Аввалроқ 17 март куни Марказий банк асосий ставкани бир йўла 14 фоиздан 17 фоизга кўтаришга қарор қилгани ҳақида хабар берилганди. Бунинг аҳамияти нимада ва Ўзбекистон ҳаёти қанчалик ўзгариши —«Дарё» шарҳида.
Асосий ставка ўзи нима ва у нималарга таъсир қилади?
Марказий банк асосий ставкаси Ўзбекистон ҳаётига жиддий таъсир қилади.
Мазкур ставкага мамлакатдаги қолган барча ставкалар (омонатлар, кредитлар ва ҳ.к) боғлиқдир. Ставка талаб ва таклифни ўзгартиради, улар эса, ўз навбатида, аҳоли ва бизнес қарорларига. Буларнинг барчаси эса нархлар ўз таъсирини кўрсатади.
Асосий ставка нафақат Ўзбекистон, балки хориждаги вазиятдан келиб чиққан ҳолда Марказий банк томонидан белгиланади.
Унинг даражаси инфляция (нархлар ўзгариши) билан кучли алоқадор. Агар нархлар ўсса, ставка ҳам кўтарилади, агар пасайса – у ҳам пасаяди.
Ставка маблағларни жалб қилиш қанчага баҳоланишини кўрсатади. У қанчалик юқори бўлса, ликвидлик ҳам шунчалик баланд бўлади. Ликвидлик қанчалик баланд бўлса, кредитлар ва омонатлар бўйича ставкалар ҳам шунчалик юқори бўлади.
17 фоиз — бу кўпми, камми?
Ўзбекистонда асосий ставка 1994 йилдан бери белгиланади. 1990 йилларда иқтисодиёт бозор қонунларига ўтган даврда ушбу кўрсаткич 300 фоизга етган эди.
Вақт ўтиши билан ставка пасайиб, ҳатто 9 фоизгача тушган, бироқ ўша йиллардаги Ўзбекистон иқтисодиётининг ўзига хос хусусиятлари ҳисобга олинадиган бўлса, ушбу рақамлар шубҳали ҳисобланади.
2017 йилда ислоҳотлар бошланиб, эркин конвертация жорий этилганда, ставка 14 фоиз этиб белгиланган эди. Ўшандан бери у бозордаги реал вазиятга қараб ўзгариб боради.
Айни пайтдаги ўсиш тарихий ҳодиса – охирги марта ставка 2018 йили кўтарилган эди. Бундан ташқари, 2004 йилдан бери биринчи марта ставка 16 фоиздан юқори бўлди.
Марказий банк ставкани нима учун кўтарди ва энди нималар ўзгаради?
Асосий ставканинг кўтарилиши инфляцияни назоратга олиш ва уни пасайтиришга имкон беради. Бу Ўзбекистонда нархларнинг кескин ошиб кецҳининг олдини олиш учун амалга оширилади.
Бироқ ушбу жараённинг салбий оқибатлари ҳам бор: аҳолининг харид қобилияти ва иқтисодиётнинг ривожланиш суръатлари секинлашади.
Юқори ставканинг асосий оқибатлари:
- кредитлар бўйича юқори ставкалар;
- банк депозитлари бўйича юқори ставкалар;
- иқтисодиёт ва ишлаб чиқаришнинг секинлашиши;
- харид қобилиятининг камайиши;
- инфляциянинг пасайиши.
Содда қилиб айтганда, ставканинг ошиши иқтисодиётнинг секинлаштирилиши англатади. Агар бу иш қилинмаса, бозор «қизиб кетиб», мислсиз инқирозлар ҳолати юз бериши мумкин.
Ставканинг 17 фоизга ошиши кредитларнинг аввалига банклар, кейин корпорациялар, ундан сўнг эса аҳоли учун ҳам қимматлашишини англатади.
Кредитлар қиммат бўлгани учун қарз олиш ҳажми қисқаради. Бизнес кредитлаш ҳам, истеъмол кредитлаш ҳам камаяди.
Кредитлар умумий олганда қимматроқ бўлади. Масалан, февраль ойида Ўзбекистонда автокредит бўйича фоиз ставкалари 22-27 фоизни ташкил қилган эди. Эндиликда эса, улар 25-30 фоизни ёки ундан юқори бўлади.
Марказий банк ставкани кўтариш орқали Ўзбекистонни глобал иқтисодий инқирозлардан сақлашга ёки ҳеч бўлмаганда кичик зарар билан чекланишга уринмоқда.
Изоҳ (0)