Ўзбекистонда 4 декабрда бўлиб ўтадиган президентлик сайловларига қизғин ҳозирлик кўрилмоқда. Юридик фанлар доктори, профессор Шуҳрат Рўзиназаров мазкур сиёсий жараённи ўтказишда етакчи тузилма бўлган Марказий сайлов комиссиясининг ўрни, унинг фаолияти асосий тамойиллари ҳақида «Дарё»га қуйидагиларни сўзлаб берди.
— Марказий сайлов комиссияси фаолиятини ташкил этишнинг энг муҳим тамойиллари — мустақиллик, қонунийлик, коллегиаллик, ошкоралик ва адолатлилик Асосий Қонунда қатъий мустаҳкамлаб қўйилган. 2014 йил сентябрда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Қонунга кўра, «Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси тўғрисида»ги Қонунга ҳам тегишли ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.
«Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси тўғрисида»ги Қонуннинг 21-моддасига кўра, Марказий сайлов комиссияси ва унинг аъзолари ўз фаолиятини ҳар қандай давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслардан мустақил ҳолда амалга оширади. Марказий сайлов комиссиясининг фаолиятига аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 512-моддасига мувофиқ, Марказий сайлов комиссияси, сайлов комиссиялари, референдум ўтказувчи комиссиялар фаолиятига аралашиш, худди шунингдек, уларнинг ишига тўсиқларни юзага келтириш мансабдор шахсларга энг кам иш ҳақининг 10 баробаридан 15 баробаригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.
Марказий сайлов комиссияси фаолиятида қонунийлик тамойилининг роли беқиёс. Комиссия ва унинг аъзолари ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, сайлов, референдум тўғрисидаги қонунларга ҳамда бошқа қонунларга амал қилади. Марказий сайлов комиссияси фаолиятида қонунийлик тамойили нафақат миллий сайлов қонунчилигимизга, қолаверса, умумэътироф этилган халқаро сайлов стандартларига амал қилиш билан узвий боғлиқ. Шу боис Марказий сайлов комиссияси фаолиятида қонунийлик тамойилининг таъминланиши демократик сайловларни халқаро стандартлар ва миллий сайлов қонун ҳужжатлари нормалари асосида ташкил этиш ҳамда ўтказиш учун шароит яратади.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга киритилган янгиликка кўра, Марказий сайлов комиссияси, сайлов комиссиялари, референдум ўтказувчи комиссиялар қарорларини ижро этмаслик, номзод, ишончли вакил, кузатувчи ёки сиёсий партия ваколатли вакилининг ҳуқуқларини бузиш, сайловолди ташвиқотини, референдумга қўйилган масалалар юзасидан ташвиқот олиб бориш шартлари ва тартибини бузиш, номзодлар, сиёсий партиялар тўғрисида ёлғон маълумотларни тарқатиш, сайловга ёки референдумга тайёргарлик кўриш ва сайлов ёки референдум ўтказиш жараёнида ахборот ҳамда ташвиқот материалларини қасддан йўқ қилиб юбориш ёки уларга қасддан шикаст етказиш учун жавобгарлик назарда тутилади. Шунингдек, Жиноят кодексининг 146-моддасида сайлов ёки референдум ташкил қилиш, уларни ўтказиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш, 147-моддасида эса сайлов ҳуқуқининг ёки ишончли вакил ваколатларининг амалга оширилишига тўсқинлик қилишга бағишланган ҳуқуқий нормалар ўз ифодасини топган. Бу эса сайлов қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарликнинг муқаррарлигини таъминлашнинг кафолати бўлиб хизмат қилади.
Коллегиаллик тамойили Марказий сайлов комиссияси ваколатларига кирувчи масалаларни унинг барча аъзоси иштирокида ҳал қилинишини англатиб, жамият манфаатларига бўйсунишининг кафолати ҳисобланади. Бу тамойилга риоя қилиш Комиссия мажлисларини ўтказиш тартибида ҳам яққол намоён бўлади. Бу, ўз навбатида, масалаларни эркин муҳокама этишда Комиссия барча аъзосининг тенг иштирокини таъминлашни англатади. Марказий сайлов комиссияси ишининг ташкилий кўриниши унинг мажлислари саналади ҳамда улар заруратга қараб ўтказилади. Агар мажлисда комиссия аъзолари умумий миқдорининг камида учдан икки қисми иштирок этаётган бўлса, у ваколатли ҳисобланади. Марказий сайлов комиссияси қарорлари очиқ овоз бериш орқали, комиссия аъзолари умумий миқдорининг оддий кўпчилик овози билан қабул қилинади. Овозлар тенг бўлиб қолган тақдирда, Марказий сайлов комиссияси Раисининг овози ҳал қилувчи ҳисобланади.
«Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси тўғрисида»ги Қонуннинг 24-моддасига биноан, Марказий сайлов комиссияси ўз фаолиятини ошкора амалга оширади. Комиссия мажлислари очиқ ўтказилиб, уларда сиёсий партиялар, оммавий ахборот воситалари вакиллари, бошқа давлатлар, халқаро ташкилотлардан ва ҳаракатлардан кузатувчилар ҳозир бўлиши мумкин. Марказий сайлов комиссиясининг қарорлари оммавий ахборот воситаларида эълон қилинади.
«Фуқаролар сайлов ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуннинг 14-моддасига асосан, бутун сайлов кампанияси кенг ошкоралик асосида ўтказилади. Ҳар бир сайловчи сайлов давомида сайлов округлари ва участкаларини тузиш, сайлов комиссияларининг таркиби, комиссиялар жойлашган манзил ва иш вақти, депутатликка номзодларни рўйхатга олиш, овоз бериш ва сайлов якунларига доир ахборотни излаш, олиш ва тарқатиш ҳуқуқига эга. Тегишли сайлов комиссияларининг сайлов округлари ва участкаларини тузиш, сайлов комиссияларининг таркиби тўғрисидаги, шунингдек, депутатликка номзодларни рўйхатга олиш, овоз бериш ва сайлов якунлари ҳақидаги қарорлари матбуотда эълон қилинади.
Марказий сайлов комиссияси номзодлар, сиёсий партияларни сайлов кампаниясини ўтказиш учун тенг шарт-шароитлар билан таъминлаш, сайловга, референдумга тайёргарлик кўриш ҳамда уларни ўтказиш учун ажратилган бюджет маблағларининг адолатли тақсимланишини, овоз беришнинг ва сайлов, референдум якунларини чиқаришнинг ҳалол бўлишини таъминлаш юзасидан зарур чора-тадбирлар кўради.
Изоҳ (0)