O‘zbekistonda 2019—2022-yillarda issiqlik, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish bo‘yicha xorijiy investorlar bilan jami 6 milliard 919 million dollarga teng 19 ta bitim imzolangan. Bu haqda Energetika vazirligi “Daryo”ga maʼlum qildi.
O‘zbekistonda yashil energetika davrining boshlanishi
Respublikada qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish sohasini rivojlantirish bor-yo‘g‘i uch yillik tarixga ega. Ammo shu qisqa davr ichida salmoqli natijalarga erishildi, deyish mumkin.
2019-yilda qabul qilingan “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida”gi qonun sohani rivojlantirish sari bosilgan muhim qadam bo‘ldi. Hujjatda yashil energetika tizimini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha barcha tashkiliy va huquqiy masalalar o‘rin olgan. Yashil energetika qurilmalari va ulardan energiya ishlab chiqaruvchilarga bir qator imtiyozlar berilishi belgilandi. Shu bilan birga, O‘zbekiston prezidenti tomonidan imzolangan sohaga doir bir qator qarorlar natijasida mamlakatda yashil energetika poydevori qurildi.
Energetika vazirligining “Daryo”ga maʼlum qilishicha, 2019—2022-yillarda respublikada issiqlik, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish bo‘yicha xorijiy investorlar bilan jami 6 milliard 919 million dollarga teng 19 ta bitim imzolangan. Natijada mamlakatda bir qator yirik loyihalar amalga oshirildi va ular bugun o‘z samarasini bera boshlagan. Misol uchun, Navoiy va Samarqand viloyatlarida qurilgan ikkita yirik quyosh stansiyalari respublikada yashil energiya davrini yangi pog‘onaga ko‘tardi.
Birinchi yirik stansiyaning ishga tushirilishi
2021-yil avgustda Navoiy viloyatining Karmana tumanida 100 megavatt quvvatli O‘zbekistonda birinchi quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushirildi.
Stansiyani ishga tushirish marosimida prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etgan.
Bu loyiha doirasida qisqa muddatda — bir yarim yil ichida katta hajmdagi ishlar bajarilganini taʼkidlash lozim. Xususan, 110 million dollar investitsiyalar o‘zlashtirilib, 300 mingta quyosh panellari o‘rnatilgani chindan ham sanoatimiz tarixida juda katta voqeadir. Bu yerda yiliga 252 million kilovatt/soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Buning hisobidan 80 million kub metr tabiiy gaz tejalib, atmosferaga 160 ming tonna bug‘lanuvchi gazlar chiqishining oldi olinadi, — deya nutq so‘zlagan davlat rahbari.
Prezident bu stansiya mamlakat tarixida ilk bor xususiy investor tomonidan qurilganiga ham alohida urg‘u bergan. Investitsiya loyihasi Birlashgan Arab Amirliklarining Masdar kompaniyasi tomonidan 100 foiz to‘g‘ridan to‘g‘ri moliyalashtirilgan.
Energetika vazirligi mazkur stansiyada 2021-yilda (4 oyda) 49,5 million kVt/soat, 2022-yilda 263,3 million kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarganini maʼlum qildi.
Nurobodda qurilgan navbatdagi stansiya
2022-yil may oyida Samarqand viloyatining Nurobod tumanida quvvati 100 megavattga teng bo‘lgan yana bir yirik quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushirildi. Stansiya yiliga 260 million kVt/soat elektr energiya ishlab chiqarib, 80 mingdan ortiq xonadonni elektr energiyasi bilan taʼminlash quvvatiga ega.
Stansiya ishga tushirilishi natijasida yiliga 78 million kub metr tabiiy gaz tejalishiga erishiladi va buncha hajm bilan respublikadagi mavjud barcha aholi xonadonlarini o‘n kun davomida tabiiy gaz bilan taʼminlash mumkin. Qolaversa, atmosferaga 100 ming tonna zararli chiqindilar chiqishining oldi olinadi.
Ahamiyatlisi, qurilish davomida 400 nafar ishchi-xodimlar faoliyat yuritgan bo‘lsa, loyiha ishga tushishi natijasida 25 ta yangi ish o‘rni yaratilgan.
Energetika vazirligi axborotiga ko‘ra, umumiy qiymati 100 million dollariga teng bo‘lgan mazkur loyiha O‘zbekiston prezidentining 2020-yil 13-maydagi PQ-4712-son qaroriga muvofiq, Fransiyaning Total Eren kompaniyasi tomonidan to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar hisobiga amalga oshirildi.
Hisob-kitoblarga qaraganda, 2022-yilda Karmana va Nurobodda ishga tushirilgan quyosh elektr stansiyalarida 434 million/kVt soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan. Natijada 127 million kub metr gaz tejalishiga erishilib, 173 ming tonna atmosferaga zararli gazlar chiqishining oldi olingan.
Eng muhimi, buncha hajmdagi elektr energiyasi qariyb 145 mingta xonadonning bir yillik isteʼmolini tashkil qiladi. Mazkur ikkala stansiyada 2023-yilda 270 million kVt/soatdan (540 million kVt/soat) elektr energiyasi ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan.
Yangi stansiyalar ishga tushirilishi davom etadi
Yashil energetikani rivojlantirish insonlarni nafaqat energiya bilan taʼminlashda, balki ekologiyani asrashda ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Shu bois O‘zbekistonda mazkur sohani qo‘llab-quvvatlash doimgidan-da dolzarb. Umuman olganda, kelgusidagi rejalar bilan tanishganda ham bu yo‘nalish hukumat eʼtiboridagi masala ekani ko‘zga tashlanadi.
Masalan, 2026-yilga borib respublikada quyosh va shamol elektr stansiyalari quvvati 8 ming MVtga yetkazilishi va buning natijasida yiliga qariyb 3 milliard kub metr tabiiy gazni tejash imkoni yaratilishi rejalashtirilgan.
Xususan, 2023-yilda Navoiy, Jizzax, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida jami quvvati 1 ming 100 MVt bo‘lgan 4 ta, 2023—2024-yillarda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Buxoro va Navoiy viloyatlarida umumiy quvvati 1 600 MVt bo‘lgan 4 ta quyosh va shamol elektr stansiyalari ishga tushiriladi.
Mutaxassislar hisob-kitoblariga qaraganda, O‘zbekistonda quyosh stansiyalarini qurish orqali jami 600 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoniyati mavjud. Bu respublikaning hozirda energiyaga bo‘lgan jami ehtiyojidan 8 barobar ko‘p degani.
2030-yilga borib mamlakatda quyosh elektr stansiyalari quvvatini kamida 5 ming, shamol elektr stansiyalarini 3 ming megavattga yetkazish reja qilingan. Shuningdek, elektr energiyasi ishlab chiqarish tarkibida qayta tiklanuvchi manbalar ulushi 30 foizdan ortishi ko‘zda tutilmoqda.
Yuqoridagi rejalar va loyihalar amalga oshsa, soni tobora o‘sib borayotgan aholi va tadbirkorlik subyektlarini to‘laqonli elektr energiyasi bilan taʼminlash imkoni paydo bo‘ladi. Tejalgan tabiiy gaz ham isteʼmolga yoki eksportga yo‘naltiriladi.
Islombek Umaraliyev
Izoh (0)