Сергей Миронович Киров (асл фамилия – Кострков) – рус революционери, совет давлат ва сиёсат арбоби. Ленинград (ҳозирги Санкт-Петербург) парторганизация, Сиёсий бюро ва Оргбюро раҳбари ҳамда Совет Иттифоқи Коммунистик партияси Марказий қўмитаси бош котиби бўлиб ишлаган инсон фожиаси 1 декабрь 1934 йилда содир бўлди. Унинг ўлими Леонид Николаев томонидан амалга оширилди. Қотилликнинг мотивлари эса ҳалигача номаълум.
Ҳокимиятга келиш: Сергей Киров ким эди?
Бугунги қаҳрамонимизнинг болалиги Перм губерниясидаги етимхоналардан бирида кечди. У ердан сўнг ўқишни давом эттирган Сергей ўқиши сабабли Kazanга борди. Ўқишни аъло баҳоларга тугатгандан сўнг у 1904 йилда Томскда чизмачи бўлиб иш бошлади.
Сергей Кировнинг инқилобий фаолиятига назар соладиган бўлсак, айнан мана шу йилда у Россия ишчилар социал-демократик партиясига (РИСДП) аъзо бўлди. Партиядаги тахаллуси – Серж. 1905 йилда у биринчи марта намойишларда қатнашди ва полиция томонидан ҳибсга олинди. Қамоқдан чиққандан кейин у жанговар отрядларни бошқарди. Шу йилнинг июль ойида Томск шаҳар партия конференцияси Кировни РИСДП Томск қўмитаси аъзоси этиб сайлади.
Уч ой ўтиб, у Тайга катта темир йўл станциясида иш ташлаш уюштирди. 1906 йил июлда у ҳибсга олинди ва Томск қалъасида (қамоқхонада) бир ярим йил давомида ноқонуний босмахона ташкил қилгани учун сақланди. 1908 йилдан бошлаб Сергей Костриков профессионал инқилобчига айланиб, Иркутск ва Новониколаевскда ишлайди.
1909 йилда у Владикавказга кўчиб келиб, Шимолий Кавказдаги кадетлар газетаси «Терек»нинг ходимига айланди. Унинг мақолалари Сергей Миронов тахаллуси билан нашр этилган, ҳаваскорларнинг чиқишларида қатнашган, алпинизмни яхши кўрган эди. «Киров» лақаби тасодифан пайдо бўлмади, у грек ё форсча исм – Кирдан олинди. 1912 йилда «Терек»газетаси С. Киров тахаллуси остида «Йўл бўйлаб» мақоласини эълон қилди. Айнан мана шу тахаллус билан у СССР тарихига ҳам кирди.
У 1919 йилда XI армиянинг инқилобий ҳарбий кенгашининг аъзоси бўлди. 1920 йил 28 апрелда XI Қизил Армия таркибида Бокуга кириб, Совет Иттифоқи Коммунистик партияси Марказий қўмитасининг Кавказ бюросининг аъзоси бўлди, 1920 йил июнида Совет Россиясининг Грузиядаги мухтор вакили этиб тайинланди, 1920 йил октябрида Рига шаҳрида бўлиб ўтган Польша билан тинчлик шартномасини тузиш бўйича музокараларда Совет делегациясига раҳбарлик қилди.
1921 йилда Коммунистик партиянинг 10-сездида Сергей Киров Марказий қўмита аъзолигига номзод сифатида танланиб, шу йилнинг ўзида Озарбайжон Марказий қўмитаси компартиясининг биринчи котиби бўлади. 1923 йилнинг апрель ойида бўлиб ўтган партиянинг 12-сездида Киров Коммунистик партия Марказий қўмитаси аъзолигига қабул қилинди.
1926 йил 8 январда Сергей Киров Ленинград вилоят қўмитаси ва шаҳар партия қўмитаси ҳамда Бутуниттифоқ Коммунистик партияси Марказий қўмитасининг шимолий-ғарбий бюроси биринчи котиби этиб тайинланди, шунингдек, Бутуниттифоқ Коммунистик партияси Марказий Қўмитаси сиёсий бюроси аъзолигига номзоди қўйилди. 1930 йил июлдан Сергей Киров Бутуниттифоқ Коммунистик партияси Марказий қўмитаси ва СССР Марказий ижроия қўмитаси президиумининг сиёсий бюроси аъзоси бўлди.
Сергей асосий эътиборини Ленинградга қаратди, сиёсий бюрода деярли кўриниш бермади. Киров бошчилигида Ленинград ва бутун шимолий-ғарбий саноат янги босқичга кўтарила бошлади. Қишлоқ хўжалигини коллективлаштириш бошланди ва Ленинград мудофаасини кучайтириш чоралари кўрилди. Киров даврида кўплаб соҳалар ривожлана бошлади, ҳатто 1934 йилда Киров нефть саноатини тиклагани ва реконструкция қилгани сабабли Ленин ордени билан тақдирланди.
Суиқасд
Сергей Киров ўлимининг аниқ сабаби, яъни қайси сабабга кўра ўлдирилгани бўйича аниқ бир далил йўқ. Аммо СССРдаги репрессияларга сабаб бўлган суиқасднинг бир неча хил версиялари мавжуд. Уларнинг бирида шахсан Сталиннинг ҳам қўли борлиги айтилади. Никита Хрушёв ўзининг чиқишларида Кировнинг ўлими шахсан Сталиннинг ўзи ва СССР ички ишлар комиссариати томонидан ташкиллаштирилганини таъкидлади.Хрушёвнинг таклифига биноан ушбу ишни ўрганишда алоҳида комиссия тузилди, аммо унинг натижалари Хрушёв ҳукмронлигида эълон қилинмади. Совет сиёсатчиси Вячеслав Молотовнинг айтишича, комиссия Кировнинг ўлимига Сталиннинг алоқаси йўқлигини тасдиқлаган ва Хрушёвга бундан манфаат йўқлиги учун натижалар эълон қилинмади. Сталиннинг суиқасдга алоқаси ҳеч қанақасига исботланмади.
Яна бир версияга кўра, Сергей Киров билан қотилнинг шахсий адоватлари бор эди. Ленинград бўйлаб тарқалган миш-мишларда Киров Николаевнинг хотини – Милда Драуле билан ишқий муносабатда бўлгани ҳақида гап боради. Бироқ Сталинни бу версия қизиқтирмади. Милда Драуле сўроқ қилиниб, отувга ҳукм қилинди.
1 декабрь куни Ленинградда, Тауридлар саройида партия фаолларининг йиғилиши Кировнинг рацион тизимини бекор қилиш тўғрисидаги маърузаси билан ўтиши керак эди. Шу куни эрталаб у ўз ҳисоботига тайёргарлик кўраётган эди. Смолний биносига марказий кириш эшиги орқали кириб, учинчи қаватга кўтарилиб, асосий йўлак бўйлаб юриб, чап томонга – ўз кабинетига борадиган кичик йўлакка бурилди. Смолний ичкарисида Кировга ҳамроҳлик қилиш вазифаси қўриқчи Михаил Борисовга юкланди.
Бу орада Бутуниттифоқ коммунистик партияси Ленинград вилоят қўмитасининг собиқ ходими, партия аъзоси Леонид Николаев Кировни ўлдириш учун тайёргарлик кўраётган эди. У каридорнинг ўзидаёқ ҳамма ишни ҳал қилишни режалаштирган эди, аммо режаси қўриқчи сабаб амалга ошмади.
Йўлаклар бўйлаб юриб, Николаев кутилмаганда Кировни кўриб қолди ва дарҳол ўз режасини амалга оширишга қарор қилди. У кичкина коридорга ўгирилиб, югуриб чиқиб, Кировнинг орқа қисмидан отиб ташлади. Николаев дарҳол ўзининг жонига ҳам қасд қилишга уринган эди, уни дарҳол тўхтатиб қолишди. Шу куннинг ўзида – 1 декабрдан 2 декабрга ўтар кечаси Сталин Ленинградга махсус поезд билан етиб келди. У Москвадан келган махсус комиссия билан биргаликда Николаевни сўроқ қилди.
1918 йилда Ленинга суиқасд уюштирилганидан бери, бу юқори даражадаги Совет раҳбарига қарши ягона муваффақиятли теракт эди. Бироқ Кировнинг ўлимига тарихчиларнинг алоҳида қизиқиши бу билан белгиланмайди. Смолнийда отилганидан сўнг репрессиялар кучайди, бу кўпинча 1937–1938 йиллардаги Буюк террорнинг бевосита олд шарти ва Сталин диктатурасининг якуний тасдиқланиши сифатида қабул қилинди.
Миржалол Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)