Afg‘oniston xalqi 2022-yilni iqtisodiy inqiroz, qashshoqlik va ishsizlik, ISHID guruhining hujumlari va “Tolibon” tomonidan, ayniqsa, ayollarga nisbatan o‘rnatilgan taqiq va cheklovlar ostida o‘tkazdi. “Daryo”ning Afg‘onistondagi muxbiri “Tolibon” 2022—2023-yillarda siyosiy va iqtisodiy sohalarda qanday ishlarni amalga oshirgani haqida ma’lum qildi.
2021-yilning 15-avgustida Afg‘onistonni o‘z nazoratiga olgan “Tolibon” harakati qo‘shni davlatlar, mintaqa va dunyo bilan diplomatik aloqalar o‘rnatib, mustaqil hukumat sifatida tan olinishga harakat qildi, biroq “Tolibon”ning bu urinishi muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Hozircha hech bir hukumat yoki davlat “Tolibon” muvaqqat hukumatini tan olmagan. Xalqaro hamjamiyat “Tolibon”dan inson huquqlariga mos ijobiy qadamlar kutmoqda.
Boshqa tomondan, Afg‘onistonga xalqaro yordamning to‘xtatilishi, ISHID guruhining hujumlari va “Tolibon” tomonidan kiritilgan cheklovlar tufayli yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz bu mamlakat aholisiga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi.
Kobulda oilasi bilan yashiringan “Al-Qoida” guruhi rahbari Ayman az-Zavohiriy 2022-yil 31-iyulda Amerika droni hujumida halok bo‘ldi. Ayman az-Zavohiriy o‘ldirilganidan keyin Amerika va “Tolibon” o‘rtasidagi munosabatlar yomonlashdi. Tomonlar o‘rtasida imzolangan Doha kelishuvida “Tolibon” Afg‘onistonda AQSH va ittifoqchilariga xavf tug‘diruvchi shaxs yoki guruhlarga boshpana bermaslikni zimmasiga olgandi.
Afg‘onistonda “Tolibon” hokimiyatga kelganidan so‘ng, mamlakatda ishsizlik va qashshoqlik kuchaydi, valyutaning qiymati ham keskin pasayib, chet el yordami to‘xtatildi.
Afg‘on xalqining iqtisodiy muammolari chuqurlashdi, bank tizimi jiddiy zarar ko‘rdi, bu holat minglab korxonalarning yopilishiga olib keldi, ishsizlik, qashshoqlik va ocharchilik o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi.
BMT hisobotiga ko‘ra, mamlakat aholisining yarmidan ko‘pi yordamga muhtoj.
Qashshoqlik kuchaygani sababli, hatto ayrim odamlar tana a’zolarini sotishga tayyor bo‘ldi.
2022-yil 10-noyabrda “Tolibon” ayollarning bog‘lar va sport zallariga kirishini taqiqladi.
20-dekabrda esa “Tolibon” muvaqqat hukumati Oliy taʼlim vazirligi Afg‘onistondagi barcha davlat va xususiy universitetlarga maktub yo‘llab, ayollarni keyingi qarorga qadar universitetlarda o‘qish huquqidan mahrum etishni buyurdi. Oliy o‘quv yurti va maktablarning eshigi qilar uchun yopilganiga 800 kundan oshdi.
“Tolibon” hokimiyatga kelishi bilan Afg‘onistonda xavfsizlik ma’lum darajada ta’minlandi, lekin ISHID guruhining xalq, ayniqsa shia va hindularga qarshi hujumlari davom etdi: yil davomida Afg‘onistonda sodir etilgan hujumlarning aksariyati uchun javobgarlikni ISHID o‘z zimmasiga oldi, bu hujumlarda yuzlab insonlar halok bo‘ldi.
2022-yil aprel oyida Tolibon hukumati Afg‘oniston bo‘ylab har qanday giyohvand moddalar va spirtli ichimliklar yetishtirish, ishlab chiqarish va iste’mol qilishni taqiqlaganini e’lon qildi. Afg‘onistonda “Tolibon”dan oldingi davrda alkogolli ichimliklar ishlab chiqarish va sotish rasman taqiqlangan bo‘lsa-da, lekin bu butun mamlakat bo‘ylab yashirin ravishda amalga oshirilgan. Afg‘oniston dunyodagi eng yirik giyohvand moddalar ishlab chiqaruvchisi bo‘lib kelgan.
Shu bilan birga, “Tolibon” hukumatining muxoliflaridan biri, qarshilik fronti yetakchisi Ahmad Mas’ud joriy yilda siyosiy va harbiy sohalarda faolroq bo‘ldi. U mintaqa davlatlarini “Tolibon” hukmronligi ostida terrorchilik guruhlari va narkotik moddalar savdosi kuchayishidan ogohlantirdi. Ahmad Mas’udning maqsadi “Tolibon” hukumatini ag‘darish ekani aytiladi. Bir necha hafta oldin u Rossiya, Tojikiston va Norvegiya davlatlari mezbonligida Afg‘onistonning siyosiy kelajagi bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi: qarshilik fronti rahbari “Tolibon” hukumatini tan olmaslikka harakat qilmoqda.
2023-yilda “Tolibon”ning qo‘shni davlatlar va mintaqa bilan siyosiy va iqtisodiy sohalardagi aloqalari bir qancha muammolar va foyda keltirdi.
“Tolibon” Eron hukumati bilan Hirmanddagi suvga bo‘lgan huquq bo‘yicha kelishmovchilikka borgan va shu paytgacha muammo tubdan hal etilmagan. Eron hukumati har doim “Tolibon” Eronga suv bermayotganidan shikoyat qilib keladi.
Bu yil Siston-Balujiston yaqinida toliblar Eron harbiylari bilan to‘qnashdi, oqibatda bir necha kishi halok bo‘ldi. “Tolibon” qo‘mondonlaridan biri Abdulhamid Xurosoniy agar “Tolibon” yetakchilari ruxsat bersa, bir hafta ichida Eronni zabt etishini da’vo qildi.
“Tolibon” qo‘mondonlaridan biri Tojikistonni ham “agar Afg‘onistonning ichki ishlariga aralashishni to‘xtatmasa”, mamlakatni bir hafta ichida bosib olishi haqida ogohlantirgan.
Tojikiston “Tolibon” harakati hukumat tepasiga kelganidan beri Afg‘oniston bilan aloqalarni uzgan: Tojikiston har doim barcha xalqlar vakillari ishtirokida inklyuziv hukumat yaratish va inson huquqlarini hurmat qilishga chaqirib keladi.
“Tolibon” hukumati O‘zbekiston bilan tijorat sohasida yaxshi munosabatlarga ega bo‘lishiga qaramay, Qo‘shtepa kanalining qurilishi O‘zbekistonni ham norozi qildi.
Pokiston “Tolibon” hukumatiga “Pokiston toliblari”ni qo‘llab-quvvatlayotganidan noroziligini bildirgan va bir necha bor ogohlantirgan. Hatto Pokiston kuchlari Afg‘onistondagi “Pokiston toliblari”ga qarshi ikki marta harbiy amaliyotlar o‘tkazdi.
“Tolibon” askarlari Torxam chegarasida bir necha bor Pokiston askarlari bilan to‘qnashdi. Yaqinda Pokiston muvaqqat hukumati afg‘on muhojirlariga mamlakatni tark etish uchun bir oy muddat berdi. Muhlat tugaganidan so‘ng Pokistondan 500 mingdan ortiq afg‘on muhojirlari deportatsiya qilingani aytilmoqda.
“Tolibon hukumati 2023-yilda iqtisodiy sohalarda muhim qadamlar qo‘ydi, bunga Yevropa va Osiyo mamlakatlariga gazlangan ichimliklar va mevalar eksporti misol bo‘la oladi.
“Tolibon”ning eng muhim iqtisodiy loyihalaridan biri Qo‘shtepa kanalining qurilishidir.
Mamlakatda qashshoqlik va ishsizlik avjiga chiqqan bir paytda, “Tolibon” ish o‘rinlari yaratish va Qo‘shtepa kanali qurilishini tugatishga urinmoqda.
Joriy yilda “Tolibon” hukumati neft qazib olish sohasida bir qancha Xitoy kompaniyalari bilan o‘zaro memorandumini imzoladi. Xitoy kompaniyalari Afg‘onistonning neft konlariga millionlab dollar sarmoya kiritdi, jumladan Sarpul viloyatidagi neft quduqlari, “Tolibon” rasmiylariga ko‘ra, yaqin bir necha yil ichida o‘zini neft bilan ta’minlaydi.
O‘tgan hafta Panjsher viloyatidagi mahalliy “Tolibon” rasmiylari amerikalik tadbirkor ushbu viloyatdagi zumrad konlarini qazib olish uchun zamonaviy asbob-uskunalar bilan ta’minlash uchun qariyb o‘n million dollar sarmoya kiritishga va’da berganini ma’lum qildi.
Eslatib o‘tamiz, “Tolibon” hukumati Afg‘onistonning xavfsizlik va iqtisodiy sohalarida sezilarli yutuqlarga erishganiga qaramay, ayollarning ta’lim olishiga cheklovlar qo‘ygan va inson huquqlarini buzganlikda ayblanmoqda. Shu bois Tolibon hukumati hech qaysi davlat tomonidan tan olinmagan.
Izoh (0)