AQShning xatti-harakatlarini la’natlagan Toshkent jurnalistlari, Namanganni qo‘rquvda ushlab turgan “Adolat”, “paxta — nonimizdir”. O‘zbek matbuoti 23-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 1932-yil 23-may, dushanba

“Kolxozdagi 21 ta otdan 6 tasini, 12 ta ho‘kizdan 2 tasini sotib yubordilar, 2 ta ota va 2 ta ho‘kizni qarovsizlik bilan o‘ldirdilar... Agronom Popov ish vaqtida ichib mast bo‘lib, birovlar bilan yoqalashib, qamoqda yuribdi”, — bu “Yosh leninchi” gazetasida e’lon qilingan “‘Komsomol yo‘li’ kolxozini shatakka olingiz” xabaridan iqtibos.

“Buxoro rayoni markazida bitta pionerlar klubi bo‘lib, bunda hech qanday ish asari ko‘rinmaydir. Bunga tayyorlangan mudir ish qilmasdan, 150 so‘mni olib, bekor yeyib yotibdir”, — bu “Yosh leninchi” gazetasidagi “Buxoro pionerlari ishini unutdi” xabaridan iqtibos.

“Xalq komissarlari sho‘rosi qaramog‘idagi Sho‘ro qurilishi ham huquq ilmiy- tekshirish institutida... yotoq masalasi chatoq... Talabalarga maosh berish ishlari ham yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan. Ovqatlanish masalasi bundan ham chatoq bo‘lib, ovqatlarning sifatini yaxshilashga e’tibor beruvchilar yo‘q. Mana bu hollar ko‘p aspirantlarning ketib qolishlariga sababchi bo‘layotir”, — bu “Yosh leninchi” gazetasida Qo‘rqmas taxallusli muxbir nomidan bosilgan “O‘pirilish tezdan tugatilsin!” xabaridan iqtibos.

“Qizil O‘zbekiston” gazetasidan olingan quyidagi xabar sarlavhasining ikkinchi qismi ajoyib: “Kattaqo‘rg‘on g‘isht zavodi jiddiy kasal”.

“Qizil O‘zbekiston”da, shuningdek, Shamsiddin Badriddinov va “uning shaykasi” ustidan olib borilayotgan sudga O‘zbekiston asosiy davlat sho‘ro teatri jamoasining munosabati e’lon qilingan. Unda ta’kidlanishicha, teatr jamoasi “Badriddinov va uning shaykalarining aksilinqilobiy xurujlariga qarshi qattiq nafrat bayon qiladi”. “Biz, proletar san’at xodimlari shuni yaxshi bilamizkim, sinfiy kurash hali tugagan emas. Lekin bizdan yengilmagan dushman sira yo‘qdir. Biz ishonamizkim, dushman qanday metodlar bilan kurashmasin, lekin zafar biz tomondan. Milliy teatr va san’at xodimlari Badriddinov shaykasining sirlari ochilgan hamma a’zolariga nisbatan eng og‘ir namunaviy jazo berilishini talab qiladi. Yashasin adolatsizlarga odil proletar sudi!”, — deyiladi teatrchilar bayonotida.

Dunyoda nima gap? “Ispaniya ish tashlovlar to‘lqini ostida”. Masalan, “Madridda avtomobil egalari tomonidan benzin solig‘ining orttirilishiga norozilik yuzasidan e’lon qilingan ish umumiy ish tashlovi Madridni va shu viloyatning ko‘p qismini ishg‘ol qildi. Faqat pochta avtomobillarigina ishlamoqdalar”.

60 yil avval. 1962-yil 23-may, chorshanba

“Paxta o‘zbek xalqining milliy iftixori va katta boyligidir. Paxta or-nomusimiz va nonimizdir. O‘zbekiston mamlakat (SSSR) paxta boyligining juda katta qismini — uch ikki qismini yetishtirib beradi. Bu sharafli vazifa bizga ishonib topshirilgan ekan, uning uddasidan chiqish uchun shu kunning dolzarb paytlarida muvaffaqiyatning kalitini qo‘lga kiritishimiz kerak”. Bu “Qizil O‘zbekiston” gazetasining shu kungi sonidagi bosh maqola — “Paxta uchun”dan iqtibos edi.

“Oblastimiz markazi Urganch shahridan har kuni radio orqali mahalliy axborotlar eshittiriladi, Toshkentdan berilayotgan eshittirishlarni tinglashga mehnatkashlarda qiziqish katta. Ammo qishlog‘imiz radiolashmagani tufayli ana shunday eshittirishlarni tinglashdan mahrummiz. Biz bu haqda rayon aloqa bo‘limining boshlig‘i o‘rtoq Rahmonovga bir necha bor murojaat qildik. U bir oy ichida hamma xonadonga radio tochka tushirtirib beramiz, degandan beri oylar emas, yillar o‘tdi”, — “Qishlog‘imiz qachon radiolashadi” sarlavhali bu materialdagi “radio” degan atamani “internet”ga almashtirsa, xuddi bugungi kun haqiqatiga aylanib qoladi, desa unchalik mubolag‘a bo‘lmas?

Sovet davri shunaqa — madrasa mudirini u madrasadan nafratlanishi haqida maqola yozishga majburlaydi. Buxorodagi “Mir Arab” madrasasining sobiq mudiri Mirhojiqori Abdullayev nomidan berilgan “Tekin tomoq firibgarlar” materiali — aynan shu xildagi materialdir; uni o‘qishda, albatta, zamonning o‘ziga xosligini hisobga olmoq kerak: “Yuqoridagi ko‘rsatib o‘tganim singari jirkanch ishlarni ko‘rganim sari, menda o‘z xizmatimga nisbatan nafrat kuchaya bordi. Bu yerdagi ta’lim-tarbiya, odob-axloq masalalari turmush talablariga mutlaqo javob bermaydi. Shuning uchun ham men madrasani abadiy tark etdim, biror foydali ish bilan shug‘ullanishga qaror qildim”.

AQSh aprel—may oylari davomida ketma-ket yadroviy qurollarni sinovdan o‘tkazgan. Toshkentda “Amerika reaksionerlarining bu ig‘vogarliklariga, imperialistlarning jinoiy harakatlariga qarshi qat’iy norozilik” mitingi bo‘lib o‘tgan. “Jurnalistlar qabul qilingan rezolyutsiyada amerikalik atomchilarning xatti-harakatini la’natladilar, ulardan atmosferada atom quroli sinovlarini darhol to‘xtatishni talab qildilar”.

30 yil avval. 1992 yil 23-may, shanba

Bu kungi gazetalarning asosiy mavzusi — O‘zbekistonning zilzila va tabiiy ofatlardan keyingi qayta tiklanishidir. Masalan, Andijonda “zilziladan talofat ko‘rgan joylarda hayot izga tushmoqda”.

“Xalq so‘zi”ning yozishicha, 1992-yildagidek “bunaqa ob-havo so‘nggi 100 yil mobaynida atigi to‘rt marta kuzatilgan”.

“Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, O‘zbekiston bo‘yicha tabiiy ofatdan ko‘rilgan zarar miqdori 2,5 milliard so‘mdan ko‘proqni tashkil qiladi”, — deb yozadi “O‘zbekiston ovozi” gazetasi.

Gazetaning boshqa bir materialida ta’kidlanishicha, tabiiy ofat respublika bo‘yicha jami paxta maydonlarining yarmidan ziyodiga zarar keltirgan: “Bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan ikki hissa ortiq. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, shikastlangan maydonlarning uchdan bir qismiga qaytadan chigit ekish lozim. Samarqand va Sirdaryo viloyatlarida 70 foiz gacha maydonga ikkinchi marta chigit ekishga to‘g‘ri keladi”.

Tinimsiz yomg‘irlar, sel toshqinlari aholini ham vahimaga solib qo‘ygan. O‘tgan safar Buxoroda “To‘dako‘l yorilarmish” degan mish-mishlarga raddiya berilgandi, bu safar esa gazetalarda Toshkent viloyatidagi shu kabi vahimani bartaraf etish niyatida O‘zA tomonidan tarqatilgan axborot bosilgan.

Namangan shahrida ahvol chatoq (va buning tabiatga aloqasi yo‘q): “Yaqindagina yaxshi niyat bilan bir qator mahallalarda tuzilgan ‘Adolat’ guruhlari o‘z faoliyatlarini boshqa, qonunga zid harakatlarga qaratganligi afsuslanarlidir. Ular tazyiq va zulm o‘tkazish bilan birga, mahalliy hokimiyatni mensimasdan, davlat ishlariga aralashmoqdalar”.

Farg‘ona viloyatida bir muddat avval dahshatli yo‘l-transport hodisasi yuz bergan: “UAZ avtomashinasi haydovchisi ehtiyotsizlik qilib, yo‘lning chap tarafiga chiqib ketdi. Natijada falokat ro‘y berdi. Mashina bir zumda ro‘paradan kelayotgan bog‘cha bolalari va tarbiyachisini urib yubordi. Besh bola o‘sha yerning o‘zidayoq jon berdi. Qolgan ikki bola va tarbiyachi shoshilinch kasalxonaga yotqizildi. Tarbiyachi, 20 yoshli Ziyoda G‘ofurova kasalxonada vafot etdi”.

Shaxsiy mashinada O‘zbekistondan Saudiyaga Haj safariga borsa bo‘ladimi? “Bunga hozircha ruxsat yo‘q”, deydi Davlat bojxona qo‘mitasi raisi birinchi o‘rinbosari Saidazim Oripov (avvalroq namanganlik fuqarolar Makkaga mashinada borgani haqida xabar berilgan edi).

O‘zA “Izvestiya” gazetasida berilgan Afg‘onistonning sobiq rahbarlaridan biri “Babrak Karmal MDHga kelishga ruxsat so‘rayapti. Hozircha uni kiritishmayapti” sarlavhali xabarga raddiya bergan. “Nufuzli ro‘znoma yolg‘on-yashiqni bosib chiqarishidan maqsadi nimaligini tushunish qiyin. Lekin Babrak Karmal Afg‘oniston bilan bevosita chegaradosh O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligiga emas, balki Rossiya Tashqi ishlar vazirligiga murojaat qilganligini aytishni o‘z burchimiz deb bilamiz. Mustaqil O‘zbekistonning o‘z qonunlari bor. O‘zbekistonga kelish uchun kimga ruxsatnoma berish va kimga ruxsatnoma bermaslik — respublika diplomatiya mahkamasining ishidir. Babrak Karmal O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligiga murojaat qilganda edi, uning iltimosi ko‘rib chiqilgan bo‘lardi”, — deyiladi raddiyada.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi