«Бу ўзинг билан яккама-якка шафқатсиз жанг қилиш эди». Оноре де Бальзакнинг «Даҳрийнинг ибодати» новелласи ҳақида

«Дарё» колумнисти Нурбек Алимов «Жаҳон адабиётининг энг буюк асарлари» рукни доирасида машҳур бадиий асарларни таҳлил қилишда давом этади. Бу ҳафта у Оноре де Бальзакнинг «Даҳрийнинг ибодати» новелласи ҳақида ҳикоя қилади.

Флешбек

Мен кўпинча фойдали ва қизиқарли нарсаларни бирлаштиришга ҳаракат қилиб юраман. Масалан, кечки сайрга чиқиб, кўп юриш орқали ўзига хос спорт билан шуғуллансам, аудиокитоб эшитиб, билимларимни бойитиб бораман. Ушбу новеллани ҳам илк бора «Буюк француз классиклари» деб номланган аудиокитобда тинглаганман. Ҳикоя менда жуда катта таассурот қолдирган.

Асар ҳақида

«Даҳрийнинг ибодати» Оноре де Бальзак томонидан 1836 йилда ёзилган. Унинг 1836 йил 18 январда Ганская хонимга ёзган хатида таъкидлашича, «бир кечада ўйланган, ёзилган ва босилган ҳикоя». Новелла ёзувчининг «Инсон комедияси» тўпламига киритилган.

Сюжет

Доктор Бьяншон фанни бир нечта физиологик назариялар билан бойитган ажойиб олим. Талабалик йилларида у таниқли француз жарроҳларидан бири, илм оламида худди метеорга ўхшаб порлаган Депленнинг раҳбарлиги остида иш олиб борди. Деплен атеист, лекин унинг бир сири бор эди. Бир куни Бьяншон Сент-Сюлписдаги черковга ибодат қилиш учун ташриф буюраётган жарроҳни кўради. У кўзларига ишонмайди ва Депленнинг орқасидан эргашишни бошлайди. Даҳрий Депленнинг йилига тўрт марта оммавий ибодатга буюртма беришига ишонч ҳосил қилганидан сўнг Бьяншон устозидан изоҳ талаб қилади. Деплен қаршилик қилмайди ва ўз ҳаёти ҳақида айтиб беради.

Таҳлил

«Даҳрийнинг ибодати» — жуда чиройли ва таъсирчан ҳикоя. Асар қаҳрамони Деплен обрўли жарроҳ. У ўзининг диний жиҳатдан қатъиятли атеистлиги ва фақат илм-фанга ишониши билан ажралиб туради. Жарроҳлик бўлимининг бошлиғи бўлиб ишлайдиган шифохонада Депленнинг шогирди Горатсио Бьяншон ҳам фаолият юритади. Бир куни у тасодифан Депленнинг черковга қандай кирганини пайқаб қолади. Ўз хўжайинининг хатти-ҳаракатларидан таъсирланган Бьяншон ундан буни очиқчасига тушунтириб беришини сўрайди. У эса ўзининг қизиқарли ўтмишини очиб беради.

Деплен ҳаётда жуда кўп азоб чекди ва қийинчиликлар билан курашиб омон қолди. Очликдан азоб чекаётган пайтда келажакдаги машҳур жарроҳга бир камбағал инсон ёрдам қўлини чўзади. Бу оддий чилангар, жаноб Буржа эди. Қария бу ёш талаба Депленнинг келажаги порлоқ эканига ишонади.

Буржуа Деплен учун гўёки ўз отасидай ғамхўрлик қилди, ўзи камбағал инсон бўлишига қарамай жуда сахий эди. Аммо Деплен дунёнинг энг зўр жарроҳларидан бири бўлиб етишса-да, уни ҳаётга тайёрлаган устози, дўсти жаноб Буржани ўлимдан асраб қололмади. Дунёда қанчалик моҳир шифокор бўлмагин, ўлим абсолют ҳақиқат. Қизиқ жиҳати, Деплен буни ич-ичидан ҳис қиларди, ўзини одам қилган инсонга ёрдам бера олмаганидан қаттиқ афсусда эди. Унинг ҳомийси бўлган жаноб Буржа жуда тақводор инсон эди, Депленнинг қўлидан келадиган иш эса ҳар йили черковга бориб ўз устози учун ибодат қилиш бўлди.

Назаримда, асардаги бош қаҳрамон Бьяншон ҳам, Деплен ҳам эмас, самимий ва сахий инсон жаноб Буржа эди. Новеллани илк бор ўқиганимда, мен бу муҳитда буюк инсоний фазилатларни топганимдан таъсирланиб кетганман.

Жаноб Буржа камбағал бўлишига қарамай, ўзининг сахийлиги, самимийлиги билан бой эди ва у эвазига бирор нарса олишни ўйламасдан берди: Буюк инсонпарварлик қилди! Деплен Худога ишонмасди, бу унинг принципларидан бири бўлса-да, ўтмишда унга яхшилик қилган инсонни сақлаб қолиш қўлидан келмагач, ибодат қилишга мажбур бўлди. Чунки у ҳаётини тубдан ўзгартириб юборган одамни топган ва йўқотган эди.

Бу кичик гуманистик ҳикоя замирида инсонийлик муносабатларининг энг соф туйғулари ётибди. Асар орқали Бальзак ҳар доим ўзи орзу қилган нарсага эришишга муваффақ бўлди. Ҳа, муваффақият инсон учун биз ўйлаганимиздан кўра қийинроқ йўлдир. Оловли шуҳратпарастлик сизни бошқалар билан параллел йўлга қўяди, лекин сизнинг йўлларингиз кесишиб ўтишида эҳтиёт бўлинг, улар сизни йўқ қилиши ҳам мумкин. Яхшиямки, асарда бизнинг машҳур жарроҳимиз Жаноб Буржа билан учрашишга мажбур бўлди.

Асар сўнггида қалбингизнинг ичида қоладиган бир савол қолади. Агар сиз ҳам профессор Деплен каби Худога ишонмасангиз, ҳаётингизда сизни унга ишонтира оладиган, ишонишга мажбурлай оладиган инсон пайдо бўладими?

Хулоса

Ҳикояни барчага ўқиб чиқишни маслаҳат бераман. Қисқа бўлишига қарамай, ҳикоя Бальзакнинг энг кучли асарларидан биридир. Фидойилик ва инсонларга бўлган ишонч тарихи ва миннатдорлик ҳикояси. Эҳтимол, оддий сув ташувчи жаноб Буржа унга ёшлигида ёрдам бермаганида, иқтидорли жарроҳ Деплен ҳақида дунё билмаган бўлар эди.

Буржа ўзи зўрға кун кўрса-да, иқтидорли ва камбағал ёш йигитга ёрдам бериш учун пулидан ҳам, орзусидан ҳам воз кечди. Деплен машҳур шифокорга айланди, аммо уни ким «одам қилганини» ҳеч қачон унутмади. Оддий сув ташувчи Буржа томонидан берилган тарбия, ҳатто Деплен сингари қатъий атеистни ҳам ўз хайр-эҳсон қилувчиси учун ибодат қилишга мажбур қилди. Фидойилик ва ўзидан воз кечиш ҳисси ҳар доим ҳам инсоннинг энг гўзал фазилатларидан бири бўлиб қолади.

— Ўз номи билан китобларга имзо қўйишдан олдин, ёзувчи тахаллуслар остида беҳисоб ҳикоялар, роман ва қисқа ҳикоялар яратди. Бальзак китобларининг аниқ сони ҳозиргача номаълум;

— Ўз таржимаи ҳолида муаллифнинг таъкидлашича, ўзи ёзган энг севимли асари бу «Луи Ламбер» романи;

— Ёзувчи дунёда биринчилардан бўлиб, муаллифлик ҳуқуқи лойиҳасини ишлаб чиқди.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.