Ijtimoiy tarmoqlarda hamda ba’zi ommaviy axborot vositalarida Farg‘ona viloyatining Marg‘ilon shahridagi “Xo‘ja Porso” masjidining tarixiy binosi buzilib, o‘rniga yangi masjid binosi qad rostlayotgani bilan bog‘liq tanqidiy ruhdagi materiallar e’lon qilindi.
Xususan, jurnalist Elmira Tuxvatullinaning Facebook’da yozishicha, gid Jamil Qosimov Buyuk Britaniyadan kelgan sayyohlarni betakror ustunlar va naqshindor shiftni ko‘rsatish uchun olib borganida masjid buzilib, uning o‘rnida qurilish ishlari olib borilayotganiga guvoh bo‘lgan.
“1869-yilda qurilgan, ko‘plab sayohat jurnallarida yozilgan va bir qator suratlari e’lon qilingan hamda pandemiyadan avval jon deb ekskursiyaga olib borilgan ushbu masjid endi yo‘q. Ustunlar va buzib tashlangan naqshinkor shift esa shunchaki keraksiz buyumdek yerda changga belanib yotibdi”, — degan Jamil Qosimov va masjidning o‘sha kungi holati aks etgan video hamda 2019-yilda o‘tkazilgan avvalgi ekskursiyalaridan olingan suratlarni taqdim etgan.
Qayd etilishicha, masjid o‘rnida pishiq g‘ishtdan yangisi qurilmoqda, yodgorliklar yangi masjidga qayta o‘rnatiladi. Chet ellik sayyohlar bundan hayratga tushgan: “Qanday qilib shunday go‘zallikni buzish mumkin, axir bu ushbu obyektni sayyohlik jihatidan jalb qilib turgan narsa-ku? Yangi narsa baribir yangi”.
Aksariyat mamlakatlarda tarixiy binolar xarob holga kelib qolsa ham uni yo restavratsiya, yo konservatsiya qilishga harakat qilishadi. Angliyaning o‘zida, deylik 50 yillik binoni ta’mirlash uchun ko‘plab komissiyalardan o‘tish kerak. “Nega bizda tarixiy inshootlarni buzib tashlash to‘g‘risidagi qarorlar osongina qabul qilinadi?” — deya savol bergan jurnalist.
Jurnalist va bloger Nikita Makarenko ayvon shiftidagi bezaklar butun binoga qo‘shib buzib tashlanganiga noroziligini bildirgan. “Tolibon tashqarida emas, tolibon allaqachon ichimizda. Bu siyosiy harakat emas, muayyan shaxslarning ijtimoiy va madaniy rivojlanish darajasidir”, — deb yozgan u o‘zining Telegram kanalida.
Farg‘ona viloyati hokimligi ushbu holat yuzasidan o‘rganish olib borilgani va uning natijalarini e’lon qildi.
Aniqlanishicha, masjid tanqidiy chiqishlarda qayd etilganidek 1869-yilda emas, balki 1918-yilda xom g‘ishtdan. Masjid binosi devorlari yorilgani, poydevorning cho‘kib ketgani kuzatilgani, shuningdek, bino tomining ibodat paytida qulab tushish xavfi paydo bo‘lgani sababli 2019-yilda binoni texnik ekspertizadan o‘tkazish bo‘yicha qurilish sohasida nazorat organlariga masjid ma’muriyati tomonidan murojaat yo‘llangan.
2019-yil noyabrda olib borilgan texnik ekspertiza davomida binoning konstruktiv va tuzilmaviy yechimlari me’yoriy xavfsizlik talablariga javob bermasligi, xom g‘ishtdan qurilgan binoning devorlar konstruksiyasida hamda poydevorda cho‘kish yoki yorilishlar mavjudligi, namlik ta’sirida devorning uqalanishi boshlaganligi, “yuk ko‘taruvchi va to‘siq konstruksiyalar” me’yoriy hujjatlar talablariga umuman mos kelmay qolgani aniqlangan.
“Texnik jihatdan binoni restavratsiya yoki rekonstruksiya qilish imkoniyatlari yo‘qligi sababli, buzib qayta qurish bo‘yicha loyiha ishlab chiqilgan hamda mas’ul idoralar ekspertlari xulosasi olingan. Bugungi kunda eski masjid o‘rnida 1500 o‘rinli bo‘lgan barcha qulayliklarga ega zamonaviy yangi masjid binosi qurilmoqda.
Eski masjid peshtoqidagi yog‘och o‘ymakorlik naqshlari restavratorlar tomonidan doimiy amaliyot usulida raqamlar bilan belgilanib, ko‘chirib olingan hamda saqlash uchun olib qo‘yilgan. Yangi masjid binosining ayvoni ayni o‘lchamlarda barpo etilmoqda, uning peshtoqiga eski masjiddan ko‘chirib olingan naqshlar o‘rnatiladi”, — deyiladi hokimlik xabarida.
Jurnalist va bloger Eldar Asanovning yozishicha, “Xo‘ja Porso” shunchaki oddiy mahalla masjidi bo‘lgan.
“Marg‘ilonlik tanish, shu masjidda juma namozini o‘qib yurgan bir aka bilan gaplashib ko‘rdim. Aytishicha, bu shunchaki oddiy mahalla masjidi bo‘lgan. Bilsangiz, eski mahallalarda bitta hovli masjidga ajratiladi, yosh-qari o‘sha yerda ibodat qiladi. Bunday masjidlar aksar holda badiiy qiymatga ega qilib bezatilmaydi, balki oddiy o‘zbekcha hovli-joydan farq qilmaydi. Homiylar chiqib, ta’mirlab bermasa, bunday masjid oddiy uydan ajralib turmaydi. Ko‘pchilik mahallalarda shunday masjidlar bor edi”, — deydi bloger.
Eldar Asanovning fikricha, bunday hovli-masjidlar juda eski zamonlarda masjid maqomini olgan esa-da, birinchidan, badiiy-me’moriy qiymatga ega emas, ikkinchidan, bugungi kunga qadar mahallaga masjid bo‘lib xizmat qiladi. Ular iste’moldan chiqarilgan moddiy madaniyat obyektlari bo‘lmay, ijtimoiy hayotda ishlatiladigan inshootlardir. Shunday ekan, ularni ta’mirlash, foydalanuvchilarga qulaylik yaratish kerak.
“Lekin san’atshunos Boris Chuxovich aytyaptiki, bu bezaklar uzoq tarixga ega emas ekan, 10—15 yil oldin tushirilgan ekan. Qolaversa, boyagi marg‘ilonlik suhbatdoshim bezaklarning badiiy qiymati yuqori emasligini, har bir uyda borligini, xuddi shu bezaklarni qaytadan tushirish muammo emasligini, usta-mutaxassislar yetarli ekanini aytmoqda”, — deb yozgan u.
Madaniy meros agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, Marg‘ilon shahar “Xo‘ja Porso” mahallasi, Baxtiyorlik ko‘chasi, 100-uyda joylashgan “Xo‘ja Porso” jome masjidi O‘zbekiston musulmonlari idorasi Farg‘ona viloyati vakilligi tomonidan rasmiy namozxona sifatida foydalanib kelinmoqda. Ushbu masjid Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi “Moddiy madaniy merosning ko‘chmas mulk obyektlari milliy ro‘yxatini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qaroriga asosan Moddiy madaniy merosning ko‘chmas mulk obyektlari milliy ro‘yxatiga kiritilgan.
2020-yil 3-dekabrda “Xoja Porso” jome masjidiga tashrif buyuruvchi namozxonlarga qulaylik yaratish maqsadida masjid hududida qo‘shimcha bino inshootlarini qurish bo‘yicha taklif loyihasi Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniy meros departamenti qoshidagi Ilmiy-ekspert kengashiga taqdim qilingan.
Madaniy meros agentligi Farg‘ona viloyati hududiy boshqarmasi boshlig‘ining “Gazeta.uz”ga aniqlik kiritishicha, madaniy meros obyektining tarixiy qismi yechib olingan bino bir necha joyidan yorilgani aniqlangan va bu borada Qurilish sohasida nazorat hududiy inspeksiyasi xulosasi ham olingan. “Shift va ustunlarga zarar yetkazmagan holda raqamlanib olib qo‘yilgan, yog‘ingarchilik va tagidan zax o‘tmasligi choralari ko‘rilgan”, — degan Alisher Husanov.
Ayni paytda Turizm va sport vazirligi huzuridagi Madaniy meros agentligi tomonidan mazkur holat yuzasidan xizmat tekshiruvi olib borilmoqda.
Izoh (0)