Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.
Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.
Рукн материаллари ҳар куни тонг соат 7:30 да эълон қилинади.
90 йил аввал. 23 апрель, шанба
«Қизил Ўзбекистон»нинг бугунги бош мақоласи — «Правда» газетасида босилган «Пахта экишга зарбдор суръат ва сифат» сарлавҳали материал таржимасидир. Москва газетаси Ўрта Осиё республикаларида ер ҳайдаш ва чигит экиш кампанияси суст, режадан ортда қолган ҳолда олиб борилаётганини танқид қилган. Хусусан, бундай муҳим паллада ерларни ҳайдаш учун нафақат трактор каби «Оврўпа техникалари»дан, балки анъанавий омоч, от ва эшакдан ҳам фойдаланиш зарурлигини уқтирган.
«Масалан, Тожикистонда экинга тайёрланиш вақтида Оврўпа асбобларини киргизиш йўлида оммавий иш бутунлай олиб борилмади. Натижада сўқа омборларда ва омоч далаларда бўлди. Ҳозир ҳайдов қизиган чоғда ‘Омочга қарши курашга’ деган қуруқ шиор майдонга отилмоқда. ‘Коммунист Тожикистон’ газетаси шундай сарлавҳа остида бош мақола ёзиб, омочнинг ишлатилишига қарши чиқади. Омочнинг ҳар ҳолда ҳайдов ишида катта рол ўйнай тургани тўғрисида бир сўз ҳам йўқ. Шу сабабли, бир томондан, Оврўпа деҳқончилик асбобларини киргизиш учун, иккинчидан, ‘омочга қарши курашувга!’ шиори сингари бутун запасларнинг пахта майдонида ғалаба қилиш учун сафарбарлик қилинишини қийинлашдира турган ‘сўл’ қингғайишларга қарши курашув керак», — дейилади мақолада.
1930 йиллардаги совет газеталарига хос тарзда, «Қизил Ўзбекистон»нинг бу сони ҳам танқидий чиқишлар ҳамда «совет давлати душманлари»ни фош этишга бағишланган хабар ва материалларга тўла. «Хонобод селпосини қузғун босди» сарлавҳали хабарда Қурама районидаги «селпо бағридан жой олган Ҳайдаров, Сулаймонқулов, Эшонқуловлар» қузғунларга ўхшатилади, деҳқонлар учун ажратилган маҳсулотлар уларнинг қўлидан нарига ўтмаётгани қораланади.
«Буларнинг уйларига бориб қолсангиз, тоза саноат молларига кўзингиз тушиб, эсингиздан кетасиз. Бу аҳвол кечирилмасликдир. Ҳайдаров, Эшонқуловлар Янгиобод қишлоқларидаги машҳур бойларнинг арзандаси бўлишига қарамасдан, булар кимларнинг ёрдами билан энг муҳим идораларга жойланиб олганлар... Умуман айтганда, Хонобод селпосидаги бир қатор ачинарли аҳволлар, йўқотилиши билан селпо бошидаги қузғунларга тездан чора кўрилиши лозим», — дейилади исми ошкор этилмаган муаллифнинг хабарида.
«Кўз бўявчилар сургунга» сарлавҳали хабар Бухоронинг Лоша қишлоғида 2-колхоз раиси Мадали Чориев ва саркотиб Жума Қурбонов устидан ўтказилган очиқ суд мажлиси ҳақида. Уларнинг айби — «ер ҳайдаш 100 фоиз тамом бўлди», деб ёлғон маълумот бергани. Судда уларнинг бошқа қилмишлари ҳам санаб ўтилган. Масалан, «Чориев... муштумзор, илгарида Бухоро амирининг оқсоқоли бўлиб келган. 10 йил бўйи батрак кучидан фойдаланиб, иш ҳақи тўламаган Чориев Муҳамедов деган батракнинг хотинини тортиб олиб, батракнинг ўзини ўлдирган... Чориев айбларининг ҳаммасини суд олдида камбағаллар очиб бердилар... 154-участка халқ судининг сайёр сессияси Чориевни 3 йил қамоққа ва ундан кейин 2 йил муддат билан Ўзбекистондан сургунга ҳукм қилди» (Чориев, афтидан, фақат ёлғони учун жазоланган — «қотил» дейилган одам фақат сургун билан қутулмас? Эҳтимол, қотиллик ҳақидаги айблов туҳматдир).
Газетада Ўзбекистон пойтахти учун муҳим эълон берилган. Унда Тошкентда 20-апрпелдан 20 майга қадар уй-жойлар рўйхатдан ўтказилиши айтилади. Таъкидланишича, «рўйхат натижасида олинган бутун маълумотлар, жумладан, халқнинг айрим группаларини уй-жой майдони билан таъминлаш масаласи Тошкент шаҳрининг уй-жой қурилиши бўйича беш йиллик планини тузиш учун асос бўлиб, водопровод ва канализация қурилиши (уларни уйларга қўшув) бобидаги вазифаларни енгиллатажак».
Эътиборга молик яна бир эълон (афиша) бор, унинг «Биринчи товушли кинонинг очилиши» деган чорлови янада қизиқ (таъкидлаш жоиз, «Олтин тоғлар» — совет кинематографиясидаги овозли биринчи бадиий фильми ҳисобланмайди):
60 йил аввал. 23 апрель, душанба
«Қизил Ўзбекистон» ва «Ёш ленинчи» каби марказий газеталар 1962 йил 23 апрель, душанба куни чоп этилмаган.30 йил аввал. 23 апрель, пайшанба
«Халқ сўзи» газетаси хабарига кўра, Олий Кенгашнинг Миллатлараро муносабатлар, тил ва маданият қўмитасининг навбатдаги йиғилишида Ўзбекистоннинг янги герби ва мадҳиясига доир масалалар муҳокама қилинган: «Қўмита раиси муовини Зинин Ўзбекистоннинг янги давлат тамғаси лойиҳаси бўйича фуқаролар фикрини ўрганиш натижалари ҳақида маълумот берди... Мактуб ёзганларнинг 91 фоизи янги давлат тамғасидаги мусамман (саккиз қиррали юлдуз) ичидаги ой ва юлдуз тасвирини қолдириш фикрини билдирган, 8 фоизи эса мусамман юлдуз ва ой тасвирисиз берилиши тарафдорларидир». Таъкидланишича, қўмита йиғилишида «давлат тамғасининг биринчи нусхаси бир овоздан маъқулланди,.. янги мадҳиянинг мусиқасини тайёрлаш бўйича танловни эса давом эттириш тавсия қилинди».
Ўзбекистон нафақат герби ва мадҳиясини, балки алифбосини ҳам алмаштириш остонасида (аксига олиб, бу жараён орадан 30 йил ўтиб ҳам тўлиқ якунланмайди). Ёзув масаласидаги муҳокамалар қизигандан қизиган — мустақил Ўзбекистоннинг мустақил ҳарфлари қайси алифбога асосланиши керак: лотинми ё араб? (кирилл қолаверсин, деган гап йўқ). Бир гуруҳ фаоллар лотин дейди. Бошқа бир гуруҳ эса араб имлосига қайтиш керак, «ахир бу Давлат тили тўғрисидаги қонунда ҳам кўзда тутилганди-ку», деб қарши фикр билдиради.
«Тошкент оқшоми» газетасида Олий Кенгашнинг Халқаро масалалар бўйича қўмитаси раиси, халқ депутати, академик Пўлат Ҳабибуллаев билан интервью берилган. Суҳбат асосан хориждаги ўзбек ватандошлар билан муносабатлар, шунингдек, турли сабабларга кўра чет элларда қолиб кетган ватандошларни Ўзбекистонга қайтариш йўлида олиб борилаётган ишлар ҳақида. Суҳбатнинг эътиборга лойиқ биринчи жиҳати — қўшфуқаролик масаласига доир (ушбу суҳбат арафасида «турли йилларда ўз Ватанини тарк этган ватандошларимиз афв этилиб, уларга Ватанларига келиш учун кенг йўл очиб берувчи» Олий Кенгаш қарори қабул қилинган, «улар хоҳлаган пайтда пайтларида киндик қонлари тўкилган она юртларига келиш ҳуқуқига эга бўлишган»).
Мухбирнинг: «Ҳуқуқларидан фойдаланишлари билан бирга улар фуқароликни ҳам қабул қилсалар керак. Яъни, Ўзбекистон фуқароси бўлишлари ҳам мумкин, тўғрими?», деган саволига, академик Ҳабибуллаев шундай жавоб берган: «Албатта. Яна бир томони шундаки, улар хорижий мамлакатларнинг қайси бирида фуқароликни қабул қилган бўлсалар, у сақланиб қолади. Келиб бизда иккинчи фуқароликни олишлари мумкин». Ҳозир, албатта, бундай эмас — амалдаги қонунчиликка мувофиқ, шахс, жумладан, «ихтиёрий равишда чет давлатнинг фуқаролигини олган бўлса», бу унинг Ўзбекистон фуқаролигини йўқотиши учун асос бўлади.
Суҳбатнинг иккинчи қисми асосан 1979—1989 йиллардаги Афғон уруши даврида асир олинган ёки бедарак йўқолган ўзбекистонлик ҳарбий хизматчиларни (уларнинг сони ҳам кам бўлмаган ва улар, бошқа сафдошлари билан бирга, сақлаш жойларида исёнлар ҳам кўтаришган) Ватанга қайтариш масалаларига қаратилган:
Афғонистоннинг ўзида эса вазият ҳамон тушунарсиз, президент Нажибулло мамлакатдан қочганми ё Кобулда яширинганми, бу ҳақда 1992 йил 23 апрелида ҳам аниқ маълумот йўқ. Айни вақтда, «Покистон билан Эрондан олинган хабарларга қараганда, шу мамлакатларнинг сиёсий раҳбарияти Нажибулло тузуми ағдариб ташланиб, Афғонистонда ислом ҳукумати тузилишини қўллаб-қувватламоқда» (бу мақсадлар кейинчалик ҳам кучда қолган бўлса, орадан салкам 30 йил ўтиб, улар рўёбга чиқибди).
Хориждан яна бир қизиқ хабар: «НАТО раҳбарияти Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги республикаларини ядро қурол-яроғларини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномага қўшилишга даъват этди. Бу, биринчи навбатда, Украина, Беларусь ва Қозоғистон раҳбарларига қаратилганлиги аниқ. Чунки Ҳамдўстликнинг худди шу республикаларидагина ҳозир ядро қурол-яроғлари мавжуддир». Маълумот учун, бу уч республика, хусусан, Қозоғистон 1992 йили Лиссабон протоколига қўшилган ва 1994—1996 йиллар давомида барча ядровий қурол-яроғларини Россияга топширган.
Мавзуга доир:
- Лениннинг туғилган куни, Ленин ҳақида шеърлар, «Ленин сизга мушайт қилаяптими?». Ўзбек матбуоти 22 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Мираброр Усмоновнинг раддияси, Мирзиёевнинг 1992 йилги Туркия сафари, «ишламаган тишламайди» тамойилини олға сурган Хрушчёв. Ўзбек матбуоти 21 апрелда нималар ҳақида ёзган?
- Оқдарёни мусобақага чақирган Қорадарё, яна бир бор фош қилинган Америка разведкаси, ҳотамтой «Анвар-банк». Ўзбек матбуоти 20 апрелда нималар ҳақида ёзган?
Изоҳ (0)