“Тошкент кўчалари”: Биринчи телеминора, зилзиладан кўрилган талафот ва метро қурилишига бўлган қаршиликлар ҳақида (фото, видео)

“Тошкент кўчалари” лойиҳасининг илк сонида санъатшунос олим Абдумажид Мадраимов болалиги ўтган Дегрез маҳалласи, Навоий кўчаси ва қадимий тарихга эга бўлган Хадра майдони ҳақида сўзлаб берди.

Хадра майдони

— Худди кечагидек ёдимда, мана бу ердан троллейбус юрарди. Эски жўвадан қайтиб келарди. Бу ердаги Тошкент цирки ёнидаги муҳташам бинолар ўрнида трамвай депоси бўларди. Тунги соат 12 ларда трамвай қайтаётганида рельсларидан чиқадиган овозларни завқ билан эшитардик. Болалигимизда цирк биноси бўлмаган. Катта майдон эди. Шунинг учун ҳам Хадра майдони дейиларди.

Чорсу аввал Эски Жува номи билан аталарди. Бозор, Хадра майдони шаҳарнинг энг гавжум жойларидан бўлган. Навоий кўчасининг бошланиши Дегрез маҳалласи, унга параллел кўча эса аввал Горкий кўчаси дейиларди. Ўша ерда яшаб, 75-мактабда ўқиганман, — дейди Абдумажид Мадраимов.

Нега айнан “Ўқчи”?

— Қўшни маҳалланинг номи “Ўқчи” эди. У ердаги аҳоли ўқ ясаш билан шуғулланган. Камончи номи билан ҳам аталган. Бизнинг маҳаллада эса катта-ю кичик қозонлар қуйган. Катта-катта махсус мосламалар бўлар эди. Номи ҳам шундан келиб чиқиб берилган. Ҳозир энди Хадра маҳалласи дейилади. Дегрез номи Учтепа туманидаги маҳаллалардан бирига берилган, — дейди Абдумажид Мадраимов.

Ўзбек миллий академик драма театри

— Мана бу Ўзбек миллий академик драма театри ўрнида ўз даврининг муҳташам энг катта маданият маскани— Ватан кинотеатри бўлган. Бешёғоч, Кўкчада ҳам кинотеатрлар бўлган. У вақтларда маданий маскан сифатида кинотеатрларнинг аҳамияти катта эди. У вақтда телевидение ҳали ривожланмаганди. Фарзандларимни ҳам тез-тез кинотеатрга олиб борардим. Айниқса, ҳиндча киноларга қизиқиш баланд эди.

Тошкент асосан 1966 йилдаги зилзиладан кейин қайта тикланиб, ободонлаштирилган. Турли шаҳарлардан архитекторлар таклиф этилиб, мустаҳкам ва гўзал бино-иншоотлар, турар-жойлар қурилган, Яқинда бир маълумотга кўзим тушди, Шароф Рашидов метро қуриш таклифи билан чиққанида “кичик жойда метро нимага керак?” деган маънодаги важлар билан “раҳбарлар” томонидан катта қаршиликларга учраган экан. Лекин мана қаранг, қандай гўзал, бир-бирини такрорламас метро бекатларимиз бор, — дейди Абдумажид Мадраимов.

1893 йилгача Навоий кўчаси “Тошкўча”, “Катта кўча” номлари билан юритилган. 1938 йилда улуғ шоир ва мутафаккир Алишер Навоий таваллудининг 500 йиллиги муносабати билан Навоий номи билан аталган. Нега бу ерлар айнан “Тошкўча” дейилган?

Тошкентнинг илк телеминораси

— Авваллари марказий кўчаларга тош ётқизилган, чеккароқ кўчалар ерлари эса тупроқли бўлган. Шунинг учун Тошкўча дейилган. Тошкентнинг биринчи телеминораси 1956 йилда фойдаланишга топширилган. У пойтахтнинг марказида “Пахтакор” ва “Алишер Навоий” метро станциялари яқинида жойлашган. Баландлиги 186 метр бўлган телеминора 1966 йилги зилзилани ҳам кўрган. Иншоот 1985 йилгача Тошкент телестудиясининг кўрсатувларини узатган. Ҳозирда телеминорадан радиоэшиттиришларни узатишда, турли ташкилотлар учун алоқа воситаси сифатида фойдаланилади.

Унинг рўпарасида бутун мамлакатимиз аҳолисини бир-бири билан алоқа ўрнатишига хизмат қилган ўша машҳур телеграф бўлар эди. У ерда шаҳарлараро қўнғироқларни амалга ошириш учун қурилмалар бўларди. Шунинг учун ҳам шаҳарнинг марказида жойлашган. Аввалдан келиб, келишиб қўйиш керак бўларди, — дейди Абдумажид Мадраимов.

Турон кутубхонаси

— Тошкентда китобсеварлар учун энг гавжум жойлардан бири Эски жўвада бўлган. Яна биттаси Эски жўвадан сал пастроқда бизнинг жадид боболаримиз асос солган Турон кутубхонаси бўларди. Аҳоли ҳам ўзининг шахсий кутубхонасида мавжуд китобларини олиб келиб топширарди. Барча у ердаги адабиётлардан баҳраманд бўларди. Кейинчалик бу кутубхона бошқа ерга кўчирилди. Яқинда яна эски жойида тикланди. Мен Алишер Навоий номидаги адабиёт музейида узоқ вақт ишлаганман. Иш вақти тугаши билан янги китоблар сотиб олишга шошилардим, — дейди Абдумажид Мадраимов.

“Навоий 30” нега қурилган?

— Бу бинони Ўзбекистон санъати ва маданиятининг ўчоғи дейиш мумкин. Бу ерда нашриёт, китоблар палатаси, кино қўмитаси ижодкорлари фаолият олиб борган маскан бўлган.

Ўша вақтларни яхши эслайман. Китоб расталари бўларди, газетага талаб жуда катта эди. Одамлар Навоий кўчаси бошидаги Миллий театр биноси ёнидаги раста олдида қатор-қатор бўлиб навбатда туришар эди. Яқинда ўша ерга борганимда, унинг сотувчиси “домла, мана шу ерда зиё улашаётганимга эллик йил бўлибди”, деди. У мени жуда яхши танийди. Чунки нашриётда мақолаларим чиққанида ҳар сафар анъанага кўра яқинларим учун бир нечта нусхада ўша газеталардан сотиб олар эдим. Ўша вақтдан буён таниш бўлиб қолган эдик.

Умуман олганда, бу жойлар аввал ҳам, ҳозир ҳам зиёлилар яшайдиган жойлардан бўлиб қолган, — дейди санъатшунос олим Абдумажид Абдураимов.

“Тошкент кўчалари” лойиҳаси пойтахт манзиллари ҳақида кўпчилик билмаган маълумотларни беришда давом этади. Бизни кузатинг!