“Bunday bo‘lmadi. Buni biz qilmadik. Ular o‘zini o‘zi o‘ldirdi. Aslida haqiqiy jabrdiyda bizmiz”. XX asrda ko‘plab davlatlar o‘z jinoyatini shu kabi “argumentlar” bilan xaspo‘shlagan. Mana bunga uchta misol

Rossiya Mudofaa vazirligi Kiyev yaqinidagi Bucha shahrida halok bo‘lgan tinch aholi vakillarining surat hamda videolari “navbatdagi provokatsiya” va “Kiyev rejimining G‘arb OAVlari uchun uyushtirgan yangi tomoshasi” ekani haqida rasmiy bayonot berdi. Bu Rossiya tomonning nafaqat Kiyev bayonotlariga, balki mustaqil jurnalistlar xabariga ham standart munosabati edi. Rossiya hukumati urush vaqtida bunday “argumentlar”dan foydalanishni ixtiyor qilgan yagona hukumat emas. “Meduza” XX asr tarixidan shunga o‘xshash ayrim voqealarni eslab o‘tdi. “Daryo” bu materialni o‘zbek tiliga o‘girdi.

Ispaniyadagi fuqarolar urushi

1937-yil 26-aprelda Gitler buyrug‘i bilan qo‘mondon Fransisko Franko boshchiligidagi millatchi kuchlarni qo‘llab-quvvatlash uchun yuborilgan “Kondor legioni” samolyotlari Gernika shahriga — basklar qarshilik qilayotgan markazga hujum uyushtiradi.Bu qirg‘in shaharga olib boruvchi ko‘prikni va respublikachilarning harbiy-sanoat infratuzilmasini yo‘q qilish bahonasida amalga oshirilgandi, biroq hujum vaqtida aynan o‘sha obyektlar zarar ko‘rmagan. Shaharning qolgan qismi esa kunpayakun qilingan.

Garchi undan avval ham frankochilar va ularning ittifoqchilari respublika shaharlariga havodan turib zarbalar yo‘llagan bo‘lsa-da, aynan Gernikaning vayron bo‘lishi Pablo Pikassoning shu nomdagi asari tufayli katta shov-shuvlarga sabab bo‘lgan.

Shaharni vayron qilgan havo hujumi va yong‘indan so‘ng Gernikani egallab olgan millatchilar hujum oqibatlarini — bomba qoldiqlari va portlamagan snaryadlarni ko‘zdan yo‘qotishga kirishadi. Ular, shuningdek, Gernika vayron bo‘lishida respublikachilarning o‘zini ayblashni niyat qilib, turli joylarga yonilg‘i bochkalarini qo‘yib chiqadi.

Jurnalistlar jonbozligi tufayli dastlabki kunlardayoq Gernikaga uyushtirilgan hujumda Germaniyaning qo‘li borligi fosh bo‘ladi. Lekin shaxsan Frankoning buyrug‘i bilan, general Gonsalo Keypo de Lyano, matbuot kotibi Luis Bolin va boshqa shaxslar frankochilar nazorati ostidagi radiostansiyalar va gazetalarga bayonot bilan chiqadi. Ular Gernikaga frankochilar tomonidan vayron qilingani haqidagi xorijiy xabarlar “kaltabin yolg‘onchilar” o‘ylab topgan uydirma ekanini ta’kidlaydi. Ularga ko‘ra, barcha dalillar shaharni aslida chekinayotgan respublikachilar yo‘q qilganidan dalolat berardi.

Frankochilar buni qanday qilgan?

Bosniya urushi vaqtida Sarayevodagi Markale bozorining o‘qqa tutilishi

1994-yil 5-fevralda Sarayevoning o‘qqa tutilishi qamal sharoitida tanqis bo‘lgan oziq-ovqat uchun navbatda turgan 68 kishining hayotiga zomin bo‘ladi. Shaharni qamal qilgan serblar bosniyaliklarning “G‘arbning rahmini keltirib, ulardan yordam olish” uchun o‘ziga qarata atayin o‘q uzganini da’vo qiladi.

Sobiq Yugoslaviya bo‘yicha xalqaro tribunal (SYXT) prokurorlari Markale bozoriga Serb Respublikasi qurolli kuchlari pozitsiyalaridan 120 millimetrli snaryad otilganini aniqlaydi. Biroq Slobodan Miloshevich, Radovan Kadarjich va boshqa Serb yetakchilari va Serb OAVlari Sarayevodagi Markale bozoriga bosniyaliklarning o‘zi minomyotdan hujum uyushtirganini aytadi. Shu bilan birga, ular bu da’voni tasdiqlagan yagona serblik ballistika mutaxassisining gapini ushlab olgandi.

Masalan, 2005-yilda Serb Respublikasi RTRS davlat teleradiokompaniyasining Pečat ko‘rsatuvida bozorda 68 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan snaryad Serb pozitsiyalaridan otilgan bo‘lishi mumkin emasligi aytiladi. Bundan tashqari, ko‘rsatuvda ta’kidlanishicha, zarba natijasida atigi bir necha kishi halok bo‘lgan, qolgan qurbonlarning jasadlari propaganda ta’sirini kuchaytirish uchun voqea joyiga oldindan olib kelingan.

Shuningdek, teledasturda aytilishicha, ushbu avvaldan tayyorlangan provokatsiyani hujjatlashtirish uchun to‘rtta suratga olish guruhi go‘yo voqea joyiga muddatdan oldin yetib kelgan.

Markale voqealarining ushbu konspirologik tafsiloti Serbiyada va Serb Respublikasida hali ham juda mashhur.

Turkiyadagi arman genotsidi

1915-yil 24-aprelda Usmonli hukumati Konstantinopolda (Istanbul) 800 nafarga yaqin arman ziyolisini hibsga olib, so‘ngra o‘ldirib yuboradi. Bu, taxminan, 1922-yilgacha davom etgan Usmonli Turkiyaning nasroniy aholisini (shu bilan birga, yunonlar va ossuriyaliklar ham jabr ko‘rgan) maqsadli yo‘q qilish kampaniyasini boshlab bergandi.

Armanlar shu qadar jadallik bilan quvg‘in qilinib, qirilganki, o‘sha vaqtda asosan armanlar istiqomat qilgan sharqiy Turkiyaning ba’zi hududlarida birorta ham arman qolmagan. Turli ma’lumotlarga ko‘ra, hammasi bo‘lib, o‘sha yillar davomida halok bo‘lgan armanlar soni yo 800 mingga yetgan, yo bir milliondan ortgan. Hozirda dunyoning ko‘plab mamlakatlari, shu jumladan, Rossiya ham bu voqealarni genotsid deb tan oladi.

Bu voqealar davom etayotgan vaqtda yosh turklarning millatchi hukumati “armanlardan qutulish” zaruriyatini ular go‘yo I Jahon urushida Turkiya dushmanlariga, birinchi navbatda, Rossiyaga ko‘maklashayotgan xoinlar ekani bilan izohlaydi. Keyingi yuz yil davomida Turkiyaning Kamol Otaturkdan Rajab Toyyib Erdo‘g‘ongacha bo‘lgan hukumati va yetakchilari ham bu borada sukut saqlab, genotsidni davlat darajasida inkor etmoqda.

2014-yilda Turkiyaning o‘sha paytdagi bosh vaziri (va hozirgi prezidenti) Erdo‘g‘on kutilmaganda “XX asr boshlaridagi voqealarda halok bo‘lgan” armanlarning nevaralariga hamdardlik bildirgan bo‘lsa-da, Turkiyada armanlar genotsidini tan olish “turk xalqi va uning davlatchiligini haqorat qilgani uchun” javobgarlikka tortuvchi qonun bo‘yicha rasman jinoyat sanaladi. Arman genotsididan omon qolganlar yoki G‘arb diplomatlarining Turkiya davlat arxivida havola etilmagan barcha guvohliklari “soxtalashtirish” deb ataladi. Shu bilan birga, AQSHning Turkiyadagi elchixonasidan diplomatik ravishda sizdirilgan ma’lumotga ko‘ra, ushbu arxivda genotsid haqidagi ma’lumotlar muntazam yo‘q qilib boriladi.

Turkiya hukumati haligacha genotsid haqidagi faktni inkor etibgina qolmay, turklarning o‘zini “genotsidning haqiqiy qurbonlari” sifatida ko‘rsatmoqda. Masalan, Turkiyaning sharqiy qismidagi Ig‘dir shahrida genotsid yodgorligi va muzeyi bor, lekin u XX asr boshlarida go‘yo “armanlar tomonidan genotsidga uchragan turklar”ga atalgan. O‘sha yillar haqiqatan ham turklarning armanlar tomonidan o‘ldirilishi holatlari bo‘lgan, lekin uning ko‘lamini turklar tomonidan amalga oshirilgan “tozalash” bilan taqqoslab bo‘lmaydi.