Ёш муаллиф, ЎзДЖТУ талабаси Дилбар Исматуллаева «Дарё» учун ўтказилган суриштирувда «Тестостерон» дори воситасининг Ўзбекистонда сотилиши борасида учрайдиган муаммоларни ўрганди.
Ҳозирги замонда нима кўп, машғулот зали кўп. Йигитларнинг кўча-кўйда бекорчи бўлиб юрганидан кўра спорт билан шуғуллангани, чиниққани яхши, албатта. Лекин ҳаракат қилмай туриб мушак чиқараман, осонгина вазн тўплайман дейдиганлар ҳам, аҳён-аҳёнда бўлса-да, учраб турар экан. Мен эса буни билмас эдим, қуйидаги суҳбат бўлиб ўтмагунча.
Дастлабки туртки
- Нимага бунақа озиб кетдинг?
- Залга бормай қўйдим, вазн берадиган дориларни ҳам қабул қилмаяпман.
- Қанақа дори?
- «Тестостерон» — спорт залларида шуғулланадиган йигитлар (баъзида қизлар ҳам) вазн олиш учун қабул қиладиган нарса.
- Салбий таъсири бор ёки йўқлигини дўхтирдан сўрамаганмидинг? Дорихонада уни дўхтир кўрсатмасисиз ҳам беравердими?
- Дорихонадан олмаганман-да. Эй, ҳозир унақа нарсалар сотадиганлар кўпайиб кетганку.
- Қонунийми ўзи?
- Билмадим...
Кейинги қадам
Тестостерон ва бошқа анаболик воситалар, уларнинг таъсири ҳақида илгарироқ «Дарё» колумнисти Сарвар Ғаниевнинг мақоласи эълон қилинган экан. Бундан ташқари, Doctor D клиникаси асосчиси шифокор Дилмурод Эргашев ҳам ўзининг YouTube’даги влогида шу мавзу доирасида бир нечта видео жойлаштирган бўлиб, унда ҳам ушбу воситалар, улардан тўғри фойдаланиш тартиби ҳамда нотўғри фойдаланиш асоратларига атрофлича тўхталиб ўтилган.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги ахборот хизмати ходими Фурқат Санаев билан боғланиб, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида сотилиши мумкин бўлган, рўйхатга олинган фармацевтик воситалар рўйхатини сўрадим. Бир неча ахборот манбаларига қўнғироқ қилиб билган маълумотларимдан аниқ бўлишича, Соғлиқни сақлаш вазирлиги сайтининг очиқ маълумотлар порталидаги Ўзбекистон ҳудудидан рўйхатдан ўтган дори воситалари ҳақида маълумотлар мавжуд ва базадаги маълумотлар ҳар ўн кунда янгиланади. Унда «Тестостерон» фармацевтик воситасининг Украинанинг «Фармак» фирмаси томонидан ишлаб чиқилган «Тестостерона Пропионат» номли турига ва Эронда ишлаб чиқилган «Тестостерон Энантат 250» номли турига дуч келасиз.
«Икки тоифа дорилар бор. OTS (over the country) ва рецепт билан сотилувчи. «Тестостерон»ни рецептсиз сотиш тақиқланган», — деб жавоб берди шифокор Шерзод Турдиев у билан шу масала юзасидан боғланганимизда.
Telegram тармоғининг қидирув учун мўлжалланган қисмига «Спортивное питание» деб ёзсангиз, мессенжер сизга ўнлаб савдо каналлари рўйхатини тақдим этади.
Аслида тиббий амалиёт натижасида заифлашган беморларни даволаш учун қўлланиладиган ушбу воситани спортчи акаларимиз вазн йиғиш, мушак чиқариш мақсадида қабул қиларкан. «Сизларда ‘Тестостерон’ борми?», дея берган саволимга савдо каналлари сотувчиларининг тўққиз нафаридан «Ҳа», бир нафаридан «Яқинда тугаган эди» жавобини олдим.
«Сўраганнинг айби йўқ, бу дорилар қаерда ишлаб чиқарилган?», мазмунидаги саволга «Ҳиндистонники», «Хитойники», «Америка», «Аниқ тозаси» каби турли жавоблар беришди. Ўшанда менда туғилган савол ҳозир сизнинг ҳам миянгизга келгани аниқ: Украина ва Эронники-чи?
«Савдо дўконингиз қаерда жойлашган?» деган саволга олган жавобим ҳаммасидан ажойиб — «Бизда дўкон йўқ, биз фақат online савдо қиламиз». Лицензия ҳақидаги саволларим эса жавоб ўрнига турли «олиб қочишлар»га йўлиқди.
«Қандай олиб кирасизлар?»
«Савдогар»ларнинг кўпчилиги ўз ишига пухта экан, сир бой бермади. Урина-урина, ахийри биттасининг «тилини топдим». «Ҳужжатга бошқа нарсанинг номини расмийлаштириб олиб кирамиз, булар ошкора бўлмайди, тирикчилик», деди у. Гап орасида четга чиқиб кетаётганини, товарлари чегарадан ўтмай қолганини ҳам қистириб ўтди. Ҳа, яна айтдики, Хитойдан «танкалар» товар олиб келяпти экан.
«Ёшингиз нечада?», деб сўрадим. «Йигирма иккида». «Бале, ёш бўлсангиз ҳам юрагингиз катта экан», дедим. «Тирикчилик-да», деган жавоб олдим. Орада раҳмат ҳам айтиб қўйди. Кўнгли кўтарилди, шекилли.
Божхонада нима гап?
Суратда «Тестостерон»нинг тўрт тури 25–31 доллар атрофида нархланган. Соғлиқни сақлаш вазирлиги рўйхатида мавжуд Украина дорисининг нархи пойтахтимиздаги дорихоналарда, «Arzonapteka.uz» хизмати тақдим этган маълумотларга кўра, 30 минг сўмдан, Эрон дориси эса 100 минг сўмдан юқори нархланмайди. Юқоридаги суратда кўрсатилган («Тестостерон»дан бошқа дориларнинг ҳам айримлари Соғлиқни сақлаш вазирлиги рўйхатида йўқ) нархларга эътибор қаратинг. «Тестостерон» қўлда 50 долларгача нархда сотилмоқда.
Бу суратда Хитойнинг ZPHC Pharm корхонаси томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот, унинг нархи ва мурожаат қилиниши мумкин бўлган телефон рақами акс этган. «Олиб кириш қийин эмасми?», десам, «Осон эмас» дейишди. Лекин, менимча, қийин ҳам эмас. Акс ҳолда бу воситалар бутун Ўзбекистон бўйлаб эркин айланиб юрар эдими? Ким тарқатяпти? Ким текширяпти?
Ким текшириши керак?
«Тестостерон»нинг бошқача вариантлари спорт қўшимчалари рўйхатида бўлиши мумкин деган ўйда Соғлиқни сақлаш вазирлиги масъул ходимлари билан боғландим ва уларнинг йўлланмасига кўра маълумот олиш мақсадида ДСЭСнинг расмий сайтига кирдим. СЭС рўйхатидан ўтган воситалар рўйхати билан танишдим. Бахтга қарши, у йўқ.
- Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва ДСЭС рўйхатида қайд этилмаган дори воситаларини сотиш ноқонуний ҳисобланадими?
- Ҳа.
ДСЭС ходими билан бўлган суҳбат шу йўсинда якунланди.
Хулоса
«Шаҳар бедарвоза эмас» деган гап бор. Қани дарвоза? Ёки мен ниманингдир тагига ета олмадим, ёки бу ерда чиндан ҳам нимадир бор. Бу борада расмийлар фикрини кутиб қоламиз.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳ (0)