Ижтимоий тармоқларда ҳамда баъзи оммавий ахборот воситаларида Фарғона вилоятининг Марғилон шаҳридаги «Хўжа Порсо» масжидининг тарихий биноси бузилиб, ўрнига янги масжид биноси қад ростлаётгани билан боғлиқ танқидий руҳдаги материаллар эълон қилинди.
Хусусан, журналист Элмира Тухватуллинанинг Facebook’да ёзишича, гид Жамил Қосимов Буюк Британиядан келган сайёҳларни бетакрор устунлар ва нақшиндор шифтни кўрсатиш учун олиб борганида масжид бузилиб, унинг ўрнида қурилиш ишлари олиб борилаётганига гувоҳ бўлган.
«1869 йилда қурилган, кўплаб саёҳат журналларида ёзилган ва бир қатор суратлари эълон қилинган ҳамда пандемиядан аввал жон деб экскурсияга олиб борилган ушбу масжид энди йўқ. Устунлар ва бузиб ташланган нақшинкор шифт эса шунчаки кераксиз буюмдек ерда чангга беланиб ётибди», — деган Жамил Қосимов ва масжиднинг ўша кунги ҳолати акс этган видео ҳамда 2019 йилда ўтказилган аввалги экскурсияларидан олинган суратларни тақдим этган.
Қайд этилишича, масжид ўрнида пишиқ ғиштдан янгиси қурилмоқда, ёдгорликлар янги масжидга қайта ўрнатилади. Чет эллик сайёҳлар бундан ҳайратга тушган: «Қандай қилиб шундай гўзалликни бузиш мумкин, ахир бу ушбу объектни сайёҳлик жиҳатидан жалб қилиб турган нарса-ку? Янги нарса барибир янги».
Аксарият мамлакатларда тарихий бинолар хароб ҳолга келиб қолса ҳам уни ё реставрация, ё консервация қилишга ҳаракат қилишади. Англиянинг ўзида, дейлик 50 йиллик бинони таъмирлаш учун кўплаб комиссиялардан ўтиш керак. «Нега бизда тарихий иншоотларни бузиб ташлаш тўғрисидаги қарорлар осонгина қабул қилинади?» — дея савол берган журналист.
Журналист ва блогер Никита Макаренко айвон шифтидаги безаклар бутун бинога қўшиб бузиб ташланганига норозилигини билдирган. «Толибон ташқарида эмас, толибон аллақачон ичимизда. Бу сиёсий ҳаракат эмас, муайян шахсларнинг ижтимоий ва маданий ривожланиш даражасидир», — деб ёзган у ўзининг Telegram каналида.
Фарғона вилояти ҳокимлиги ушбу ҳолат юзасидан ўрганиш олиб борилгани ва унинг натижаларини эълон қилди.
Аниқланишича, масжид танқидий чиқишларда қайд этилганидек 1869 йилда эмас, балки 1918 йилда хом ғиштдан. Масжид биноси деворлари ёрилгани, пойдеворнинг чўкиб кетгани кузатилгани, шунингдек, бино томининг ибодат пайтида қулаб тушиш хавфи пайдо бўлгани сабабли 2019 йилда бинони техник экспертизадан ўтказиш бўйича қурилиш соҳасида назорат органларига масжид маъмурияти томонидан мурожаат йўлланган.
2019 йил ноябрда олиб борилган техник экспертиза давомида бинонинг конструктив ва тузилмавий ечимлари меъёрий хавфсизлик талабларига жавоб бермаслиги, хом ғиштдан қурилган бинонинг деворлар конструкциясида ҳамда пойдеворда чўкиш ёки ёрилишлар мавжудлиги, намлик таъсирида деворнинг уқаланиши бошлаганлиги, «юк кўтарувчи ва тўсиқ конструкциялар» меъёрий ҳужжатлар талабларига умуман мос келмай қолгани аниқланган.
«Техник жиҳатдан бинони реставрация ёки реконструкция қилиш имкониятлари йўқлиги сабабли, бузиб қайта қуриш бўйича лойиҳа ишлаб чиқилган ҳамда масъул идоралар экспертлари хулосаси олинган. Бугунги кунда эски масжид ўрнида 1500 ўринли бўлган барча қулайликларга эга замонавий янги масжид биноси қурилмоқда.
Эски масжид пештоқидаги ёғоч ўймакорлик нақшлари реставраторлар томонидан доимий амалиёт усулида рақамлар билан белгиланиб, кўчириб олинган ҳамда сақлаш учун олиб қўйилган. Янги масжид биносининг айвони айни ўлчамларда барпо этилмоқда, унинг пештоқига эски масжиддан кўчириб олинган нақшлар ўрнатилади», — дейилади ҳокимлик хабарида.
Журналист ва блогер Элдар Асановнинг ёзишича, «Хўжа Порсо» шунчаки оддий маҳалла масжиди бўлган.
«Марғилонлик таниш, шу масжидда жума намозини ўқиб юрган бир ака билан гаплашиб кўрдим. Айтишича, бу шунчаки оддий маҳалла масжиди бўлган. Билсангиз, эски маҳаллаларда битта ҳовли масжидга ажратилади, ёш-қари ўша ерда ибодат қилади. Бундай масжидлар аксар ҳолда бадиий қийматга эга қилиб безатилмайди, балки оддий ўзбекча ҳовли-жойдан фарқ қилмайди. Ҳомийлар чиқиб, таъмирлаб бермаса, бундай масжид оддий уйдан ажралиб турмайди. Кўпчилик маҳаллаларда шундай масжидлар бор эди», — дейди блогер.
Элдар Асановнинг фикрича, бундай ҳовли-масжидлар жуда эски замонларда масжид мақомини олган эса-да, биринчидан, бадиий-меъморий қийматга эга эмас, иккинчидан, бугунги кунга қадар маҳаллага масжид бўлиб хизмат қилади. Улар истеъмолдан чиқарилган моддий маданият объектлари бўлмай, ижтимоий ҳаётда ишлатиладиган иншоотлардир. Шундай экан, уларни таъмирлаш, фойдаланувчиларга қулайлик яратиш керак.
«Лекин санъатшунос Борис Чухович айтяптики, бу безаклар узоқ тарихга эга эмас экан, 10—15 йил олдин туширилган экан. Қолаверса, бояги марғилонлик суҳбатдошим безакларнинг бадиий қиймати юқори эмаслигини, ҳар бир уйда борлигини, худди шу безакларни қайтадан тушириш муаммо эмаслигини, уста-мутахассислар етарли эканини айтмоқда», — деб ёзган у.
Маданий мерос агентлиги маълумотларига кўра, Марғилон шаҳар «Хўжа Порсо» маҳалласи, Бахтиёрлик кўчаси, 100-уйда жойлашган «Хўжа Порсо» жоме масжиди Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фарғона вилояти вакиллиги томонидан расмий намозхона сифатида фойдаланиб келинмоқда. Ушбу масжид Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 4 октябрдаги «Моддий маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарорига асосан Моддий маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатига киритилган.
2020 йил 3 декабрда «Хожа Порсо» жоме масжидига ташриф буюрувчи намозхонларга қулайлик яратиш мақсадида масжид ҳудудида қўшимча бино иншоотларини қуриш бўйича таклиф лойиҳаси Маданият вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос департаменти қошидаги Илмий-эксперт кенгашига тақдим қилинган.
Маданий мерос агентлиги Фарғона вилояти ҳудудий бошқармаси бошлиғининг «Gazeta.uz»га аниқлик киритишича, маданий мерос объектининг тарихий қисми ечиб олинган бино бир неча жойидан ёрилгани аниқланган ва бу борада Қурилиш соҳасида назорат ҳудудий инспекцияси хулосаси ҳам олинган. «Шифт ва устунларга зарар етказмаган ҳолда рақамланиб олиб қўйилган, ёғингарчилик ва тагидан зах ўтмаслиги чоралари кўрилган», — деган Алишер Ҳусанов.
Айни пайтда Туризм ва спорт вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос агентлиги томонидан мазкур ҳолат юзасидан хизмат текшируви олиб борилмоқда.
Изоҳ (0)