Замонавий инсон ҳаётини газсиз, электр қуввати ва сувсиз тасаввур қилиш анча мушкул. Бироқ биз уйларимизни ёритиб турувчи электр қувватини ва «кўк ёқилғи»нинг доимий оқимини таъминлаш давлатга қанчага айланаётганини тез- тез эсга олиб турамизми? Қуйида соҳа экспертларининг шу йўналишдаги фикрлари билан танишамиз.
Ҳақиқатдан ҳам, «Ўзбекнефтгаз» АЖ ҳозирги вақтда табиий газ қазиб олишни шундай ҳажмларда амалга оширадики, у нафақат мамлакатимиз эътиёжини тўла қоплайди, балки қазиб олинган газнинг 20 фоизга яқини экпорт қилинади. Ҳаммаси яхшидек гўё.
Келинг, шундан бошласак, кейинги 10 йил ичида республика саноати ва аҳолининг табиий газ бўлган эҳтиёжи анча ортган. «Ўзбекнефтгаз» АЖнинг эса ушбу эҳтиёжни қондириш имкониятлари чексиз эмас.
Ахир, охирги 35-40 йил давомида асосий ҳисобланмиш Кўкдумалоқ, Газли, Шўртан гуруҳи, Денгизкўл ва бошқа конлардаги заҳиралар тобора камайиб бормоқда. Шу билан бирга, эски конларда газ қазиб олишни сақлаб қолиш ва янгиларини ишга тушириш жуда қийин ва қиммат.
Масалан, конларни ишлаб чиқишнинг дастлабки босқичида газ ётоқ босими 400-500 атмосфера ташкил қилган бўлса, бугунги кунда конлардаги газ ётоқ босими ўртача25-40 атмосферага тенг. Шу билан бирга газни ташиш тизимига тайёрлаш ва етказиб бериш учун камида 75 атмлик босим зарур.
Шу сабабли, конларда газ босимини тегишли даражада сақлаб туриш мақсадида 2000-2017 йиллар оралиғида 66 агрегатга эга 16 та сиқиш компрессор станциялари қурилган ва ишга туришилган. Бу, ўз навбатида, салмоқли маблағни талаб этган.
Охирги ўн йил давомида мамлакатимизда нефть қазиб олиш ҳажми тўрт баробарга пасайиши, нефть ва нефть маҳсулотлари импортининг шунгача ортишига олиб келган. Натижада «Ўзбекнефтгаз» АЖ томонидан нефть ва нефть маҳсулотлари импортига сарфланаётган валюта ҳажми анча ортган.
Шунга қарамасдан, нефть маҳсулотларига бўлган ички чакана нархнинг суръати жаҳон нархларидан анча ортда.Таққослайдиган бўлсак, Ўзбекистонда А-91 бензинининг чакана нархи бир литр учун 0,53 АҚШ долларини ташкил қилса, Россия бу кўрсаткич -0,64 доллар/л, Қирғизистонда – 0,63 доллар/л, Туркияда – 1,04 доллар/л, Хитойда – 1,09 доллар/л.
Муҳим нарса – табиий газ ва электр энергиянинг боғлиқлиги ва тегишли равишда, ушбу энергия ресурсларига бўлган нархлар.
2017 йилда республикада 61 миллиард кВт электр энергияси ишлаб чиқарилган, шундан 48,8 миллиард кВт - табиий газ асосида. Ушбу ҳажмдаги электр энергиясини ишлаб чиқариш учун қазиб олинган табиий газнинг 24,3 фоизи сарфланган ёки 15,2 миллиард куб метр.
Шундай қилиб, табиий газ баҳосининг ортиши электр қуввати нархининг автоматик равишда ошишига олиб келади, бу ўз ўрнида бутун иқтисодиётнинг инфляция кўрсаткичларига сезиларли даражада таъсир ўтказади.
Таъкидлаш зарур, «Ўзбекэнерго» АЖдаги вазият яхши эмас. Мавжуд исиқликлик электр станциялари ва иссиқлик электр марказларининг аксарияти ўтган асрда фойдаланишга топширилган ва ўз ресурсларини сарфлаб бўлган.Улардан фойдаланиш саноатнинг кўплаб энергия сарфлашига олиб келмоқда (ёқилғи сарфи икки баробардан юқори). «Ўзбекэнерго» АЖ ускуналарининг 80 фоиздан ортиғи анча эскирган, улар ўтган асрнинг 50 йилларида фойдаланишга топширилган.
Замонавий технологияларни жорий этиш асосида ишлаб чиқариш қувватини модернизация қилиш жуда зарур, бу эса ҳозирги даражага нисбатан электр қувватини ишлаб чиқаришни 1,5 баробар ошириш имконини беради.
Энди энг асосий мавзуга ўтсак – сарфланган энергия ресурслари нарх-навоси. Газ ва электр қувватининг аҳоли учун нархлари кўтарилса, биз ҳайрон қоламизми? Албатта, йўқ. Бундан норози бўламизми, ғазабланиб, тўнғиллаймизми? Бундай бўлиши аниқ. Нархлар кўтарилишининг объектив сабабларини тушунишга ҳаракат қиламизми? Даргумон, очиғини айтганда.
Бизнинг бахтимиз ҳам шундаки, тизимни ташкил қилувчи «Ўзбекнефтгаз» АЖ ва «Ўзбекэнерго» АЖ деярли давлатнинг компаниялари – давлатнинг ушбу компанияларидаги улуши 98 фоизни ташкил қилади. Улар нафақат биз ва иқтисодиёт учун табиий ресурсларни қазиб олишлари, балки янги иш ўринларини яратишлари, янги лойиҳаларга сармоя киритишлари ва солиқ тўлашлари керак.Ва улар буни уддасидан чиқмоқдалар.
Келинг, шу ҳақда ҳам ўйлаб кўрайлик. Агар биз газ ва электр қуввати учун тўловларни амалга оширмасак, бизнинг фарзандлар ва набиралар бунинг учун икки ёки уч баробар кўпроқ тўлашларига тўғри келади. Ахир, биз фарзандларимизни жуда ардоқлаймиз ва уларнингг келажаги ёруғ ва бахтга тўла бўлишини истаймиз!
Изоҳ (0)