Филолог ва блогер Шаҳноза Тўрахўжаева Telegram’даги канали орқали лотин алифбосини ислоҳ қилиш юзасидан билдирилаётган таклифлар билан таништирди. Қуйида блогернинг лотин ёзувида кутилаётган ўзгаришлар борасидаги фикрлари тақдим этилади.
Кеча лотин алифбосини ислоҳ қилишга бағишланган конференцияда иштирок этдим. Умуман олганда, ўзгаришларни ёқлайман.
Аммо «С» ҳарфи билан бироз можаро бўлди, шу борасида ўз фикримни айтиб ўтмоқчиман – менинг позициям ҳужжат бўлиб қолсин шу ерда.
Хуллас, «С» ҳарфи алифбога «Ж» бўлиб киряпти (жўжа – сŏса). Яна Ж ҳарфи ҳам қоляпти (журнал, жюри). Яъни энди иккита Ж бўлади!
Бу нима учун қилиняпти?
Ç ҳарфини алифбога киритиш учун! С ни киритмай туриб унинг асосида ясаладиган Ç ни киритиш мантиқсиз дейишди.
Майли, бу гапда жон бордир. Лекин С ни шу туришича Ч ўрнига қабул қилиб қўяқолайлик деган (назаримда, жўяли) таклиф ўтмади. «Биз туркий дунё билан яқинлашишимиз керак» дейишди.
Хўп, унда унлиларни, хусусан, Ў ва И ни ҳам иккитадан қилайлик, туркий дунёга яқинлашиш мақсад бўлса деган саволга жавоб эса бундай бўлди:
«Турклар қандай эшитса, шундай ёзади, уларда ёзувда орфоэпик принцип бирламчи, бизнинг тилга бу хос эмас. Биз ўз манфаатларимизни биринчи ўринга қўйишимиз керак».
Яъни, стандартлар ва принциплар бир хил эмаслигини, ўрнига қараб ўзгариб турганини сиз ҳам англадингиз, шундайми?
Мақсад, С ни алифбога киритиш, Ч ни айнан турклардек ёзиш, аммо жаа турклашиб кетмаслик.
Ж иккита бўлса, нима қилибди?
Мен амалиётчи сифатида бунга қарши чиқдим (билиб қўйинглар-да :) ) С ни Ч ўрнида қабул қилиш ёки С ни шунчаки алифбога киритмай, Ç ни қабул қилиш, яъни Ж ни иккита қилмасликни ёқладим. Лекин ҳозирча олимларнинг қўли баланд келди.
Бошқа (ҳозирча эҳтимолий) ўзгаришлар бундай:
- Ў – Ŏŏ
- Ғ – Ğğ
- Ш – Şş
- NG – алифбодан олиб ташланади
Шунингдек, ҳуқуқшунос ва блогер Хушнудбек Худойбердиев ҳам лотин ёзувининг ислоҳ қилиниши борасидаги фикрларини ўз Telegram каналида ёзиб қолдирди:
Ҳақиқатдан лотин ёзувимизнинг узоқ кутилган ислоҳотига яқин қолгани кишини хурсанд қилади. Ниҳоят назариётчи олимларимиз ва амалиётчи мутахассисларимиз бир ёқадан бош чиқаришга ҳаракат қилиб (конференциядаги гап-сўзлардан бошлар бир ёқадан чиқмаётганга ўхшайди), бир тўхтамга келишаётгани бу ўзбек тили учун оламшумул ижобий жараён эканлигини тан олишимиз керак.
Каналим орқали анча аввал лотин ёзувига асосланган алифбомизни имлоҳ қилиш керакми, деган савол билан мурожаат қилган эдим. Ўшанда 583 киши (68%) ислоҳ қилиш тарафдори, 178 киши (20,7%) ҳозиргидек қолишни ёқлаган бўлса, 98 киши (11,3%) кириллчада ёзишни давом эттиришини айтганди.
Мен ўз позициямни доим айтиб келганман — алифбомизнинг ислоҳоти сув ва ҳаводек зарур, дегичлар тарафдаман.
Охирги ҳаракатлардан хулоса қилиш мумкинки, ислоҳот бўлиши аниқ. Фақат бу қай кўринишда, мана буниси ҳам жуда муҳим. Ислоҳотлар мавжуд муаммоларни бартараф этишга ёрдам берадими ёки у навбатдаги муаммоларни келтириб чиқарадими? Ёки муаммонинг ярмини ечиб, қолганини ўз ҳолича ташлаб қўядими?
Умид қиламизки, соҳа мутахассислари бу бўйича нисбатан маъқул вариантни танлашади. Барча учун энг оптимал вариант бўлмайди барибир. Кимгадир у ёқади, кимгадир бу. Ҳамманинг кўнглидан чиқишни иложи йўқ.
Масалан, менга «Ж» ҳарфини иккита қилиш таклифи мутлақо ёқмади.
Бизда бир муаммонинг ечими албатта кейинги муаммоларни келтириб чиқариши шартми? Албатта оддий халқ учун яхшигина «сюрприз» тайёр туриши керакда, а?
Масалан, таклифга кўра, бундан буён қуйидагича ёзилиши керак:
- Андижон - Андиcон
- Жажжи - Cаccи
- Жанжал - Cанcал
- Жонажон - Cонаcон
- Жамол Камол (ёзувчимиз) - Cамол Камол
- Жамулжам - Cамулcам
- Жанг-жадал - Cанг-cадал
- Жимжит - Cимcит
- Жар - cар
- Онажон - Онаcон
Алифбони ислоҳ қилиш жараёнида ҳормай-толмай меҳнат қилаётган инсонлар, Сизларга минг раҳмат! Шу ишга ким бош қўшаётган бўлса, умридан барака топсин. Лекин илтимос, илтимос, илтимос, «Ж»ларимизга тегманглар. «Ж»га тегиб, қаттиқ адашяпсизлар. «Ж»ларимизни тинч қўйинг. Йўқса, ҳаммаёқ «Ж» бўлиб кетиши мумкин», — деб ёзади Хушнудбек Худойбердиев.
Изоҳ (0)