Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.
Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.
Рукн материаллари ҳар куни тонг соат 7:30 да эълон қилинади.
90 йил аввал. 24 апрель, якшанба
Қўқон тумани Данғара участкасидаги «Бухарин» колхозидаги аҳвол, у ердаги бригадирнинг фаолияти танқидига бағишланган «Бу уятли ҳол-ку!» номли хабарда муаммоларнинг бош сабаби сифатида ичкиликбозлик кўрсатилган: «Планни бажарилмай қолишига асосий сабаб — тракторларни тузатиш, назорат қилиш ўрнига механик бош кўпнинг ичкиликка муккасидан йиқилганлигидир. Масалан, 27 мартда смена алмаштириш вақтида мастлик билан ‘Энтир’ тракторига миниб, икки айланиш билан подшипникни куйдириб, зараркунандалик қилди».
Ҳарбий хизматчиларнинг сони ҳаддан ташқари кўп бўлса, тинч замонда уларни нима билан банд қилиш мумкин? Масалан, уларни яқинлашиб келаётган байрам баҳона майдонларни тозалаш ҳашарига чиқариш мумкин. 1932 йилда ҳам тахминан шундай бўлган: «Ўзбекистон халқ комиссарлари шўроси қошида бўлган майдонни тозалаш учун ҳашар ташкил қилиш тўғрисидаги сиёсий бўлимнинг таклифини Тошкент гарнизони бўлимлари руҳ юксаклиги билан қабул қилдилар... Ишчилар устидан қаровчи техникавий ишчилар худди соат 8 да келмаганлари учун иш 10 минут кечикиб бошланди. 6 соат ичида майдоннинг туси ўзгарди... Аскарлар жуда руҳ юксаклиги билан ишладилар, чунки қизил қўшинлар ишлашга ўрганганлар» (хабарнинг неча сўмлик иш қилинган ҳақидаги ўрни бўш қолдириб кетилганиига эътибор беринг — олдиндан тайёрлаб қўйилган анъанавий материалга янги рақамларни ёзиш эсдан чиққан кўринади).
Шугина хабарнинг ўзида танқидга ҳам ўрин топилган (бусиз 1930 йиллардаги совет газеталари ўзига ўхшамай қолган бўлур эди): «Ҳалигача Ленин ҳайкали қурилиб тамом бўлмаган. Одат бўйича ҳамма шаҳарлар Ленин ҳайкали бўлган жойда тўпланадилар».
60 йил аввал. 24 апрель, сешанба
1962 йил 23 апрель куни газеталар чиқмаган, шу боис 24 апрелдаги газеталарнинг деярли барча саҳифалари Ленин туғилган 22 апрелда ўтказилган байрам тадбирларининг тафсилотарига ажратилган. Масалан, ўзи тўрт саҳифалик «Қизил Ўзбекистон»нинг салкам ярми КПСС Мафкура комиссияси раиси Леонид Иличёвнинг нутқига ажратилган. Унда, жумладан, Ленин белгилаб кетган тамойиллар сабаб СССР иқтисодиёти АҚШга қанчалик етиб олаётгани-ю, советлар мамлакатининг қандай тинчликпарвар ва тинчликсеварлиги ҳақида сўз боради.
Газетанинг сўнгги саҳифасигина Лениндан бошқа мавзуларга ажратилган. Масалан, чигит экиш қандай бораётгани, республика футбол жамоалари қандай натижаларга эришаётгани ва ҳоказо. «Қалбаки мухбирлар» сарлавҳали материал эса 1962 йилда «фейк»-хабарлар қандай тайёрлангани-ю, ўзбек совет газеталарида факт-чекинг қай даражада бўлгани ҳақида маълум бир тасаввурлар беради.
30 йил аввал. 24 апрель, жума
Ўзбекистон Коммунистик партияси негизида ташкил этилган Ўзбекистон Халқ демократик партиясини апрель ойида ўйлантирган масалалардан бири — 1 май — Меҳнаткашларнинг халқаро бирдамлик куни ва 9 май — Ғалаба кунини нишонлаш эди.
22 апрель куни Қирғизистон пойтахти Бишкекда Ўрта Осиё ва Қозоғистон давлат раҳбарлари Маслаҳат кенгашининг навбатдаги мажлиси бўлиб ўтган. Ислом Каримов Бишкек аэропортида журналистларнинг саволларига жавоб бераркан, «Россия халқ депутатларининг кечагина ўз ишини тамомлаган съездида кўрилган айрим масалалар ҳам эътиборимизда ва (Маслаҳат кенгашида) бунга муносабатимизни ойдинлаштириб олишимиз керак», деб таъкидлаган.
Мажлисда имзоланган протоколда, бир қатор масалалар қатори, Ўрта Осиё ва Қозоғистон давлатлари давлатлараро сармоя жамғармаси ва сармоя банкини барпо этиш масаласи ҳам бор эди.
Қизиғи, ушбу маслаҳат учрашуви якунига етгач, Россия ташқи ишлар вазири Андрей Козирев Бишкекда Қирғизистон ташқи ишлар вазири Роза Отунбаева билан учрашган. «Икки вазир кеча бу ерда бўлиб ўтган Ўрта Осиё ва Қозоғистон республикалари президентлари учрашувининг якунлари ҳақида фикр алмашдилар», дейилади «Тошкент оқшоми»да эълон қилинган хабарда (дарвоқе, МДҲ янгиликлари орасида Арманистон Россияни минтақадаги воқеаларга «хавфли ва нодўстона муносабат билдириш»да айблагани ҳақидаги хабар ҳам бор).
Туркия бош вазири Сулаймон Демирел МДҲ мамлакатлари бўйлаб сафарини 27 апрель куни Ўзбекистондан бошлаш арафасида. Шу муносабат билан «Ўзбекистон овози»да у ҳақда «Ғирот минган чавандоз» сарлавҳаси билан биографик материал берилган.
Газетанинг бу кунги сонида Қашқадарё вилояти ҳокими Темур Хидиров билан суҳбат эълон қилинган. Суҳбат давомида ҳоким, масалан: «Шахсан менинг ўзим ҳам жиддий ва хато камчиликларга йўл қўяман», деб тан олган.
«Тошкент оқшоми»нинг дам олиш саҳифасида «ҳозир томошабинларимиз ҳайрат ва қониқиш билан томоша қилаётган ‘Терминатор-2’ фильмида суратга тушган» Арнольд Шварценеггер ҳақида «Курашиб яшашни севади» сарлавҳали очерк берилган.
Афғонистонда эса собиқ президент Нажибулло тақдири ҳамон номаълум:
Мавзуга доир:
- Ядровий қуролли Қозоғистонга мурожаат, Бухоро амирининг Ўзбекистондан сургун қилинган оқсоқоли, Покистондаги ҳарбий асирларни Тошкентга қайтариш масаласи. Ўзбек матбуоти 23 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Лениннинг туғилган куни, Ленин ҳақида шеърлар, «Ленин сизга мушайт қилаяптими?». Ўзбек матбуоти 22 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Мираброр Усмоновнинг раддияси, Мирзиёевнинг 1992 йилги Туркия сафари, «ишламаган тишламайди» тамойилини олға сурган Хрушчёв. Ўзбек матбуоти 21 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Оқдарёни мусобақага чақирган Қорадарё, яна бир бор фош қилинган Америка разведкаси, ҳотамтой «Анвар-банк». Ўзбек матбуоти 20 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Сурияда байрам, тасаввурларни кунпая-кун қилган Турсунойлар, талабалар сони бўйича Германиядан, врачлар сони бўйича АҚШдан ўзиб кетган Ўзбекистон. Ўзбек матбуоти 19 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Машинада Маккага борган наманганликлар, Фаластин масаласига муносабат, мухолифатчини раҳбарликка тайинлаган Ислом Каримов. Ўзбек матбуоти 18 апрелда нималар ҳақида ёзган?
Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди
Изоҳ (0)