Ўзбекистонда нима учун судьяларнинг энг кичик ёши 35 этиб белгилангани айтилди

«Gazeta.uz» Ўзбекистондаги судьялар ёшига доир «Нима учун судьяларнинг энг кичик ёши 35 этиб белгиланди?» номли мақола чоп этди. Унда Олий суд судьяси, Судьялар олий малака ҳайъати раиси Мўмин Астанов бу масалага батафсил тўхтатиб ўтган. Қуйида мақола тўлиғича ҳавола этилди.

Маълумки, 10 сентябрь куни «Баъзи давлат ор­ганларининг фаолияти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди.

Янги қонун билан «Судлар тўғрисида»ги ва «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонунларга муҳим ўз­гартиш ва қўшимчалар киритилди.

Хусусан, судьялар корпусини етарли ҳаётий тажрибага эга юқори малакали юристлар орасидан шакллантириш мақсадида «Судлар тўғрисида»ги ва «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонунларга судьялар ёшини ўттиз беш ёшгача оширишни назарда тутувчи ўзгартиш киритилди.

Статистик маълумотларга кўра, жиноий ишлар бўйича 343 нафар судьянинг 76 нафари, яъни 22,2 фоизи 35 ёшга тўлмаган. Ушбу судьялар томонидан қабул қилинган қарорларнинг бир қанчаси юқори босқич судлари томонидан бекор қилинган.

Аниқланишича, бекор қилинган қарорлардан аксария­тининг қабул қилинишига судьялар томонидан процессуал ҳуқуқ нормалари нотўғри қўлланилиши оқибатида йўл қўйилган. Содда қилиб айтганда, бунда судьяларнинг ёшлиги ва тажрибасизлиги панд берган.

Президентнинг 2018 йил 28 декабрдаги Олий Мажлисга Мурожаатида суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш мақсадида судьяликка номзодларни танлаш ва тайинлаш тизимини янада такомиллаштириш лозимлиги таъкидлангани бежиз эмас. Зеро, судья­лар корпусини шакллантириш тизимини суд ҳокимиятининг мустақиллиги принципига тўлиқ мослаштириш талаб этилади.

Шунингдек, бу жараёнда кенг жамоатчилик иштирокини таъминлаш зарур. Бунинг учун туман, шаҳар ва вилоят суди судьяларини танлаш ва тайинлаш вазифасини, давлат раҳбари уқтирганидек, Судьялар олий кенгаши тўлиқ ўз зиммасига олиши мақсадга мувофиқдир.

Президент томонидан илгари сурилган мазкур таклифларни амалга ошириш мақсадида янги қонун билан «Судлар тўғрисида»ги қонуннинг 63-моддаси (Судьяларни сайлаш ва тайинлаш тартиби), 72-моддаси (Судьянинг ваколатларини муддатидан илгари тугатиш) ва «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонуннинг 7-моддасига (Кенгаш ваколатлари) Кенгаш томонидан туман, шаҳар, вилоят ва Қорақалпоғистон Республикаси суди судьяларини тайинлаш ва лавозимидан озод этиш масалаларини Ўзбекистон Президентининг розилигисиз мустақил кўриб чиқишни назарда тутувчи ўзгартишлар киритилди.

«Судлар тўғрисида»ги қонуннинг 661-моддасида Олий суднинг судьяси лавозимида бўлишнинг энг юқори ёши Ўзбекистон Президенти томонидан, бошқа судларнинг судьяси лавозимида бўлишнинг энг юқори ёши судьянинг розилиги билан Судьялар олий кенгаши томонидан беш йилгача узайтирилиши белгиланган. Бироқ ушбу тартиб «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонунда назарда тутилмаган эди.

Шу сабабли «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонуннинг 7-моддаси Олий суднинг судьяси лавозимида бўлишнинг энг юқори ёшини судьянинг розилиги билан беш йилгача узайтириш ҳақида Ўзбекистон Президентига тақдимнома киритиш, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар судлари, Тошкент шаҳар суди, туманлараро, туман (шаҳар) ва ҳарбий судларнинг судьялик лавозимида бўлишнинг энг юқори ёшини судьянинг розилиги билан беш йилгача узайтириш тартибини назарда тутувчи норма билан тўлдирилди.

Шунингдек, «Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида»ги қонуннинг 7-моддаси:

• судьялар ва ўз фаолиятини доимий асосда амалга оширувчи Кенгаш аъзоларига нисбатан хизмат текширувлари ўтказиш;
• ўз фаолиятини доимий асосда амалга оширувчи Кенгаш аъзоларини интизомий жавобгарликка тортиш тўғрисидаги масалани кўриб чиқишни назарда тутувчи;
• давлат органларидан ва бошқа ташкилотлардан, шунингдек, мансабдор шахслардан ҳамда фуқаролардан Кенгаш фаолияти билан боғлиқ зарур ахборотни, ҳужжатларни ва бошқа материалларни сўраб олиш ваколатларини назарда тутувчи нормалар билан тўлдирилди.

Бундан ташқари янги қо­нун билан судьяни ваколат муддати тугаганидан сўнг судьялик лавозимига ва бошқа судьялик лавозимига тайинлаш тартиби алоҳида 24−1-моддада белгиланди.

Жумладан, ушбу моддада Кенгашнинг вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларининг раислари, раис ўринбосарлари ва судьялари, Ўзбе­кис­тон Республикаси Ҳарбий суди раиси, туманлараро, туман, шаҳар, ҳарбий судлар раислари ва судьялари лавозимларига номзодлар бў­йича жамоатчилик фикрини ўрганиш, судьянинг ваколат муддати тугаганидан кейин уни судьялик лавозимига муносиблиги ёки номуносиблиги ҳақидаги масалани кўриб чиқиш муддати, агар судья ўзи даъвогар бўлган лавозим талабларига жавоб бермаса, Кенгашнинг уни қуйи судьялик лавозимига кўриб чиқиш масаласини кун тартибига киритиш ҳуқуқи белгиланган нормалар назарда тутилди.