Кассаларда навбат, тиббий ёрдам ололмайсан, бекатларни номи эмас, ўриндиқларига қараб ажратасан. Тошкент метросига нималар етишмаяпти?

Бекатлар кўпайди. Муаммолар ҳам

2020 йил 29 августда «Ўзбекистон» метро йўлининг Қўйлиқ йўналишидаги ер устидан ўтган, узунлиги 11 километр бўлган, етти бекатдан иборат давоми ишга тушди. Йил охирида эса «Чилонзор» йўлининг Сергели йўналишидаги давоми фойдаланишга топширилди, у ҳам, Қўйлиқдаги метро каби, ер устидан ўтган. Бу шаҳарнинг чекка даҳаларида яшайдиганлар, ҳатто Тошкент вилоятидан иш-ўқишга қатнайдиганлар учун айни муддао бўлди.

Бироқ кўп ўтмай, вагонлар эшиги ёпилмасдан очиқ ҳолда ҳаракатланиши, бутун бошли составнинг икки бекат оралиғида тўхтаб қолиши, поездлар тўқнашуви ва яна шу каби бошқа ҳолатлар кўпайиб кетди, бошқачасига айтганда, йўловчилар хавфсизлик масаласида бироз иккиланиб қолди. Метро поездларида кутилмаганда фавқулодда ҳолат юз бермаслигига, бекатларда носозлик кузатилмаслигига ҳеч ким кафолат беролмайдиган бўлди. Айни вақтда, Тошкент метрополитенида бунгача ҳам кўпчилик эътибор қаратмайдиган муаммоли масалалар талайгина эди.

Чалғитувчи йўл кўрсатгичлар

Тасаввур қилинг, сиз Тошкент метрополитенининг бирор бекатига етиб келдингиз, лекин вагондан чиққач, қайси тарафга юришни билмайсиз. Сизга керакли манзил қайси тарафда — ўнг томондами ё чапда? Таниш манзара, шундай эмасми? Йўлини биладиганга қай томондан чиқиш муаммо эмас. Аммо пойтахтга келган меҳмон ёки бир ўзи шаҳар кезаётган сайёҳ бўлса-чи?

Ерости метро бекатларидаги йўл кўрсатгичлар икки тилда — ўзбек, рус тилларида ёзилган. Лекин шунда ҳам ўша маълумотни ўқиб, йўналишини тўғри топа оладиганлар кам. Охири, бекат назоратчиси ёки хавфсизлик ходимидан сўраб, ташқари чиқилади. Янги қурилган бекатларни ҳисобга олмаса, эски бекатларда чет эллик сайёҳлар учун инглиз тилидаги маълумотнома, йўл кўрсатувчи белгилар негадир йўқ.

Метро бекатларидаги навигацияни осонгина соддалаштириш мумкин, хоҳиш бўлса бас — Россия ё Украина каби яқин хориж мамлакатларида ортиқча уринишларсиз татбиқ этиш мумкин бўлган, айни вақтда йўловчиларга катта қулайлик келтирадиган тажрибалар жуда кўп. Масалан, Москва метрополитенида шаҳар марказига қараб кетяпсизми ё шаҳар чеккасига — бекатлар номини қайси жинс вакили эълон қилаётганига қараб, осон ажратиб ололасиз. Эркак овози эълон қилса — марказга кетяпсиз, аёл бўлса — марказдан келяпсиз.

Метрода тиббиёт хоналари борлигидан хабардормисиз?

Ерости метро бекатларида киши соғлиғига таъсир кўрсатувчи босим борлиги инобатга олиниб, айрим бекатларда (Тошкент метрополитенининг матбуот котиби Миракбар Толиповнинг айтишича, у йўналишдан бу йўналишга ўтиш имконини берувчи «Минг ўрик» ва «Алишер Навоий» бекатларида) йўловчилар учун тиббиёт хоналари ташкил этилган, ерусти бекатларида эса «Бекат навбатчиси хонаси»да биринчи тиббий ёрдам учун махсус аптечка бор. Айни вақтда, метрополитеннинг барча ишчиларига фавқулодда вазиятда биринчи ёрдам кўрсатиш кўникмалари ўргатилган.

Аммо ҳар доим ҳам керакли ёрдамни ололмайсан.

«Дарё» билан суҳбатлашган метронинг доимий йўловчиларидан бирининг ҳикоя қилишича, 2021 йил 13 октябрида «Абдулла Қодирий» бекатида унинг аҳволи ёмонлашган. У бекатдаги назоратчи аёлдан нафас олишга қийналаётгани, ҳаво етишмаётгани учун сув сўраганида, ходим: «Вақтим йўқ! Ишдаман! Ана, кўчага чиқиб, дўкондан сотиб олиб ичинг!», — деб жавоб берган. Шунда бекатдаги бошқа назоратчи аёл йўловчининг аҳволини тўғри тушуниб, уни ўриндиққа ўтқазган, сув берган, йўловчи ўзига келгунича унинг ёнида бўлиб, аҳволи ҳақида сўраб турган.

Мана шу ҳолатнинг ўзиёқ метрополитеннинг кунлик йўловчилари сони ярим миллионга яқинлашаётган бир вақтда тиббиёт хоналари фақат у йўналишдан бу йўналишга ўтказувчи катта бекатларда эмас, балки ҳар бир бекатда ташкил этилиши мақсадга мувофиқлигини кўрсатиб турибди.

Ҳожатхоналар-чи, борми?

Метрополитен ходимининг таъкидлашича, бекатларда ҳожатхоналар бор, лекин фақат ходимлар учун. Аммо «жуда зарур, фавқулодда вазиятларда» йўловчиларнинг ҳам ушбу ҳожатхоналардан фойдаланишига рухсат берилади.

Кунига минглаб одамни ташийдиган метрода йўловчилар учун ҳожатхоналар ҳали ҳам йўқлиги ғалати. Бугун бекатлар сони шу қадар кўпаймоқдаки, йўловчи бир соатлаб метрода қолиб кетиши мумкин. Дейлик, ёш боласи билан бирга кетаётган йўловчи мана шундай вақтларда ҳожатхонага эҳтиёж туғилса, нима қилади? Бундай вазиятда нафақат оддий ҳожатхона, балки она ва бола хонаси ҳам зарур, аслида.

Масалан, Токио метросида бекатларда ичимлик сув фавворачалари, ҳожатхона (имконияти чекланганлар учун ҳам алоҳида), она ва бола хонаси, аёллар учун алоҳида вагончалар мавжуд. Буларнинг бари метро хизматлари қулайлиги ва самарадорлигини оширса оширадики, асло камайтирмайди.

Ерусти метросида лифт борлиги — яхши, ҳар доим ҳам ишламаслиги — ёмон

Қўйлиқ ва Сергелида қурилган барча янги метро бекатларида лифтлар бор, улар кексалар, ҳомиладор аёллар, ёш болали ва ногиронлиги бўлган шахсларга хизмат кўрсатади. Лекин аксари ҳар доим ҳам ишламайди. Айримларининг кириш жойи қизил тасмалар билан тўсиб қўйилган. Метрополитен ходимлари буни йўловчиларнинг лифтдан ёппасига фойдалангани учун қурилмалар ишламай қолаётгани сабаб кўрилган чора, дея изоҳлади.

Аммо юқорида санаб ўтилган тоифадаги йўловчиларга лифтдан фойдаланишга рухсат борлиги таъкидланди. Айни вақтда, бекатлардаги манзарани кузатганимизда, лифтлардан на ногиронлик аравачасидаги шахслар ва на кексалар фойдаланганини кўрдик. Уларнинг ҳаммаси бекатга эл қатори ё эскалатор, ёки зинадан тушиб-чиқмоқда.

— Лифтлар бор, фақат ишлатишмайди. Ёпиб қўйилган. Ҳайронман, ишлатилмаса, лифт қўйишнинг нима кераги бор? — дейди йўловчилардан бири.

— Ҳамма бекатларда ҳам лифт йўқ, шунга сал қийналаман, — дейди ногиронлиги бор бошқа бир йўловчиси.

Шунингдек, йўловчилар қатнови кўп бўлган ўтиш жойлари — «Амир Темур хиёбони»дан «Юнус Ражабий»га ҳамда «Минг ўрик»дан «Ойбек»га ўтишда пандус (аравачалар учун махсус йўлак)ларнинг йўқлиги ёши катта, имконияти чекланган шахслар ва ҳомиладор аёллар учун чинакам муаммо.

Ерусти метро бекатлари нега номланмаяпти?

Ишга туширилганига бир йил тўлса ҳамки, Тошкент ерусти метро бекатларининг ҳали ҳам тайинли номи йўқ, уларни фақат рақамига қараб ажратиб олиш мумкин. Ваҳоланки, лойиҳада Сергели йўналишида қурилган «1-бекат», «2-бекат», «3-бекат», «4-бекат» ва «5-бекат» (ҳамда қурилиши давом этаётган «6-бекат»)нинг номлари бор ва мос равишда «Чоштепа», «Тошкент ҳалқа йўли», «Сергели», «Афросиёб», «Қипчоқ» ва «Чинор» эди. Худди шунингдек, Қўйлиқ йўналишидаги «2-бекат», «3-бекат», «4-бекат», «5-бекат», «6-бекат», «7-бекат»ларнинг лойиҳавий номлари мос равишда «Оҳангарон», «Тузел», «Илтифот», «Роҳат», «Янгиобод» ва «Қўйлиқ» эди.

Энг қизиғи, Тошкент ерусти метросида «2-бекат», «3-бекат», «4-бекат» ва «5-бекат»ларнинг иккитадан бўлиши (Дўстлик ва Сергели йўналишлари назарда тутилмоқда – «Дарё» изоҳи) пойтахт меҳмонлари ҳамда метродан кам фойдаланувчи фуқароларни ҳам чалғитади. Умуман олганда, ҳозирги вазият метрополитендан доимий фойдаланувчилар учун ҳам жуда ноқулай. Буни уларнинг қуйидаги фикрларидан ҳам уқиб олиш мумкин:

Назира опа, 46 ёш: «Менимча, номларни ўзгартириш керак. Одамнинг қулоғигаям ёқмайди. Яхши ном қўйишса бўлади-ку. ‘Халқлар дўстлиги’, ‘Новза’ деган чиройли номлар бор. Уларни эшитиб, болаликдаги хотираларимиз, шу ерларда ўтган кунларимиз эсга келади».

Дилбар опа, 37 ёш: «Бекатлар 1, 2 деб номланганидан қайси бекатдалигимни билмай, баъзан адашиб, бошқасига ўтиб кетаман. Кейин адашганимни билиб, ортга қайтаман. Ерусти бекатлар кўриниши ҳам бир хил, чалғийман доим. Масалан, еростидаги ‘Космонавтлар’, ‘Мирзо Улуғбек’, ‘Чилонзор’, ‘Бодомзор’ каби бекатларни эълон қилмаса ҳам, шундоқ кўришим билан билиб олавераман».

Шариф, 26 ёш: «Метро бекатининг номи унинг атрофдаги жой номларидан келиб чиқиб қўйилса, ҳамма учун осон ва қулай бўларди. Ўша ҳудуд кўз олдимизга шу бекат номи орқали келади. Рақамларда ҳиссиёт йўқ, қуп-қуруқ, ҳеч нимани ҳис қилмайсиз. Масалан, ‘7-бекат’ деганда кўз олдимга Қўйлиқ бозори келмайди».

Нигора, 25 ёш: «Бекатимни доим адаштираман. Нечанчи эди-я, деб ўтираман кўпинча. Бекатлар дизайни ҳам бир хил. Шунгами, бирини иккинчисидан ўриндиқларига қараб ажратаман. Мисол учун, Сергелидаги ‘1-бекат’ ўриндиқлари бешбурчак бўлса, ‘2-бекатъники қалампирнусха. Шуларга қараб мўлжал оламан».

Янги қурилган ерусти метро йўналишларидаги бекатлар нега ҳали ҳам тайинли номланмаётгани, рақамланган бекатларга қачон ном қўйилиши ҳақида метрополитен матбуот хизматига мурожаат қилганимизда, бу иш билан Тошкент шаҳар ҳокимлиги ҳузуридаги топонимик комиссия шуғулланиши билдирилди.

Комиссия эса бу масала Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги географик (топонимик) объектларни мувофиқлаштириш комиссияси томонидан ҳал этилишини маълум қилди. Ҳукуматдаги комиссияга мурожаат хати йўллангач, Тошкент шаҳар ҳокимлиги ҳузуридаги Географик объектларни номлаш ва қайта номлаш масалалари бўйича шаҳар комиссияси орқали қуйидагича жавоб келди:

«Тошкент метрополитенининг ‘Дўстлик-2’ – ‘Қўйлиқ’ ҳамда ‘Олмазор’ – ‘Сергели’ йўналишларидаги метро бекатларига ном бериш жараёнлари кун тартибидаги масалалар қаторига киритилган. Айни пайтда, мазкур бекатларга ном бериш бўйича таклифлар умумлаштирилаётгани, экспертиза хулосаларини олиш ишлари амалга оширилаётганини маълум қиламиз».

Комиссия жавобида бекатларни номлаш масаласи нега кечикаётгани, айнан қачон номланиши ва бекатлар учун қандай ном вариантлари кўриб чиқилаётгани маълум қилинмаган.

 

Метро кассалари олдидаги навбатлар

Тошкент метрополитен матбуот хизмати маълумотига кўра, эрталабки ва кечки тиғиз соатларда йўловчилар оқими одатий вақтдагидан 2–2,5 баробарга ошади. Бундай вазиятларда — автоматлаштирилган транспорт тўлов тизими жорий этилгани, йўл ҳақини QR-код воситасида тўлов тизимлари орқали тўлаш имкониятлари пайдо бўлганига қарамай — метро кассалар олдида узундан узун навбатлар пайдо бўлади.

«Ҳаммаси аъло, жуда қулай. Битта камчилик бор-да лекин. Сергелидаги бекатларнинг кассалари олдида узун навбатлар ҳеч камаймайди. АТТО деган картага ўтаётган бўлсак ҳам касса олди доим гавжум. Кассани кўпайтирса, одамлар эрталаб иш-ўқишига кеч қолмасмиди...», — дейди йўловчилардан бири.

Навбатлар эса нафақат Сергелидаги бекатлар кассаларида, балки қолган йўналишлардаги станцияларнинг кассалари олдида ҳам юзага келмоқда. Бу навбатларни Сергелидаги «1-бекат», «2-бекат» ва «3-бекат»да татбиқ этилган амалиёт — кассир ўтириб, чипта сотадиган қўшимча будкалар ўрнатиш йўли билан ёки ривожланган мамлакатлардаги каби чипта сотиш киосклари ўрнатиш йўли билан ҳам ҳал қилиш мумкин.

Дарвоқе, Тошкент метрополитени кассалар олдидаги тирбандликларни бартараф этиш мақсадида йўловчилар учун чегирмали арзон карталар йўлга қўйиш режалаштирилган, шу мақсадда алоҳида сўровнома ҳам ўтказилмоқда.

«Метрополитен — йўловчи» портали қачон ишга тушади?

Тошкент метрополитени бошлиғи ўринбосари Абдулазиз Қосимов 2021 йилнинг 26 августида бўлиб ўтган брифингда «Тошкент метрополитени бир ярим ойда йўловчилар билан тўғридан-тўғри ва, энг муҳими, тезкор мулоқотни йўлга қўймоқчи» экани, яқин кунларда «Метрополитен — йўловчи» портали очилиши, ушбу портал орқали барча йўловчилар метрополитен фаолияти бўйича таклиф ва эътирозларни билдириши мумкинлигини маълум қилганди.

Йўловчилар вагонлар ва бекатлардаги у ёки бу ҳолатдан норози бўлса, майли, норози ҳам бўлмасин, дейлик, кўрсатилаётган хизмат сифатини янада яхшилаш бўйича таклифлари бордир — қаерга мурожаат қилади? Абдулазиз Қосимов айтган портал бу борада айни муддао бўларди, албатта. Портал ҳақида гапирилганига тўрт ой бўлди, аммо ундан ҳамон дарак йўқ. Портал масаласига аниқлик киритиш учун метрополитен матбуот котиби Миракбар Толиповга мурожаат қилганимизда, у ҳам тез орада жавоб беришини билдирди (лекин бу «тез ора» бир ҳафтада ҳам келгани йўқ).

Тошкент метрополитенидаги хизматлар тўлалигича қониқарсиз, сифат даражаси эса ҳаминқадар дейиш, албатта, адолатсизлик бўлур эди. Аммо кетма-кет кўнгилсизликлар кузатилаверса, йўловчининг мушкули енгиллашиш ўрнига оғирлашаверса, чорасини вақтида кўрган афзал. Юқорида санаб ўтилган ҳаммага маълум, лекин кўпчилик эътибор бермайдиган камчиликларга 2022 йилда, эҳтимол, яқин ойларда ижобий ечим топиш режа қилингандир. Илинж шуки, ваъдалар қоғозда, режалар оғизда қолмасин.