“Toshkent ko‘chalari” loyihasining ilk sonida sanʼatshunos olim Abdumajid Madraimov bolaligi o‘tgan Degrez mahallasi, Navoiy ko‘chasi va qadimiy tarixga ega bo‘lgan Xadra maydoni haqida so‘zlab berdi.
Xadra maydoni
— Xuddi kechagidek yodimda, mana bu yerdan trolleybus yurardi. Eski jo‘vadan qaytib kelardi. Bu yerdagi Toshkent sirki yonidagi muhtasham binolar o‘rnida tramvay deposi bo‘lardi. Tungi soat 12 larda tramvay qaytayotganida relslaridan chiqadigan ovozlarni zavq bilan eshitardik. Bolaligimizda sirk binosi bo‘lmagan. Katta maydon edi. Shuning uchun ham Xadra maydoni deyilardi.
Chorsu avval Eski Juva nomi bilan atalardi. Bozor, Xadra maydoni shaharning eng gavjum joylaridan bo‘lgan. Navoiy ko‘chasining boshlanishi Degrez mahallasi, unga parallel ko‘cha esa avval Gorkiy ko‘chasi deyilardi. O‘sha yerda yashab, 75-maktabda o‘qiganman, — deydi Abdumajid Madraimov.
Nega aynan “O‘qchi”?
— Qo‘shni mahallaning nomi “O‘qchi” edi. U yerdagi aholi o‘q yasash bilan shug‘ullangan. Kamonchi nomi bilan ham atalgan. Bizning mahallada esa katta-yu kichik qozonlar quygan. Katta-katta maxsus moslamalar bo‘lar edi. Nomi ham shundan kelib chiqib berilgan. Hozir endi Xadra mahallasi deyiladi. Degrez nomi Uchtepa tumanidagi mahallalardan biriga berilgan, — deydi Abdumajid Madraimov.
O‘zbek milliy akademik drama teatri
— Mana bu O‘zbek milliy akademik drama teatri o‘rnida o‘z davrining muhtasham eng katta madaniyat maskani— Vatan kinoteatri bo‘lgan. Beshyog‘och, Ko‘kchada ham kinoteatrlar bo‘lgan. U vaqtlarda madaniy maskan sifatida kinoteatrlarning ahamiyati katta edi. U vaqtda televideniye hali rivojlanmagandi. Farzandlarimni ham tez-tez kinoteatrga olib borardim. Ayniqsa, hindcha kinolarga qiziqish baland edi.
-9VOPcF0H.jpg)
Toshkent asosan 1966-yildagi zilziladan keyin qayta tiklanib, obodonlashtirilgan. Turli shaharlardan arxitektorlar taklif etilib, mustahkam va go‘zal bino-inshootlar, turar-joylar qurilgan, Yaqinda bir maʼlumotga ko‘zim tushdi, Sharof Rashidov metro qurish taklifi bilan chiqqanida “kichik joyda metro nimaga kerak?” degan maʼnodagi vajlar bilan “rahbarlar” tomonidan katta qarshiliklarga uchragan ekan. Lekin mana qarang, qanday go‘zal, bir-birini takrorlamas metro bekatlarimiz bor, — deydi Abdumajid Madraimov.
1893-yilgacha Navoiy ko‘chasi “Toshko‘cha”, “Katta ko‘cha” nomlari bilan yuritilgan. 1938-yilda ulug‘ shoir va mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 500 yilligi munosabati bilan Navoiy nomi bilan atalgan. Nega bu yerlar aynan “Toshko‘cha” deyilgan?
Toshkentning ilk teleminorasi
— Avvallari markaziy ko‘chalarga tosh yotqizilgan, chekkaroq ko‘chalar yerlari esa tuproqli bo‘lgan. Shuning uchun Toshko‘cha deyilgan. Toshkentning birinchi teleminorasi 1956-yilda foydalanishga topshirilgan. U poytaxtning markazida “Paxtakor” va “Alisher Navoiy” metro stansiyalari yaqinida joylashgan. Balandligi 186 metr bo‘lgan teleminora 1966-yilgi zilzilani ham ko‘rgan. Inshoot 1985-yilgacha Toshkent telestudiyasining ko‘rsatuvlarini uzatgan. Hozirda teleminoradan radioeshittirishlarni uzatishda, turli tashkilotlar uchun aloqa vositasi sifatida foydalaniladi.
Uning ro‘parasida butun mamlakatimiz aholisini bir-biri bilan aloqa o‘rnatishiga xizmat qilgan o‘sha mashhur telegraf bo‘lar edi. U yerda shaharlararo qo‘ng‘iroqlarni amalga oshirish uchun qurilmalar bo‘lardi. Shuning uchun ham shaharning markazida joylashgan. Avvaldan kelib, kelishib qo‘yish kerak bo‘lardi, — deydi Abdumajid Madraimov.
Turon kutubxonasi
— Toshkentda kitobsevarlar uchun eng gavjum joylardan biri Eski jo‘vada bo‘lgan. Yana bittasi Eski jo‘vadan sal pastroqda bizning jadid bobolarimiz asos solgan Turon kutubxonasi bo‘lardi. Aholi ham o‘zining shaxsiy kutubxonasida mavjud kitoblarini olib kelib topshirardi. Barcha u yerdagi adabiyotlardan bahramand bo‘lardi. Keyinchalik bu kutubxona boshqa yerga ko‘chirildi. Yaqinda yana eski joyida tiklandi. Men Alisher Navoiy nomidagi adabiyot muzeyida uzoq vaqt ishlaganman. Ish vaqti tugashi bilan yangi kitoblar sotib olishga shoshilardim, — deydi Abdumajid Madraimov.
“Navoiy 30” nega qurilgan?
— Bu binoni O‘zbekiston sanʼati va madaniyatining o‘chog‘i deyish mumkin. Bu yerda nashriyot, kitoblar palatasi, kino qo‘mitasi ijodkorlari faoliyat olib borgan maskan bo‘lgan.
O‘sha vaqtlarni yaxshi eslayman. Kitob rastalari bo‘lardi, gazetaga talab juda katta edi. Odamlar Navoiy ko‘chasi boshidagi Milliy teatr binosi yonidagi rasta oldida qator-qator bo‘lib navbatda turishar edi. Yaqinda o‘sha yerga borganimda, uning sotuvchisi “domla, mana shu yerda ziyo ulashayotganimga ellik yil bo‘libdi”, dedi. U meni juda yaxshi taniydi. Chunki nashriyotda maqolalarim chiqqanida har safar anʼanaga ko‘ra yaqinlarim uchun bir nechta nusxada o‘sha gazetalardan sotib olar edim. O‘sha vaqtdan buyon tanish bo‘lib qolgan edik.
Umuman olganda bu joylar avval ham, hozir ham ziyolilar yashaydigan joylardan bo‘lib qolgan, — deydi sanʼatshunos olim Abdumajid Abduraimov.
“Toshkent ko‘chalari” loyihasi poytaxt manzillari haqida ko‘pchilik bilmagan maʼlumotlarni berishda davom etadi. Bizni kuzating!
Izoh (0)