Uzoq yillar davomida ismi Nobel mukofotiga nomzodlar orasidan o‘rin olingan, ammo turli sabablarga ko‘ra hay’at a’zolari tomonidan rad qilingan, kitoblari 50 dan ortiq tillarga o‘girilib, dunyo bo‘ylab milliondan ortiq nusxada sotilgan yapon yozuvchisi Haruki Murakami bugun — 12-yanvarda 73 yoshni qarshiladi.
Hech bir makon va jamiyatga tegishli emas...
O‘zi haqida gapirishni xush ko‘rmaydigan, kamdan-kam hollarda intervyu berib, asarlarida qahramonlarning fe’l-atvoridan ko‘ra detallarni tasvirlashga ko‘proq e’tibor qaratadigan Haruki Murakami 1949-yili Yaponiyaning Kioto shahrida o‘qituvchilar oilasida dunyoga kelgan. Hayotining eng ajib yillari, ya’ni bolaligi Yaponiyadagi port shahar — Kobeda o‘tadi. U o‘shandayam tengqurlaridan Yevropa va Amerika adabiyoti, musiqasiga bo‘lgan qiziqishi bilan ajralib turgan.
Hech bir makon va jamiyatga oid emasligini ta’kidlashdan charchamaydigan, o‘zigacha bo‘lgan yozuvchilardan mutlaqo boshqacha ijod qilishga intiladigan adib maktabni bitirgach Vaseda universitetining teatr san’ati bo‘limiga o‘qishga kiradi. Ammo darslar, umuman, o‘quv dargohidagi ta’lim tizimi bo‘lg‘usi ijodkorga tamoman zerikarli tuyuladi. O‘qishdan ko‘ngli qolgach, vaqtini universitet muzeyida turli ssenariylar o‘qish bilan o‘tkazadi. Bu esa unga keyinchalik asar yozishda asqatmay qolmaydi.
Mustaqil fikr va qarashlariga ega Murakami talabalik yillari Vetnamdagi urushga qarshi namoyishlarda faol ishtirok etadi. Oila qurish vaqti kelganiga amin bo‘lgach, turmush o‘rtoq sifatida bolalikda ko‘ngil bergani Yoki Takaxasidan yaxshiroq nomzod yo‘qligiga takror ishonadi. Juftlik munosabatlarini 1971-yili muqaddas rishtalar bilan bog‘laydi.
Barda “tug‘ilgan” ilk asar
O‘qishni tamomlagach, shaxsiy biznesini boshlash ishtiyoqi Murakamiga tinchlik bermaydi. Jazzga bo‘lgan qiziqishi esa 1974-yili Tokioda “Piter-Ket” nomli jazz-bar ochishga undaydi. Yetti yilga cho‘zilgan tadbirkorlik kunlarning birida — beysbol o‘yinini tomosha qilish asnosi kitob yozish fikri xayolga o‘rnashadi-yu, hammasi boshqa o’zanga buriladi. Aynan nega shu qarorga kelganini esa adibning o‘zi ham aniq tushuntirib berolmaydi.Ong-u shuurini chirmab olgan g‘oyani amalga oshirish, tinchlik bermayotgan o‘ylarni syujet asosida qog‘ozga tushirish uchun u har kuni qorong‘i tushishini intiqlik bilan kutaveradi. Chunki aynan tunda, ishlar yakuniga yetgach, bar eshigini ichkaridan qulflab olib, kechasi bilan qog‘oz qoralashga o‘tiradi. Jazz sadolari, zulmat va bardagi yolg‘izlikka cho‘kib, ijod ummoniga sho‘ng‘iydi va ilk asarini yozib tugatadi.
Ijodiy parvoz
Kunchiqar mamlakat yozuvchilaridan farqli o‘laroq g‘arbga xos ijodni ma’qul topgan va XX asr yapon adabiyotiga yangilik olib kirgan yozuvchining 1979-yili chop etilgan “Kalamushlar trilogiyasi”ning birinchi qismi — “Shamol qo‘shig‘ini tingla” kitobi “Gundzo sindzin-syo‘” nomli nufuzli mukofotga loyiq topiladi.Shundan keyin berilgan mukofotlari soni birin-ketin ko‘paya boshlaydi. Kitobi debyut asarlarga xos bo‘lmagan katta miqdor — 150 ming nusxada sotiladi. Shunga qaramay, yozuvchi sifatida o‘zidan qoniqmagan Haruki 1980-yili “Kalamushlar trilogiyasi”ning ikkinchi qismi “Pinbol 1973” nomli kitobi chop etilganidan keyingina barining litsenziyasini sotib yuborib, ijodga mukkasidan ketadi. 1982-yilda esa trilogiyaning uchinchi qismi “Qo‘y ovi”, 1988-yilda uning davomi “Dance, Dance, Dance”ni yozib tugatadi.
Jismi G‘arbda-yu, ko‘ngli Sharqda
Hayoti davomida sayohat qilishni kanda qilmay, turli mamlakatlarda yashagan ijodkor bir muddat AQShdagi Prinston universitetida stajyor-amaliyotchi bo‘lib ishlaydi. “Men shtatlarga deyarli besh yilga jo‘nab ketgach kutilmaganda Yaponiya va yaponlar haqida, ba’zida o‘tmish, u yerda sodir bo‘layotgan narsalar haqida yozish istagi paydo bo‘lgan. Masofadan turib mamlakating haqida yozish oson. Uzoqdan turib vatanni bor holicha ko‘rish mumkin. Qachonlardir men Yaponiya haqida emas, o‘zim va o‘z dunyom haqida yozishni istagandim”, — deydi u.
1979-yildan 1989-yilgacha yozgan barcha ijod namunalari jamlanib, Yaponiyada 8 jildlik asarlar to‘plami chop etiladi. 1992-yili professorlik darajasini qo‘lga kiritgan Haruki keyinchalik Uilyam Govard Taft universitetida ma’ruzalar o‘qiydi. 2001-yil Yaponiyaga ko‘chib ketgan yozuvchining marafonli yugurish, musiqa, ayniqsa, jazzga ishtiyoqi baland. 2006-yili nufuzli Frans Kafka nomidagi mukofotga loyiq topilgan yozuvchi 2017-yili o‘quvchilariga “Komandorning qotilligi” nomli yangi asarini taqdim etadi.
“Uzuq-yuluq dialoglar ham uzukka ko‘z qo‘ygandek mos”
Ijodining munosib e’tirof etilishi, dunyoning turli burchaklarida o‘quvchilari ko‘pligiga qaramay, o‘z yurtida uning asarlariga hammayam ijobiy baho beravermaydi. Harukining G‘arbda, aniqrog‘i, Amerikada yashab, yapon xalqi haqida yozishi, asarlarida g‘arbona unsurlar ufurib turishi ayrim yaponiyaliklarning g‘ashini keltirgan.
Asarlarida yolg‘izlik, insoniylik va alohidalikka urg‘u beradigan Murakami qahramonlarini hamisha ortiqcha, o‘rni yo‘qdek his qiladigan, o‘zi hamda jamiyatdagilardan qochadigan shaxs sifatida tasvirlaydi. Shu bilan birga, ular tuyg‘ularini faqatgina pop-madaniyat, imo-ishoralar bilan ifoda etadi. Adabiyotshunoslar tomonidan asarlari musiqaga qiyoslanadigan muallif kitob yozishdan, adabiyotdan ham ko‘ra jazz ritmlaridan ko‘proq ta’sirlanishini ta’kidlaydi.
Haruki Murakami muxlislari orasida oddiy maktab o‘quvchisidan tortib adabiyot shaydosigacha topiladi. Ammo oddiy o‘quvchi tajribali kitobxondan farqli o‘laroq, uning asarida jam g‘oyani anglashi biroz mushkul. Masalan, rus yozuvchisi Dmitriy Kovalenin Murakami asarlarining uslubi betakrorligi, hatto g‘ayritabiiy voqealar, uzuq-yuluq dialoglar ham syujetga uzukka ko‘z qo‘ygandek mosligini aytadi. “Norvegiya o‘rmoni”, “1Q84”, “Qo‘y ovi”, “Sohildagi Kafka”, “Rangpar Sukuru Tadzaki va uning safardagi yillari” kitoblari kitobxonlar qalbidan joy olgan. “Shamol qo‘shig‘ini tingla”, “Pinbol 1973” singari asarlari esa o‘zbek tiliga tarjima qilingan.
Izoh (0)