Коронавирус пандемияси давом этмоқда. Ҳозирча вирусга қарши вакцина йўқлиги боис инсоният ҳаво исишидан умид қилмоқда. Кўпгина экспертларнинг фикрича, ҳаво ҳароратининг исиши вируснинг тарқалишига тўсқинлик қилади. Айни пайтда, экспертларнинг бир қисми бу фикрга қарши чиқмоқда ва ҳаво ҳарорати пандемияни йўқ қилмаслигини уқтирмоқда.

Ушбу масалага ойдинлик киритиш мақсадида «Дарё» олимларга мурожаат этди. Физик олим Рустам Ашуров бу борада ўз мулоҳазалари билан ўртоқлашди.

Короновируслар турли хил муҳит ва шароитларда яшаб қолиш борасида ўзига турдош бўлган бошқа вируслардан анча илгарилаб кетган. COVID-2019 табиати жаҳон лабораторияларида қизғин ўрганилаётган бир вақтда одамларни асосан бир савол қизиқтиради: у қачон чекинади? Вакцина ва янги вирусга қарши препаратлар синов этапларидан ўтиши учун вақт талаб қилинишини инобатга олсак, инсонларга нажот берадиган ягона умид ҳаво ҳароратининг кўтарилишига боғлиқ бўлиб қолади.

Фото: «Дарё»

Кўпчилик мутахассисларнинг фикрича, COVID-2019 ўзига турдош бўлган вируслар каби мавсумий характерга эга ва ҳаво ҳарорати ошишига чидамли эмас. Лекин бу тахмин ҳозирча лабораторияларда тажрибавий исботлангани йўқ. COVID-2019 коронавируснинг ҳаво ҳарорати ва ҳаво намлигига чидамлилиги устида айни дамда тажрибалар олиб бориляпти ва яқин кунларда улар эълон қилинади. Унгача эса биз бу тахминни кузатувлар орқали мантиқан текшириб кўрамиз.

Температуранинг объектга (COVID-2019) таъсир механизмлари ҳақида бирор нима дейишга ожизман. Бу ишни мутахассисларга қўйиб берамиз. Ўзимиз эса осон йўлдан кетамиз. Айни дамда ушбу вирус иссиқ ўлкаларда ўзини қандай ҳис қиляпти? Бу мақолада шу саволга жавоб қидирамиз. Иссиқ ҳарорат деб шартли равишда 30°С ва ундан юқори температурани белгилаб оламиз.

Бу маълумотни интернет орқали йиғиш учун иккита инструментдан фойдаланамиз:

  1. дунё харитаси бўйлаб об-ҳаво маълумотини кўрсатиб борувчи сайт. Мен «Meteotrend.com» сайтидан фойдаландим;
  2. коронавирус тарқаш географияси бўйлаб маълумотларни мониторинг қилувчи сайт. Менинг танловим – «Worldометерес.инфо» сайти бўлди.

Демак, бугун ҳарорат 30°С дан юқори бўлган 24 та давлат бор экан. Шу давлатларда COVID-2019 коронавируси билан хасталанган беморлар сони ва шу вирусдан ўлганлар сонини ҳисобини чиқарамиз. Йиғилган маълумотлар қуйидаги жадвалда кўрсатилган.

30°С дан юқори ҳарорат кузатилаётган давлатлар

(об-ҳаво маълумотлари 24 март куни учун кўрсатилган)

№

 Давлатлар Ҳарорат (°С) Касалланганлар сони Ўлим сони
1 Барбадос 30 17 -
2 Белиз 30 1 -
3 Бенин 31 2 -
4 Буркина-Фасо 38 99 4
5 Гана 30 24 1
6 Гайана 30 19 1
7 Гвинея 33 0 -
8 Камбоджа 30 86 -
9 Кот-д’Ивуар 30 25 -
10 Куба 30 35 -
11 Мали 38 0 -
12 Науру 30 0 -
13 Нигер 40 2
14 Нигерия 31 36 1
15 Панама 30 313 3
16 Парагвай 32 22 1
17 Сальвадор 31 3 -
18 Сомали 30 1 -
19 Судан 33 2 1
20 Сьерра-Леоне 31 0 -
21 Того 31 18 -
22 Тринидад ва Тобаго 30 51 -
23 Марказий Африка Республикаси 31 0 -
24 Чад 39 1 -
Умумий: 757

12

Демак, биз ўрганаётган 24 та давлатда умумий ҳисобда 757 нафар инсон COVID-2019 коронавируси билан хасталанган. Улардан 12 нафари вафот этган. Сўнгги ўлим 23 март куни Нигерияда кузатилган. 67 ёшли Нигерия фуқароси Буюк Британиядан оғир аҳволда қайтган ва Нигерияда вафот этган.

Вафот этганларнинг ўртача ёши – 65. Ушбу 24 та давлатда касалланганларни чуқурроқ ўрганиш орқали йиғилган маълумотларга кўра қуйидаги хулосага келамиз.

Бу давлатларга касаллик фақат бошқа давлатлардан келган фуқароларда кузатиляпти ва давлат ичида кенг тарқалгани йўқ. Ҳарҳолда бу маълумот ушбу давлатлар берган ҳисоботларда кўрсатилган.

Фақат иккита давлат – Панама ва Камбоджада ичкарида тарқалиш ҳолатлари кузатилган. Ушбу давлатларни боғлаб турувчи умумий бир жиҳат ҳавонинг солиштирма намлигидир. Айни дамда Панамада ушбу кўрсаткич ўртача 80–81 фоизни ташкил қилса, Камбоджада 70 фоиз қайд этилди. Мутахассисларнинг фикрича, ҳавонинг юқори солиштирма намлиги вируслар учун қулай муҳит ҳисобланади. Намлик пасайиб, ҳаво қуруқлашган сари вирусларга муҳит анча қийинлашади. Шунга қарамасдан, Камбоджада янада кўпроқ одам касалланиши мумкин эди. Чунки Камбоджада чегараларни ёпишга шошилмади ва камида тинч океанида қолиб кетган ва бортида касалланганлар борлиги аниқланган Westerdam круизини ўз портига киритди. Камбоджа чегаралари Жануби-Шарқий Осиёда вирус авжига чиққанда ҳам ёпилмади. Илк ҳаракатлар фақат 8 март куни муҳокамага қўйилди. Умуман Камбоджада юқори об-ҳаво ҳарорати ижобий рол ўйнагани таъкидланяпти.

Об-ҳаво ҳарорати нега муҳим?

Вирус одам организмидан бошқа одам организмига ташқи транзит муҳит орқали ўтади. Ушбу транзит муҳитнинг вирус кўчиб юриши учун қулайлик даражаси билан унинг тарқалиш даражаси ўзаро тўғри пропорсионал. Яъни транзит муҳит вирус учун қулай бўлса, у бир одамдан иккинчи одамга осон юқади. Аксинча, ўша муҳитда унинг яшаб қолиш даври қисқа бўлса, вирус тарқалиши ҳам қисқаради. Ҳаво орқали кўчиб юришда ёки бирор-бир буюм устида вирус яшаб қолишига ҳаво ҳарорати бевосита таъсир қилади ва унинг яшаш даврини маълум миқдорга қисқартиради.

Айтишингиз мумкин, айни дамда юқори об-ҳаво ҳароратига эга бўлиб турган давлатларда инсонлар ҳаракати ва қатновлар Хитой, Европа ва АҚШ каби юқори эмас деб. Сиз мутлақо ҳақ бўласиз. COVID-2019 коронавирусини енгишнинг энг биринчи қадами – карантин. Қатновлар ва ҳаракатчанликни чеклаш лозим. Балки ривожланган давлатлар эпидемиянинг илк дамларида инсонлар ҳаракати ва қатновларни жадвалда кўрсатилган давлатлар даражасига тушира олганида жараён осонроқ кечармиди. Нима бўлганда ҳам, об-ҳаво исишини уйда ўтирган ҳолда кутишда давом этамиз.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.