Узоқ йиллар давомида исми Нобель мукофотига номзодлар орасидан ўрин олинган, аммо турли сабабларга кўра ҳайъат аъзолари томонидан рад қилинган, китоблари 50 дан ортиқ тилларга ўгирилиб, дунё бўйлаб миллиондан ортиқ нусхада сотилган япон ёзувчиси Ҳаруки Мураками бугун — 12 январда 73 ёшни қаршилади.
Ҳеч бир макон ва жамиятга тегишли эмас...
Ўзи ҳақида гапиришни хуш кўрмайдиган, камдан-кам ҳолларда интервью бериб, асарларида қаҳрамонларнинг феъл-атворидан кўра деталларни тасвирлашга кўпроқ эътибор қаратадиган Ҳаруки Мураками 1949 йили Япониянинг Киото шаҳрида ўқитувчилар оиласида дунёга келган. Ҳаётининг энг ажиб йиллари, яъни болалиги Япониядаги порт шаҳар — Кобеда ўтади. У ўшандаям тенгқурларидан Европа ва Америка адабиёти, мусиқасига бўлган қизиқиши билан ажралиб турган.
Ҳеч бир макон ва жамиятга оид эмаслигини таъкидлашдан чарчамайдиган, ўзигача бўлган ёзувчилардан мутлақо бошқача ижод қилишга интиладиган адиб мактабни битиргач Васеда университетининг театр санъати бўлимига ўқишга киради. Аммо дарслар, умуман, ўқув даргоҳидаги таълим тизими бўлғуси ижодкорга тамоман зерикарли туюлади. Ўқишдан кўнгли қолгач, вақтини университет музейида турли сценарийлар ўқиш билан ўтказади. Бу эса унга кейинчалик асар ёзишда асқатмай қолмайди.
Мустақил фикр ва қарашларига эга Мураками талабалик йиллари Ветнамдаги урушга қарши намойишларда фаол иштирок этади. Оила қуриш вақти келганига амин бўлгач, турмуш ўртоқ сифатида болаликда кўнгил бергани Ёки Такахасидан яхшироқ номзод йўқлигига такрор ишонади. Жуфтлик муносабатларини 1971 йили муқаддас ришталар билан боғлайди.
Барда «туғилган» илк асар
Ўқишни тамомлагач, шахсий бизнесини бошлаш иштиёқи Муракамига тинчлик бермайди. Жаззга бўлган қизиқиши эса 1974 йили Токиода «Питер-Кет» номли жазз-бар очишга ундайди. Етти йилга чўзилган тадбиркорлик кунларнинг бирида — бейсбол ўйинини томоша қилиш асноси китоб ёзиш фикри хаёлга ўрнашади-ю, ҳаммаси бошқа ўзанга бурилади. Айнан нега шу қарорга келганини эса адибнинг ўзи ҳам аниқ тушунтириб беролмайди.Онг-у шуурини чирмаб олган ғояни амалга ошириш, тинчлик бермаётган ўйларни сюжет асосида қоғозга тушириш учун у ҳар куни қоронғи тушишини интиқлик билан кутаверади. Чунки айнан тунда, ишлар якунига етгач, бар эшигини ичкаридан қулфлаб олиб, кечаси билан қоғоз қоралашга ўтиради. Жазз садолари, зулмат ва бардаги ёлғизликка чўкиб, ижод уммонига шўнғийди ва илк асарини ёзиб тугатади.
Ижодий парвоз
Кунчиқар мамлакат ёзувчиларидан фарқли ўлароқ ғарбга хос ижодни маъқул топган ва ХХ аср япон адабиётига янгилик олиб кирган ёзувчининг 1979 йили чоп этилган «Каламушлар трилогияси»нинг биринчи қисми — «Шамол қўшиғини тингла» китоби «Гундзо синдзин-сйў» номли нуфузли мукофотга лойиқ топилади.Шундан кейин берилган мукофотлари сони бирин-кетин кўпая бошлайди. Китоби дебют асарларга хос бўлмаган катта миқдор — 150 минг нусхада сотилади. Шунга қарамай, ёзувчи сифатида ўзидан қониқмаган Ҳаруки 1980 йили «Каламушлар трилогияси»нинг иккинчи қисми «Пинбол 1973» номли китоби чоп этилганидан кейингина барининг лицензиясини сотиб юбориб, ижодга муккасидан кетади. 1982 йилда эса трилогиянинг учинчи қисми «Қўй ови», 1988 йилда унинг давоми «Dance, Dance, Dance»ни ёзиб тугатади.
Жисми Ғарбда-ю, кўнгли Шарқда
Ҳаёти давомида саёҳат қилишни канда қилмай, турли мамлакатларда яшаган ижодкор бир муддат АҚШдаги Принстон университетида стажёр-амалиётчи бўлиб ишлайди. «Мен штатларга деярли беш йилга жўнаб кетгач кутилмаганда Япония ва японлар ҳақида, баъзида ўтмиш, у ерда содир бўлаётган нарсалар ҳақида ёзиш истаги пайдо бўлган. Масофадан туриб мамлакатинг ҳақида ёзиш осон. Узоқдан туриб ватанни бор ҳолича кўриш мумкин. Қачонлардир мен Япония ҳақида эмас, ўзим ва ўз дунём ҳақида ёзишни истагандим», — дейди у.
1979 йилдан 1989 йилгача ёзган барча ижод намуналари жамланиб, Японияда 8 жилдлик асарлар тўплами чоп этилади. 1992 йили профессорлик даражасини қўлга киритган Ҳаруки кейинчалик Уильям Говард Тафт университетида маърузалар ўқийди. 2001 йил Японияга кўчиб кетган ёзувчининг марафонли югуриш, мусиқа, айниқса, жаззга иштиёқи баланд. 2006 йили нуфузли Франс Кафка номидаги мукофотга лойиқ топилган ёзувчи 2017 йили ўқувчиларига «Командорнинг қотиллиги» номли янги асарини тақдим этади.
«Узуқ-юлуқ диалоглар ҳам узукка кўз қўйгандек мос»
Ижодининг муносиб эътироф этилиши, дунёнинг турли бурчакларида ўқувчилари кўплигига қарамай, ўз юртида унинг асарларига ҳаммаям ижобий баҳо беравермайди. Ҳарукининг Ғарбда, аниқроғи, Америкада яшаб, япон халқи ҳақида ёзиши, асарларида ғарбона унсурлар уфуриб туриши айрим японияликларнинг ғашини келтирган.
Асарларида ёлғизлик, инсонийлик ва алоҳидаликка урғу берадиган Мураками қаҳрамонларини ҳамиша ортиқча, ўрни йўқдек ҳис қиладиган, ўзи ҳамда жамиятдагилардан қочадиган шахс сифатида тасвирлайди. Шу билан бирга, улар туйғуларини фақатгина поп-маданият, имо-ишоралар билан ифода этади. Адабиётшунослар томонидан асарлари мусиқага қиёсланадиган муаллиф китоб ёзишдан, адабиётдан ҳам кўра жазз ритмларидан кўпроқ таъсирланишини таъкидлайди.
Ҳаруки Мураками мухлислари орасида оддий мактаб ўқувчисидан тортиб адабиёт шайдосигача топилади. Аммо оддий ўқувчи тажрибали китобхондан фарқли ўлароқ, унинг асарида жам ғояни англаши бироз мушкул. Масалан, рус ёзувчиси Дмитрий Коваленин Мураками асарларининг услуби бетакрорлиги, ҳатто ғайритабиий воқеалар, узуқ-юлуқ диалоглар ҳам сюжетга узукка кўз қўйгандек мослигини айтади. «Норвегия ўрмони», «1Қ84», «Қўй ови», «Соҳилдаги Кафка», «Ranгпар Сукуру Тадзаки ва унинг сафардаги йиллари» китоблари китобхонлар қалбидан жой олган. «Шамол қўшиғини тингла», «Пинбол 1973» сингари асарлари эса ўзбек тилига таржима қилинган.
Изоҳ (0)