Россия Мудофаа вазирлиги Киев яқинидаги Буча шаҳрида ҳалок бўлган тинч аҳоли вакилларининг сурат ҳамда видеолари «навбатдаги провокация» ва «Киев режимининг Ғарб ОАВлари учун уюштирган янги томошаси» экани ҳақида расмий баёнот берди. Бу Россия томоннинг нафақат Киев баёнотларига, балки мустақил журналистлар хабарига ҳам стандарт муносабати эди. Россия ҳукумати уруш вақтида бундай «аргументлар»дан фойдаланишни ихтиёр қилган ягона ҳукумат эмас. «Meduza» ХХ аср тарихидан шунга ўхшаш айрим воқеаларни эслаб ўтди. «Дарё» бу материални ўзбек тилига ўгирди.
Испаниядаги фуқаролар уруши
1937 йил 26 апрелда Гитлер буйруғи билан қўмондон Франциско Франко бошчилигидаги миллатчи кучларни қўллаб-қувватлаш учун юборилган «Кондор легиони» самолётлари Герника шаҳрига — басклар қаршилик қилаётган марказга ҳужум уюштиради.Бу қирғин шаҳарга олиб борувчи кўприкни ва республикачиларнинг ҳарбий-саноат инфратузилмасини йўқ қилиш баҳонасида амалга оширилганди, бироқ ҳужум вақтида айнан ўша объектлар зарар кўрмаган. Шаҳарнинг қолган қисми эса кунпаякун қилинган.
Гарчи ундан аввал ҳам франкочилар ва уларнинг иттифоқчилари республика шаҳарларига ҳаводан туриб зарбалар йўллаган бўлса-да, айнан Герниканинг вайрон бўлиши Пабло Пикассонинг шу номдаги асари туфайли катта шов-шувларга сабаб бўлган.
Шаҳарни вайрон қилган ҳаво ҳужуми ва ёнғиндан сўнг Герникани эгаллаб олган миллатчилар ҳужум оқибатларини — бомба қолдиқлари ва портламаган снарядларни кўздан йўқотишга киришади. Улар, шунингдек, Герника вайрон бўлишида республикачиларнинг ўзини айблашни ният қилиб, турли жойларга ёнилғи бочкаларини қўйиб чиқади.
Журналистлар жонбозлиги туфайли дастлабки кунлардаёқ Герникага уюштирилган ҳужумда Германиянинг қўли борлиги фош бўлади. Лекин шахсан Франконинг буйруғи билан, генерал Гонсало Кейпо де Ляно, матбуот котиби Луис Болин ва бошқа шахслар франкочилар назорати остидаги радиостанциялар ва газеталарга баёнот билан чиқади. Улар Герникага франкочилар томонидан вайрон қилингани ҳақидаги хорижий хабарлар «калтабин ёлғончилар» ўйлаб топган уйдирма эканини таъкидлайди. Уларга кўра, барча далиллар шаҳарни аслида чекинаётган республикачилар йўқ қилганидан далолат берарди.
Франкочилар буни қандай қилган?
Эускади Республикаси (Басклар мамлакати) еткачиси Хосе Антонио Агирре биринчи марта ёлғон гапираётгани йўқ. Агирре бугун хорижий авиация баскларнинг нафсониятига тегиш учун Герникага зарба бериб, кулини кўкка совургани ҳақида хабар қилди. Агирре ёлғон гапиряпти, алдаяпти; буни ўзи яхши билади.
Биринчидан, Испанияда ҳеч қандай немис ёки бошқа хориж авиацияси йўқ. Фақат испан авиацияси, олижаноб ва мард испан учувчилари бор. Улар қизил самолётларда руслар ва французлар билан, штурвални чет элликларга бериб, тинимсиз парвоз қилади.
Иккинчидан, Герникага биз ўт қўймадик. Франко Испанияси ҳеч қаерга ўт қўймайди. Олов — бу Ирунни ёқиб юборганларнинг, Эйбарга ўт қўйганларнинг, Толедодаги Алказар ҳимоячиларини тириклайин ёқиб юборишга уринганларнинг монополияси (бу ерда Испания фуқаролар урушидаги бир нечта тўқнашувлар эслатиб ўтилган. Масалан, Ирун шаҳри учун бўлиб ўтган жанг — Meduza изоҳи).
Агирре майда қаллоб каби ёлғон гапираётганидан ўзи хабардорлигини билмаганимизда эди, унга Бискай фронтида жанг қилаётганлар билан бир қаторда астуриялик кончилар, олов ва бензин, марксистик зўравонликка хос аёвсиз динамит билан йўқ қилиш бўйича устаси фаранглар ҳам борлигини эслатиб ўтган бўлардик. Агирре ўшаларнинг ёрдами билан тахтда қолишни ният қилган.
Лекин биз Герникани қадрлардик. Биз Испания тасарруфидаги ҳамма нарсани қадрлаганимиз каби уни ва баскларни ҳам ҳурмат қилардик. Буларнинг барчаси тез орада умрбоқий, ягона ва ҳақиқий Испанияга айланиши керак.
Франкочиларга қарашли Проа газетасидаги мақоладан иқтибос, 1937 йил 29 апрель
Босния уруши вақтида Сараеводаги Маркале бозорининг ўққа тутилиши
1994 йил 5 февралда Сараевонинг ўққа тутилиши қамал шароитида танқис бўлган озиқ-овқат учун навбатда турган 68 кишининг ҳаётига зомин бўлади. Шаҳарни қамал қилган серблар боснияликларнинг «Ғарбнинг раҳмини келтириб, улардан ёрдам олиш» учун ўзига қарата атайин ўқ узганини даъво қилади.
Собиқ Югославия бўйича халқаро трибунал (СЙХТ) прокурорлари Маркале бозорига Серб Республикаси қуролли кучлари позицияларидан 120 миллиметрли снаряд отилганини аниқлайди. Бироқ Слободан Милошевич, Радован Кадаржич ва бошқа Серб етакчилари ва Серб ОАВлари Сараеводаги Маркале бозорига боснияликларнинг ўзи миномётдан ҳужум уюштирганини айтади. Шу билан бирга, улар бу даъвони тасдиқлаган ягона серблик баллистика мутахассисининг гапини ушлаб олганди.
Масалан, 2005 йилда Серб Республикаси RTRС давлат телерадиокомпаниясининг Pečat кўрсатувида бозорда 68 кишининг ўлимига сабаб бўлган снаряд Серб позицияларидан отилган бўлиши мумкин эмаслиги айтилади. Бундан ташқари, кўрсатувда таъкидланишича, зарба натижасида атиги бир неча киши ҳалок бўлган, қолган қурбонларнинг жасадлари пропаганда таъсирини кучайтириш учун воқеа жойига олдиндан олиб келинган.
Шунингдек, теледастурда айтилишича, ушбу аввалдан тайёрланган провокацияни ҳужжатлаштириш учун тўртта суратга олиш гуруҳи гўё воқеа жойига муддатдан олдин етиб келган.
Маркале воқеаларининг ушбу конспирологик тафсилоти Сербияда ва Серб Республикасида ҳали ҳам жуда машҳур.
Туркиядаги арман геноциди
1915 йил 24 апрелда Усмонли ҳукумати Константинополда (Истанбул) 800 нафарга яқин арман зиёлисини ҳибсга олиб, сўнгра ўлдириб юборади. Бу, тахминан, 1922 йилгача давом этган Усмонли Туркиянинг насроний аҳолисини (шу билан бирга, юнонлар ва оссурияликлар ҳам жабр кўрган) мақсадли йўқ қилиш кампаниясини бошлаб берганди.
Арманлар шу қадар жадаллик билан қувғин қилиниб, қирилганки, ўша вақтда асосан арманлар истиқомат қилган шарқий Туркиянинг баъзи ҳудудларида бирорта ҳам арман қолмаган. Турли маълумотларга кўра, ҳаммаси бўлиб, ўша йиллар давомида ҳалок бўлган арманлар сони ё 800 мингга етган, ё бир миллиондан ортган. Ҳозирда дунёнинг кўплаб мамлакатлари, шу жумладан, Россия ҳам бу воқеаларни геноцид деб тан олади.
Бу воқеалар давом этаётган вақтда ёш туркларнинг миллатчи ҳукумати «арманлардан қутулиш» заруриятини улар гўё I Жаҳон урушида Туркия душманларига, биринчи навбатда, Россияга кўмаклашаётган хоинлар экани билан изоҳлайди. Кейинги юз йил давомида Туркиянинг Камол Отатуркдан Ражаб Тоййиб Эрдўғонгача бўлган ҳукумати ва етакчилари ҳам бу борада сукут сақлаб, геноцидни давлат даражасида инкор этмоқда.
2014 йилда Туркиянинг ўша пайтдаги бош вазири (ва ҳозирги президенти) Эрдўғон кутилмаганда «ХХ аср бошларидаги воқеаларда ҳалок бўлган» арманларнинг невараларига ҳамдардлик билдирган бўлса-да, Туркияда арманлар геноцидини тан олиш «турк халқи ва унинг давлатчилигини ҳақорат қилгани учун» жавобгарликка тортувчи қонун бўйича расман жиноят саналади. Арман геноцидидан омон қолганлар ёки Ғарб дипломатларининг Туркия давлат архивида ҳавола этилмаган барча гувоҳликлари «сохталаштириш» деб аталади. Шу билан бирга, АҚШнинг Туркиядаги элчихонасидан дипломатик равишда сиздирилган маълумотга кўра, ушбу архивда геноцид ҳақидаги маълумотлар мунтазам йўқ қилиб борилади.
Туркия ҳукумати ҳалигача геноцид ҳақидаги фактни инкор этибгина қолмай, туркларнинг ўзини «геноциднинг ҳақиқий қурбонлари» сифатида кўрсатмоқда. Масалан, Туркиянинг шарқий қисмидаги Иғдир шаҳрида геноцид ёдгорлиги ва музейи бор, лекин у ХХ аср бошларида гўё «арманлар томонидан геноцидга учраган турклар»га аталган. Ўша йиллар ҳақиқатан ҳам туркларнинг арманлар томонидан ўлдирилиши ҳолатлари бўлган, лекин унинг кўламини турклар томонидан амалга оширилган «тозалаш» билан таққослаб бўлмайди.
Мавзуга доир: Инсоният тарихидаги энг йирик геноцидлар ҳақида
Изоҳ (0)