Zamonaviy inson hayotini gazsiz, elektr quvvati va suvsiz tasavvur qilish ancha mushkul. Biroq biz uylarimizni yoritib turuvchi elektr quvvatini va “ko‘k yoqilg‘i”ning doimiy oqimini ta’minlash davlatga qanchaga aylanayotganini tez- tez esga olib turamizmi? Quyida soha ekspertlarining shu yo‘nalishdagi fikrlari bilan tanishamiz.
Haqiqatdan ham, “O‘zbekneftgaz” AJ hozirgi vaqtda tabiiy gaz qazib olishni shunday hajmlarda amalga oshiradiki, u nafaqat mamlakatimiz e’tiyojini to‘la qoplaydi, balki qazib olingan gazning 20 foizga yaqini ekport qilinadi. Hammasi yaxshidek go‘yo.
Keling, shundan boshlasak, keyingi 10 yil ichida respublika sanoati va aholining tabiiy gaz bo‘lgan ehtiyoji ancha ortgan. “O‘zbekneftgaz” AJning esa ushbu ehtiyojni qondirish imkoniyatlari cheksiz emas.
Axir, oxirgi 35-40 yil davomida asosiy hisoblanmish Ko‘kdumaloq, Gazli, Sho‘rtan guruhi, Dengizko‘l va boshqa konlardagi zahiralar tobora kamayib bormoqda. Shu bilan birga, eski konlarda gaz qazib olishni saqlab qolish va yangilarini ishga tushirish juda qiyin va qimmat.
Masalan, konlarni ishlab chiqishning dastlabki bosqichida gaz yotoq bosimi 400-500 atmosfera tashkil qilgan bo‘lsa, bugungi kunda konlardagi gaz yotoq bosimi o‘rtacha25-40 atmosferaga teng. Shu bilan birga gazni tashish tizimiga tayyorlash va yetkazib berish uchun kamida 75 atmlik bosim zarur.
Shu sababli, konlarda gaz bosimini tegishli darajada saqlab turish maqsadida 2000-2017 yillar oralig‘ida 66 agregatga ega 16 ta siqish kompressor stansiyalari qurilgan va ishga turishilgan. Bu, o‘z navbatida, salmoqli mablag‘ni talab etgan.
Oxirgi o‘n yil davomida mamlakatimizda neft qazib olish hajmi to‘rt barobarga pasayishi, neft va neft mahsulotlari importining shungacha ortishiga olib kelgan. Natijada “O‘zbekneftgaz” AJ tomonidan neft va neft mahsulotlari importiga sarflanayotgan valyuta hajmi ancha ortgan.
Shunga qaramasdan, neft mahsulotlariga bo‘lgan ichki chakana narxning sur’ati jahon narxlaridan ancha ortda.Taqqoslaydigan bo‘lsak, O‘zbekistonda A-91 benzinining chakana narxi bir litr uchun 0,53 AQSh dollarini tashkil qilsa, Rossiya bu ko‘rsatkich -0,64 dollar/l, Qirg‘izistonda – 0,63 dollar/l, Turkiyada – 1,04 dollar/l, Xitoyda – 1,09 dollar/l.
Muhim narsa – tabiiy gaz va elektr energiyaning bog‘liqligi va tegishli ravishda, ushbu energiya resurslariga bo‘lgan narxlar.
2017-yilda respublikada 61 milliard kVt elektr energiyasi ishlab chiqarilgan, shundan 48,8 milliard kVt - tabiiy gaz asosida. Ushbu hajmdagi elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun qazib olingan tabiiy gazning 24,3 foizi sarflangan yoki 15,2 milliard kub metr.
Shunday qilib, tabiiy gaz bahosining ortishi elektr quvvati narxining avtomatik ravishda oshishiga olib keladi, bu o‘z o‘rnida butun iqtisodiyotning inflyatsiya ko‘rsatkichlariga sezilarli darajada ta’sir o‘tkazadi.
Ta’kidlash zarur, “O‘zbekenergo” AJdagi vaziyat yaxshi emas. Mavjud isiqliklik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlarining aksariyati o‘tgan asrda foydalanishga topshirilgan va o‘z resurslarini sarflab bo‘lgan.Ulardan foydalanish sanoatning ko‘plab energiya sarflashiga olib kelmoqda (yoqilg‘i sarfi ikki barobardan yuqori). “O‘zbekenergo” AJ uskunalarining 80 foizdan ortig‘i ancha eskirgan, ular o‘tgan asrning 50-yillarida foydalanishga topshirilgan.
Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish asosida ishlab chiqarish quvvatini modernizatsiya qilish juda zarur, bu esa hozirgi darajaga nisbatan elektr quvvatini ishlab chiqarishni 1,5 barobar oshirish imkonini beradi.
Endi eng asosiy mavzuga o‘tsak – sarflangan energiya resurslari narx-navosi. Gaz va elektr quvvatining aholi uchun narxlari ko‘tarilsa, biz hayron qolamizmi? Albatta, yo‘q. Bundan norozi bo‘lamizmi, g‘azablanib, to‘ng‘illaymizmi? Bunday bo‘lishi aniq. Narxlar ko‘tarilishining obyektiv sabablarini tushunishga harakat qilamizmi? Dargumon, ochig‘ini aytganda.
Bizning baxtimiz ham shundaki, tizimni tashkil qiluvchi “O‘zbekneftgaz” AJ va “O‘zbekenergo” AJ deyarli davlatning kompaniyalari – davlatning ushbu kompaniyalaridagi ulushi 98 foizni tashkil qiladi. Ular nafaqat biz va iqtisodiyot uchun tabiiy resurslarni qazib olishlari, balki yangi ish o‘rinlarini yaratishlari, yangi loyihalarga sarmoya kiritishlari va soliq to‘lashlari kerak.Va ular buni uddasidan chiqmoqdalar.
Keling, shu haqda ham o‘ylab ko‘raylik. Agar biz gaz va elektr quvvati uchun to‘lovlarni amalga oshirmasak, bizning farzandlar va nabiralar buning uchun ikki yoki uch barobar ko‘proq to‘lashlariga to‘g‘ri keladi. Axir, biz farzandlarimizni juda ardoqlaymiz va ularningg kelajagi yorug‘ va baxtga to‘la bo‘lishini istaymiz!
Izoh (0)