ХХ аср том маънода барча соҳаларда ривожланиш асри бўлди. Шу жумладан иморатсозликда ҳам. Бу асрда бинолар қурилиши ва турли иморатлар ҳақида гап кетганда «осмонўпар» атамаси ҳам қўшилиб айтиладиган бўлди.
Шу ўринда иморат «осмонўпар» даражасини олиши учун қай даражада баланд бўлиши масаласида маълумот берсам.
Европа ва АҚШда қабул қилинган ўлчамларга кўра, баландлиги 150 метр ва ундан юқори бинолар осмонўпар ҳисобланади. Emporis’га кўра, баландлиги 100 метр ва ундан юқори, SkyscraperCity’га кўра, баландлиги 200 метр ва ундан юқори бинолар осмонўпар ҳисобланади.
ХХ асргача баландлиги олти қаватдан юқори бўлган бинолар қурилмаган. Бунинг сабаби ундан баландига зина орқали чиқиб тушиш қийинлиги, шунингдек, юқори қаватларга сув етказиб бериш қийинлиги бўлган.
Технологиялар ривожланиши, электр энергиясидан кенг фойдаланишга ўтиш, сув тортиб берадиган насос қурилмалари такомиллашуви, лифт қурилмасидан фойдаланишга ўтиш баланд иморат қуриш бошланиб кетишига туртки бўлди.
2018 йилда дунёда 3 800 га яқин баландлиги 150 метрдан баланд бўлган осмонўпар бино борлиги маълум бўлган. Уларнинг 100 дан ошиғини баландлиги 300 метрдан ошиқ бўлган бинолар, мингдан ошиғини баландлиги 200 метрдан ошиқ бўлган бинолар, қолганини баландлиги 150 метрдан ошиқ бўлган бинолар ташкил этган.
Аслида ХХ асргача бўлган даврда узоқ тарихда ҳам баланд бинолар қурилган. Аммо уларнинг аксарияти қадим йўқ бўлиб кетган ёки сақланиб қолганлари ҳам вайрон бўлиш арафасида эди.
Янги тарихдаги биринчи осмонўпар бино сифатида 1885 йилда Чикагода қурилган суғурта компаниясига тегишли Home Insurance Building биноси тан олинади. Илк қурилганида у 42 метр, 10 қаватли бўлган. 1891 йилда унга яна икки қават қўшишган ва бинонинг умумий баландлиги 54,9 метрга етган.
Баланд иморатларда лифтнинг ўрни беқиёс. Дунёдаги илк лифт 1870 йилда Нью-Йоркдаги Equitable Life Building компанияси биносига ўрнатилган.
Илк лифтлар гидравлика билан ишлаган ва фақат 20 қаватли биноларга ўрнатиш учун мосланган бўлган.
1903 йилда Otis фирмаси электрда ҳаракатланадиган лифт ишлаб чиқара бошлади ва шу тариқа исталган баландликда қурилган биноларга лифт ўрнатиш имконияти пайдо бўлди.
Шундан сўнг АҚШнинг бир нечта шаҳарларида, айниқса Нью-Йорк ва Чикагода баланд иморатлар қуриш авж олди. Бир компания бугун 200 метрли осмонўпар бино қурилишини бошласа, эртасига иккинчи компания 250 метрли осмонўпар бино қуришни бошлаганини эълон қилар эди. Шу тариқа, 1931 йил 1 май кунигача турли қурилиш компаниялари кимўзарга осмонўпар бино қуришда ўзаро мусобақалашиб келди. Айнан 1931 йил 1 май куни тепасида ўрнатилган антеннаси билан умумий умумий баландлиги 443 метр бўлган Empire State Building биноси қуриб фойдаланишга топширилди ва шундан сўнг баланд бино қуриш мусобақаси амалда тўхтади.
Ким баландроқ қуриш мусобақаси тўхтаган бўлса ҳам, АҚШда баланд бино қурилиши тўхтамади. Шунчаки қурувчилар 443 метрлик бинодан ўтказиб бино қура олмади. Empire State Building’нинг баландлик рекорди фақатгина орадан 41 йил ўтиб, 1972 йилда янгиланди.
1972 йилдан бугунги кунгача шунча баланд бинолар қурилганига қарамасдан айнан Empire State Building осмонўпар бинолар орасида ҳанузгача 45-ўринда турибди.
Бундан бир неча йил олдин БААнинг Дубай шаҳрида қурилган 800 метрдан баланд бўлган Бурж Халифа биноси баланд иншоот қуришда янги даврни бошлаб берди. Шундан сўнг бир нечта баландлиги 1000 метр ва ундан юқори бўлган иншоотлар лойиҳа қилиниб, қурилиши бошланди. Аммо жаҳон иқтисодий инқирози улардан бир нечтаси қурилиши тўхтатиб қўйди.
Масалан, Дубайда қурилиши бошланган Нахил биноси қурилиши инқироз туфайли тўхтаб қолди. Саудиядаги 156 қаватли, 1007 метрли Kingdom Tower эса қуриляпти.
Кувайтда 1001 метрли Madinat al-Hareer, Озарбайжонда 189 қаватли, 1050 метрли Озарбайжон минораси, Баҳрайнда 200 қаватли, 1022 метрли Murjan Tower каби иншоотлар қурилиши режалаштирилган. Шу туфайли ҳам бугунги кунда «дунёнинг энг баланд бинолари» рейтингида юқори ўринларда турган бинолар яқин йилларда ўз ўрнини бошқаларга бўшатиб берса ажабмас.
Қуйида бугунги кунда дунёнинг энг баланд ҳисобланадиган бинолар ўнталиги билан таништирамиз.
10. CITIC Tower
Баландлиги: 527,6 метр
Қаватлар сони: 109
Жойлашган ўрни: Пекин, Хитой
Қурилиш тугаланган йил: 2018 йил
Бу бинода Хитойнинг йирик давлат инвестиция компанияси бўлмиш CITIC Group компаниясининг штаб квартираси жойлашган.
Бинога сарфланган маблағ – 24 миллиард юан (3,78 миллиард доллар). Ушбу 528 метрли осмонўпар бино лойиҳачилари – Farrells ва Kohn Pedersen Fox.
9. CTF молия маркази (Тяньцзин)
Баландлиги: 530 метр
Қаватлар сони: 97
Жойлашган ўрни: Тяньцзин, Хитой
Қурилиш тугаланган йил: 2019 йилда фойдаланишга топширилади.
CTF молия марказининг қурилиши 2013 йилда бошланган. Бино қуриб битказилган ва ҳозир ички пардозлаш ишлари кетяпти.
Ушбу иншоот Тяньцзин шаҳридаги иккинчи осмонўпар бино ҳисобланади.
9. CTF молия маркази (Гуанчжоу)
Баландлиги: 530 метр
Қаватлар сони: 111
Жойлашган ўрни: Гуанчжоу, Хитой
Қурилиш тугаланган йил: 2016 йил
CTF молия маркази осмонўпар биноси Гуандун провинциясида, Гуанжоу шаҳрида жойлашган.
Бу осмонўпар бино аслида 116 қаватли қилиб қурилган. Унинг беш қавати ер остида, 111 қавати ер устида жойлашган.
Иншоот қурилиши 2014 йилда бошланиб, 2016 йилда тугалланган.
Бинода 414 та квартира ва 273 та хонадан иборат меҳмонхона жойлашган.
Бинода жами 86 та лифт бор. Улардан иккитаси алоҳида тез ҳаракатланадиган лифт ҳисобланади ва юқорига чиқишда улар 70–72,4 километр/соат тезликкача ҳаракатлана олади.
7. Бутунжаҳон савдо ташкилоти биноси
Баландлиги: 541 метр
Қаватлар сони: 94
Жойлашган ўрни: Нью-Йорк, АҚШ
Қурилиш тугалланган йил: 2014 йил
Бино Нью-Йоркнинг Манхеттен даҳасида Бутунжаҳон савдо ташкилоти учун қурилган. Унинг қурилиши 2006 йилда бошланган ва 2013 йилда тугалланган.
Бино 2001 йилда террорчилар томонидан қулатилган эгизак осмонўпар бинолар ўрнида тикланган. У ҳозир АҚШдаги энг баланд бино ҳисобланади.
6. Lotte World Tower
Баландлиги: 554,4 метр
Қаватлар сони: 123
Жойлашган ўрни: Сеул, Жанубий Корея
Қурилиш тугалланган йил: 2017 йил
Lotte World Tower 123 қаватли осмонўпар биноси Жанубий Корея пойтахти Сеул шаҳридаги Лотте Wорлд кўнгиочар маркази ҳудудида қурилган.
Унинг қурилиши 2005 йилда бошланган. Сўнг аэропорт яқинлиги учун парвоз хавфсизлиги туфайли қурилиш тўхтатилган. 2009 йилда қайта рухсат олиниб, 2010 йилда қурилиш давом эттирилган.
5. Golden Finance
Баландлиги: 596,5 метр
Қаватлар сони: 128
Жойлашган ўрни: Тяньцзин, Хитой
Қурилиши тугалланиши: 2020 йилда фойдаланишга топширилади
Ушбу осмонўпар бинонинг қурилиши 2008 йилда бошланган. Қурилиш битган ва унда пардозлаш ишлари олиб борилмоқда.
4. Пинань халқаро молия маркази
Баландлиги: 599 метр
Қаватлар сони: 115
Жойлашган ўрни: Шэньчжэнь, Хитой
Қурилиш тугалланган йил: 2017 йил
Ушбу осмонўпар бино битганидан сўнг дунёнинг энг баланд бинолари орасида 4-ўринда қайд этилди.
3. Абраж ал-Байт
Баландлиги: 601 метр
Қаватлар сони: 120
Жойлашган ўрни: Макка, Саудия Арабистони
Қурилиш тугалланган йил: 2012 йил
Ушбу бино ўзига сарфланган қурилиш материалларининг оғирлиги бўйича дунёда биринчи ўринда туради. Энг баланд бинолар рейтингида эса учинчи ўринда.
Шунингдек, ушбу бино «энг баланд меҳмонхона» номинациясида ҳам дунёда биринчи ўринда туради. Эгаллаган майдони ҳажми бўйича эса дунёда учинчи ўринда туради.
2. Шанхай минораси
Баландлиги: 632 метр
Қаватлар сони: 128
Жойлашган ўрни: Шанхай, Хитой
Қурилиш тугалланган йил: 2015 йил
Ушбу осмонўпар бинонинг ўзаги 2013 йилда қуриб битказилди. Сўнг бир йил давомида пардозлаш ишлари олиб борилди ва 2015 йилда фойдаланишга топширилди.
1. Бурж Халифа
Баландлиги: 828 метр
Қаватлар сони: 163
Жойлашган ўрни: Дубай, БАА
Қурилиш тугалланган йил: 2010 йил
Бурж Халифа — 828 метр баландлиги билан дунёдаги энг баланд бино ҳисобланади.
Бинонинг тантанали очилиш маросими 2010 йил 4 январда ўтказилган.
Бурж Халифадаги томоша майдончаси бинонинг 452 метр баландлигида жойлашган. Бинога секундига 10 метр тезликда ҳаракатланадиган 58 та лифт хизмат кўрсатади. Ушбу лифтлар дунёдаги энг тезкор лифтлар ҳисобланади.
Шунингдек, Бурж Халифада 2 957 та автомобиль сақлаш жойи бор.
Бинода 304 та меҳмонхона номери ва 904 та турли ўлчамдаги квартиралар бор.
Изоҳ (0)