Тошкент марказидаги қадимий Эски шаҳар ҳудуди анъанавий меъморий кўриниши билан пойтахт меҳмонлари учун ҳам доим қизиқ. «Дарё» Эски шаҳардаги «Ҳастимом» маҳалласида бўлиб, бир қанча кўчалардан фоторепортаж тайёрлади.
Берк кўчаларда адашиб қолган келинлар...
Саккиз йилдан буён «Ҳастимом» маҳалла раиси ўринбосари бўлиб ишлаётган Мавлуда Азизованинг қайд этишича, ҳудудда 440 та хонадон бор, 6 минг 300 нафарга яқин аҳоли доимий рўйхат асосида истиқомат қилади. Маҳалла фуқаролари, асосан, тадбиркорлик ва ҳунармандчилик ортидан даромад топади.
«Ўттиз йил олдин мазкур маҳаллага келин бўлиб тушганман. Ўзим ҳам маҳалла тарихига қизиқиб, шу ерда яшовчи кексалардан маълумот олишга ҳаракат қилганман. 1997 йилда «Ҳазрати имом» мажмуасининг қурилиши муносабати билан Оҳунгузар, Қурилиш сингари жами бешта маҳалла бузилиб, қолган хонадонлар бирлаштирилган ва маҳаллага «Ҳастимом» номи берилган.
Агар кўрган бўлсангиз, маҳалламизда, хусусан, Зарқайнарда ҳам бир-бирига ўхшаш берк кўчалар кўп. Янги келинлик пайтимда уйимизни топа олмай, қийналганман. Ўшанда бекатда йиғлаб ўтирганимни кўрган қўшнимизнинг боласи мени таниб қолиб, уйдагиларга хабар берган.
Бу каби ҳолатлар берк кўчаларнинг ичкарироғига келин бўлганлар билан ҳам кузатилган. Адашиб қолгани учун нон дўконларини мўлжал қилиб олган келинларни кўрганман. Шунингдек, таниши ёки қариндошининг тўйига келаётган меҳмонлар адашиб, бошқа тўйга кириб қолганлар ҳам бўлган.
Келинлик давримда ҳовли уйлар ўртасида эшиклар бўларди. Қўни-қўшнилар ўша эшиклар орқали ўзаро ҳол-аҳвол сўрашган. Ҳозир ҳам кўп хонадонларнинг том қисми бир-бирига туташган. Маҳалла аҳолиси ўртасида яхши қўни-қўшничилик муносабатлари сақланиб қолган, одамлари самимий», — дейди Мавлуда Азизова.
«Туристик ҳудудга айлантирилса...»
«Ҳастимом» МФЙ вакилининг таъкидлашича, бу сингари хонадонларни сақлаб қолиш орқали туризмни ривожлантириш мумкин.
«Тарихни эслатиб турувчи бу каби маҳаллалар ҳам бўлиши керак. Лекин уйлар анча йил олдин қурилгани учун қайсидир хонадонлар авария ҳолатида, айримларида бир нечта оилалар тиқилинч аҳволда яшайди. Буни ўзларингиз ҳам кўрган бўлсаларингиз керак. Шундай оилаларга ёрдам бериб, улар бошқа ҳудудларга кўчирилса ва бу эски уйлардан иборат кўчалар туристик ҳудудга айлантирилса, жуда яхши иш бўларди», — дейди у.
«Сайёҳлар келиб туради»
Зарқайнар кўчасида умргузаронлик қилаётган 70 ёшли Раҳматжон ота Комилжоновнинг болалиги ушбу маҳаллада ўтган. Унинг бобо-бувилари ҳам шу ерда яшаган.
«Олдин бу ердаги аҳолининг кўпчилиги ҳунармандчилик билан шуғулланган. Ўзим ҳам эшик, дераза ясаб, даромад топганман. Одамлар бошқа туман ва маҳаллага кўчиб кетиши натижасида ҳунармандлар сони камайиб кетди. Бир қанча оилалар ҳалигача бешиксозлик билан шуғулланади. Тадбиркорлар ҳам кўп.
Ислом цивилизацияси марказининг қурилиши бошланган пайтда бу кўчалар ҳам бузилишга киритилган эди. Қачон бузилишини билмаймиз. Бола-чақаси кўп оилаларга бу уйлар торлик қиляпти, қийналяпти. Бунинг устига ичкари маҳаллаларда канализация йўқ. Ёмғир, қор ёқса, кўчалар тўлиб кетади, юролмайдиган даражага келади. Хонадонлар бузилишини кутиб, уй-жойини таъмирламаётган одамлар ҳам бор.
Маблағи етарли фуқароларнинг баъзилари уйини тўғрилаб олган. Масалан, ўзим салкам икки сотихли ҳовлида келинларим ва набираларим билан яшайман. Уй-жойимиз торлик қиляпти.
Тарихий кўчалар, маҳаллалар шундайлигича қолса яхши. Лекин уйларнинг авария ҳолатига келишининг олдини олиш керак. Тарихга қизиқувчан хорижлик сайёҳлар маҳалламизга келиб туради. Аммо улар сони кўп эмас», — дейди Раҳматжон ота Комилжонов.
Зарқайнарда туристик марказ ташкил этилади
Президент Шавкат Мирзиёев 2020 йил июнда мутасадди раҳбарлар иштирокида Олмазор тумани фаоллари билан йиғилиш ўтказган. Давлат раҳбари Чорсу бозори, Зарқайнар, Сағбон, Себзор, Қорасарой, Гўзалбоғ ва бошқа кўча-маҳаллаларда, жами 482 гектар майдонда замонавий туристик, савдо ва дам олиш маскани — «очиқ осмон остидаги музей» барпо этиш ҳақида топшириқлар берган.
Тошкентнинг эски шаҳар қисмида ҳунармандчилик дўконлари ва расталари, чойхона, меҳмонхоналар ҳамда кичик музейлар ташкил қилиниши таъкидланган эди.
Президент орадан ярим йил ўтиб, яъни 2022 йилнинг 21 январь куни Зарқайнар Street Реноватион лойиҳаси билан танишди. Лойиҳада Зарқайнар кўчасини таъмирлаш ва «Эски шаҳар руҳини асраб-авайлаган ҳолда» туристик марказ ташкил этиш кўзда тутилган.
ЮНЕСКО рўйхатига киритилган маҳаллалар
Масс-медиа фонди Васийлик кенгаши раиси ўринбосари Саида Мирзиёева 2022 йил 3 февраль куни Тошкент шаҳридаги бир қатор маҳаллалар ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон маданий меросининг дастлабки рўйхатига киритилганини маълум қилди.
Қайд этилишича, Эски шаҳар маҳаллаларининг маданий қатламларини сақлаб қолиш бўйича дастлабки қадамлар 2019 йилда Венеция архитектура биенналесида тақдим этилган «Маҳалла: шаҳар ва қишлоқ ҳаёти» лойиҳаси ишлаб чиқилганда амалга оширилган. Маҳаллалар халқаро экспертлар томонидан экоархитектурани тиклаш, замонавий шаҳарларни оммавий урбанизациядан асраш, шунингдек, ижтимоий қадриятлар ва жамоавийликни сақлаб қолиш усули сифатида эътироф этилган. «Бу жаҳон миқёсидаги тарихий воқеа ҳисобланади... Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ЮНЕСКО билан ҳамкорликда етакчи олим, мутахассис, архитектор ва тадқиқотчиларни бирлаштирди. Олдимиздан оққан сувни, яъни маҳалланинг тарихий қадр-қимматини, миллий маданий ўзига хослигини англай бошлаганимиздан жуда хурсандман», — дейди Саида Мирзиёева.
Таъкидланишича, ушбу ҳудудда ҳеч қандай инвестиция қурилиш лойиҳаларини амалга оширишга рухсат бўлмайди.
«Тошкентнинг юраги бўлган қадимий Зарқайнар кўчаси тақдирига самимий қайғураётган барчага — жамоатчилик вакиллари, фаоллар, журналист ва блогерларга миннатдорлик билдирмоқчиман. Шунингдек, маҳаллани асраб қолиш лойиҳасини қўллаб-қувватлагани ва уни Бутунжаҳон табиий ва маданий мероси дастлабки рўйхатига киритгани учун ЮНЕСКО ташкилотига миннатдорлик билдирамиз», — деган эди Масс-медиа фонди Васийлик кенгаши раиси ўринбосари.
Эски шаҳар кўчаларини пиёда кезарканмиз, кексаларнинг саломга алик билан жавоб қайтариши, кичикларнинг эса самимият ила салом беришига гувоҳ бўлдик. Замонавий қиёфадаги ҳашаматли бинолар қуршовида қолган ушбу ҳудудда юриб, беданаларнинг сайрашини эшитиб, ўзимизни ўтмиш ва болаликка тушиб қолгандек ҳис қилдик. Бундай туйғу нафақат маҳаллий аҳоли, балки туристларнинг ҳам кўнглидан кечиши, шуҳасиз...
Муаллиф: Миролим Исажонов
Фотолар муаллифи: Мадина Нурман
Изоҳ (0)