Аҳолининг қарз юки даражаси иқтисодий кўрсаткичларга зид — Марказий банк

Аҳолининг кредитларга бўлган талабининг ўсиши, умумий кредит портфелида жисмоний шахсларга ажратилган кредитлар улушининг ошишида намоён бўлмоқда ва уларнинг қарз юки бўйича чуқур таҳлил қилиш заруриятини келтириб чиқаради. Бу ҳақда Марказий банкнинг IV чорак бўйича пул-кредит сиёсатига оид шарҳида келтирилган.

Марказий банк ҳисоб-китобларига кўра, сўнгги 4 йилда аҳолининг қарз юки кўрсаткичлари сезиларли даражада ошган.

Жисмоний шахсларнинг қарзга хизмат кўрсатиш коэффициенти (ҚХКК) 2020 йил январь—сентябрь ойларида 34 фоизни ташкил этган ва 2017 йилга нисбатан 8 фоиз бандга юқори бўлган (2019 йилга нисбатан 1 фоиз бандлик ўсиш).

Бундан ташқари, жисмоний шахсларга ажратилган кредитларнинг юқори ўсиш суръатлари ва уларнинг депозитларга нисбатан икки баробарга кўплиги аҳолининг кредит олиш кайфиятининг жамғариш кайфиятига нисбатан юқорилигидан далолат беради.

Шу билан бирга, 2017 йилдан 2020 йил III чорагига қадар уй хўжаликлари даромадларининг ўсиши 1,2 баробарни ташкил этган бир пайтда уларнинг банк кредитлари бўйича мажбуриятлари 3,8 баробарга ёки 37,8 триллион сўмга ошган. Кузатилган давр мобайнида кредит қарзларининг ўсиши асосан қарз олувчилар сонининг 2,4 баробарга кўпайиши ҳисобига таъминланган ва бу умумий иқтисодий фаол аҳолининг 21 фоизини ташкил этган.

Марказий банкнинг таъкидлашича, аҳолининг кредит қарздорлиги даражаси ғарб мамлакатлари билан таққослаганда нисбатан катта эмас, бироқ иқтисодий кўрсаткичларга зид: реал даромадларнинг ўсишини секинлашуви, муддати ўтган кредитларнинг ортиши, иқтисодий кўрсаткич жадаллигининг секинлашуви ва ҳоказо.

«Аҳоли кредит олаётганда кредит тўловларининг умумий миқдори тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлмаслиги ва кредит бўйича ўртача ойлик тўловларининг нисбатан камроқ бўлиб туюлишига қарамасдан, бутун тўлов муддати давомида кредит бўйича тўловларнинг умумий миқдори сезиларли даражада юқори бўлиши мумкин. Умуман олганда, кредит олиш учун мурожаат қилаётганда келгусидаги пул оқимлари, карантин чораларининг киритилиши даврида кузатилганидек даромадларнинг пасайиши ёки тўлиқ йўқолиши хатарлари ва бошқаларни ҳам ҳисобга олиш лозим», — дейилади ҳисоботда.

Марказий банкнинг қайд этишича, кредитлар ва шахсий даромадларнинг жорий ўсиш суръати сақланиб қолса, қуйидаги хатарлар пайдо бўлиши мумкин:

• даромадларнинг умумий ҳажмида кредит тўловлари улушининг ошиши натижасида қарздорларнинг молиявий аҳволининг ёмонлашуви;
• келгуси даромадлар ҳажмининг яхши баҳоланмаганлиги сабабли молиявий қийинчиликларни тўпланиши;
• қарз юкининг ошиши ва аҳолининг тўлов қобилиятининг пасайиши сабабли банк тизими кредит портфелидаги муаммоли кредитларнинг кўпайиши;
• истеъмол товарлари ва хизматларига бўлган талабнинг вақтинчалик тикланишидан сўнг узоқ муддат фойдаланиладиган маҳсулотлар ишлаб чиқарилишининг пасайиш эҳтимоли ва бошқалар.