Ўзбекистонда 2017 йил сентябрида амалга оширилган валюта либерализацияси кенг жамоатчилик томонидан қанчалик кўп кутилган бўлса, ушбу ислоҳот арафасида мамлакат банкларидан билиб-билмай валютада кредит олган тадбиркорлар учун шунчалик кутилмаган воқеа бўлди. Шу вақтгача маъмурий йўллар билан ушлаб турилган «давлат курси»нинг бир кунда қўйиб юборилиши, «расмий курс» ўзидан салкам икки баробар юқори «қора бозор курси»га етиб олиши, «давлат курси» ва «қора бозор курси» деган тушунчалар йўққа чиқарилиши айнан «расмий курс»да банклардан валютада кредит олганлар учун режалаштирилмаган бошоғриқни келтириб чиқарди.
«Дарё»га мурожаат қилган бир гуруҳ тадбиркорларнинг маълум қилишича, ўтган тўрт йил давомида уларнинг муаммосини ҳал қилиш бўйича масъуллар томонидан тайинли таклиф берилмаган, либерализацияга қадар валютада олинган кредитни каррасига ошиб кетган курс билан қайтариш талаби уларни хонавайрон қилмоқда.Тадбиркорларнинг мурожаатлари
Шавкат Қудратов, бухоролик тадбиркор
Доллар курсининг ‘қўйиб юборилиши‘ ортидан шу вақтгача олинган кредитлар баҳоси 4,5—5 баробарга кўтарилиб кетди. Банк берилган кредитларни ҳозирги, яъни каррасига кўтарилиб кетган курсда қайтаришни талаб қилмоқда.Зафар Абдивоитов, сурхондарёлик тадбиркорКурс ошмаган вақтдаги долларни сўмга айлантирганда 640 миллион сўмлик кредит олган бўлсам, ҳозирга келиб бу сумма 3,5 миллиард сўмга айланиб кетган. Бу аҳволда тадбиркор на иш юргиза олади, на ривожлана олади. Пандемия сабаб тадбиркорларга ёрдам сифатида кредитни кечиктириб тўлаш ёки муддатини узайтириш имкони берилди. Бироқ бу имконият тадбиркорларни қониқтирмайди.
Чунки муддат берилгани билан устига фоиз қўшилиб кетаверади. Мутасаддилар ҳолатимизни кўриб, бирор-бир ёрдам қилмаяпти. Бормаган бирор ташкилотимиз қолмади. Яқинда ушбу ҳолат бўйича тадбиркорлар ва банк вакиллари иштирокида йиғилиш бўлди. Лекин мақбул бир натижага эришмадик.Йиғилишда банк ходимлари: «Сиз курс кўтарилишини била туриб шартномага қўл қўйгансиз», деди.
Ҳа, ўша вақтда доллар курси ҳафтасига атиги 50 сўмга кўтариларди, ўшанда ҳисоб-китоб ҳам қилганмиз — кредитимиз йилига ўртача 50 долларга ошарди.
Абдивоитов 2016 йили маҳаллий ҳокимлик тавсияси билан давлат дастури асосида озиқ-овқат маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш қувватларини ташкил қилиш учун 100 минг долларлик кредит олган.
Кредитни олганимдан бир ой ўтар-ўтмас, валюта либерализацияси ҳақидаги фармон чиқди — олган 100 минг доллар 2017 йил август ойида 420 миллион эди, бир кечада кредитим бир кечада 820 миллионга айланиб қолди. Шундай бўлишини билганимда, кредит олмасдим. Нафақат мен, исталган бошқа одам бунга рози бўлмасди.Нима қиларимни билмай, ҳаммаёққа мурожаат қилдим. Банкка бориб: «Тадбиркорман, энди нима қиламан?» десам, улар: «Биз ҳам тадбиркормиз», деяпти. Марказий банк курс кўтарилишини аввалдан билган эди. Ўша пайтда: «Эртага касод бўласан», деб айтишмаган ҳам.
Мени энг қийнаётгани — олган кредитим йўқ жойдан 337 фоизга кўпайиб кетган.
Мен 400 миллион сўмлик кредит олаётганимда гаров эвазига 500 миллион сўмга тенг бўлган мол-мулк қўйинг ва техникангизни ўрнатгач, мол-мулкингизни гаровдан чиқариб берамиз дейишган. Лекин улар айтгандек бўлмади. Боз устига, валюта либерализациясидан сўнг гаровга қўйиладиган нарса ҳам кўпайди.
Ўшанда кимдир ўзининг мулкини қўйган бўлса, яна кимдир бошқа бировнинг, масалан, қариндошининг мол-мулкини гаровга қўйиб турган. Масаланинг яна бир тарафи шундаки, бу ҳолат қариндош-уруғлар ўртасидаги низоларга ҳам сабаб бўлмоқда.
Тадбиркор тўлаган солиқдан мактаб, касалхона ходимларига ойлик берса, банк ходимлари кредит фоиздан ойлик олса, тадбиркорни қўллаш керак эмасми? Менимча, тегишли барча ташкилотлар президент фармонига ўзгартириш ва камчиликларни тўғирлаш бўйича таклиф киритиши керак.
Жамолиддин Отажонов, хоразмлик тадбиркор
Отажонов 2016 йилда замонавий совутгич қуриш, мева-сабзавотларни қуритувчи ускуналарни ўрнатиш учун 500 минг долларлик кредит олган. Унинг айтишича, кредитни олган вақтида унинг сўмдаги қиймати 1,5 миллиардга тенг эди, ҳозир эса 5 миллиард сўмга айланган — «имтиёзли» деб берилган кредитнинг баҳоси 337 фоизга ошиб кетган.
«Муаммони ҳал этиш учун тўрт йилдан буён бормаган ташкилотимиз қолмади. Ҳозиргача кредитимизни қайтара олмаяпмиз. Чунки бунга имкониятимиз ҳам йўқ, фақат инқироз ичида юрибмиз. Шу муаммо сабаб 40 киши ишсиз қолиб кетди. Бу қарор қанчадан-қанча иш ўринларининг йўқотилишига, камбағаллар сони ортишига сабаб бўляпти», — дейди у.
«Биз юқори ташкилотлардан ‘имтиёз беринглар‘, ‘ёрдам беринглар’, деб сўрамаяпмиз. Фақат кредит суммаси ўша вақтдаги шартнома низомига мувофиқ берилса бўлгани. Бу тадбиркорга ҳам, давлатга ҳам, ишчига ҳам анчагина натижа беради», — дея қўшимча қилди Жамолиддин Отажонов.
Сурхондарёнинг Сариосиё туманида фаолият олиб борувчи тадбиркор Собиржон Норбобоевнинг таъкидлашича, кредит муддатини узайтириш ёки маълум бир фоизда компенсация бериш деярли бефойда. «Курс ошиб бўлган, минг имтиёз бергани билан, кредитни тўлаш биз учун жуда қийинчилик туғдирмоқда», — деди у.
Масъуллар қачон жавоб беради?
Бу ва шундай муаммога дуч келган бошқа тадбиркорлар ОАВга мурожаат қилишдан аввал, табиийки, «барча ташкилотларга мурожаат қилган». Хусусан, Вазирлар Маҳкамасига ҳам. Улар 2020 йилнинг декабрида Ўзбекистон бош вазирининг Тадбиркорлар мурожаатларини кўриб чиқиш қабулхонаси фаолиятини ташкил этиш ва мувофиқлаштириш котибияти мудири Абдумалик Алламуродов ва Марказий банк раисининг ўринбосари Бобир Абубакиров қабулида ҳам бўлган.Мулоқот давомида мурожаатларни ўрганиш ва амалий ёрдам бериш бўйича ишчи гуруҳ тузилиб, мурожаатчи тадбиркораларга уч кун ичида жавоб берилиши айтилган, кейинроқ бу муддат олти кунга чўзилган. Орадан олти кун эмас, 70 кун ўтса ҳам жавоб берилмаган. Шу боис тадбиркорлар 9 февраль куни яна ҳукумат биноси олдида тўпланган. Улардан бу ерда тўпланмаслик сўралган, улар билан Ёшлар Иттифоқи биносида учрашув ўтказиш таклиф қилинган, бироқ тадбиркорлар «бу ердан ҳеч қаерга кетмасликлари»ни қатъий таъкидлагач, икки томонлама учрашув Ўзбекистон давлат тарихи музейи залида ўтказилган.
Учрашувда қатнашган тадбиркорлардан бири — Шавкат Қудратовнинг «Дарё»га маълум қилишича, масъуллар декабрдаги учрашувда айтилган гапларни такрорлаб, масалага умуман алоқаси йўқ таклифларни берган. «Қишлоқ хўжалиги махсулотлари етиштириш учун дала майдони ва уни сотиш учун бозорлардан раста ажратиб беришни таклиф қилишди. Неча йилдан буён инқирозда бўлсак, бор-будимиз гаровда, айланма маблағимиз ҳам йўқ. Касод ҳолимизда қандай қилиб сабзавот етиштириб, уни бозорга олиб чиқамиз?», — дейди тадбиркор.
Учрашувда масъуллар олинган кредитларнинг фоизини камайтириб беришни ҳам таклиф қилган. Аммо тадбиркорлар ушбу таклифни рад этган. «Сабаби кредит фоизи камайтирилгани ва кредит муддати узайтирилгани билан кредитнинг тан қиймати кўпайиб бораверади. Бу бизни фойдамизга эмас, фақат зараримизга ишлайди. Биз фоизни оширишига ҳам розимиз, гап бу ерда тан миқдорининг катталигида», – дейди Шавкат Қудратов.
Учрашув охирида масъуллар эски сценарий бўйича уч кундан кейин, яъни 12 февралда тадбиркорлар билан боғланишга ваъда берган. Лекин ҳеч ким тадбиркорлар билан алоқага чиқмаган. Тадбиркорларнинг мурожаатига нима учун жавоб берилмаётгани юзасидан «Дарё» нашри Вазирлар Маҳкамасига масъулларига мурожаат қилди. Масъул шахс: «Ўзимиз маълум қиламиз», деган жавоб билан кифояланди.
Маълумот учун, «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари» тўғрисидаги қонуннинг 28-моддасига кўра ариза ёки шикоят масалани мазмунан ҳал этиши шарт бўлган давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан 15 кун ичида, қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш талаб этилганда эса, бир ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилиши лозим.
Изоҳ (0)