Oʻzbekistonda yashil energetika davri boshlanganiga uch yil boʻldi. Nimalar oʻzgardi?

Oʻzbekistonda 2019—2022-yillarda issiqlik, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish boʻyicha xorijiy investorlar bilan jami 6 milliard 919 million dollarga teng 19 ta bitim imzolangan. Bu haqda Energetika vazirligi “Daryo”ga maʼlum qildi.

Oʻzbekistonda yashil energetika davrining boshlanishi

Respublikada qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish sohasini rivojlantirish bor-yoʻgʻi uch yillik tarixga ega. Ammo shu qisqa davr ichida salmoqli natijalarga erishildi, deyish mumkin.

2019-yilda qabul qilingan “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish toʻgʻrisida”gi qonun sohani rivojlantirish sari bosilgan muhim qadam boʻldi. Hujjatda yashil energetika tizimini yoʻlga qoʻyish boʻyicha barcha tashkiliy va huquqiy masalalar oʻrin olgan. Yashil energetika qurilmalari va ulardan energiya ishlab chiqaruvchilarga bir qator imtiyozlar berilishi belgilandi. Shu bilan birga, Oʻzbekiston prezidenti tomonidan imzolangan sohaga doir bir qator qarorlar natijasida mamlakatda yashil energetika poydevori qurildi.

Energetika vazirligining “Daryo”ga maʼlum qilishicha, 2019—2022-yillarda respublikada issiqlik, quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish boʻyicha xorijiy investorlar bilan jami 6 milliard 919 million dollarga teng 19 ta bitim imzolangan. Natijada mamlakatda bir qator yirik loyihalar amalga oshirildi va ular bugun oʻz samarasini bera boshlagan. Misol uchun, Navoiy va Samarqand viloyatlarida qurilgan ikkita yirik quyosh stansiyalari respublikada yashil energiya davrini yangi pogʻonaga koʻtardi.

Birinchi yirik stansiyaning ishga tushirilishi

2021-yil avgustda Navoiy viloyatining Karmana tumanida 100 megavatt quvvatli Oʻzbekistonda birinchi quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushirildi.

Stansiyani ishga tushirish marosimida prezident Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etgan.

Bu loyiha doirasida qisqa muddatda — bir yarim yil ichida katta hajmdagi ishlar bajarilganini taʼkidlash lozim. Xususan, 110 million dollar investitsiyalar oʻzlashtirilib, 300 mingta quyosh panellari oʻrnatilgani chindan ham sanoatimiz tarixida juda katta voqeadir. Bu yerda yiliga 252 million kilovatt/soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Buning hisobidan 80 million kub metr tabiiy gaz tejalib, atmosferaga 160 ming tonna bugʻlanuvchi gazlar chiqishining oldi olinadi, — deya nutq soʻzlagan davlat rahbari.

Prezident bu stansiya mamlakat tarixida ilk bor xususiy investor tomonidan qurilganiga ham alohida urgʻu bergan. Investitsiya loyihasi Birlashgan Arab Amirliklarining Masdar kompaniyasi tomonidan 100 foiz toʻgʻridan toʻgʻri moliyalashtirilgan.

Energetika vazirligi mazkur stansiyada 2021-yilda (4 oyda) 49,5 million kVt/soat, 2022-yilda 263,3 million kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarganini maʼlum qildi.

Nurobodda qurilgan navbatdagi stansiya

2022-yil may oyida Samarqand viloyatining Nurobod tumanida quvvati 100 megavattga teng boʻlgan yana bir yirik quyosh fotoelektr stansiyasi ishga tushirildi. Stansiya yiliga 260 million kVt/soat elektr energiya ishlab chiqarib, 80 mingdan ortiq xonadonni elektr energiyasi bilan taʼminlash quvvatiga ega.

Stansiya ishga tushirilishi natijasida yiliga 78 million kub metr tabiiy gaz tejalishiga erishiladi va buncha hajm bilan respublikadagi mavjud barcha aholi xonadonlarini oʻn kun davomida tabiiy gaz bilan taʼminlash mumkin. Qolaversa, atmosferaga 100 ming tonna zararli chiqindilar chiqishining oldi olinadi.

Ahamiyatlisi, qurilish davomida 400 nafar ishchi-xodimlar faoliyat yuritgan boʻlsa, loyiha ishga tushishi natijasida 25 ta yangi ish oʻrni yaratilgan.

Energetika vazirligi axborotiga koʻra, umumiy qiymati 100 million dollariga teng boʻlgan mazkur loyiha Oʻzbekiston prezidentining 2020-yil 13-maydagi PQ-4712-son qaroriga muvofiq, Fransiyaning Total Eren kompaniyasi tomonidan toʻgʻridan toʻgʻri investitsiyalar hisobiga amalga oshirildi.

Hisob-kitoblarga qaraganda, 2022-yilda Karmana va Nurobodda ishga tushirilgan quyosh elektr stansiyalarida 434 million/kVt soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan. Natijada 127 million kub metr gaz tejalishiga erishilib, 173 ming tonna atmosferaga zararli gazlar chiqishining oldi olingan.

Eng muhimi, buncha hajmdagi elektr energiyasi qariyb 145 mingta xonadonning bir yillik isteʼmolini tashkil qiladi. Mazkur ikkala stansiyada 2023-yilda 270 million kVt/soatdan (540 million kVt/soat) elektr energiyasi ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan.

Yangi stansiyalar ishga tushirilishi davom etadi

Yashil energetikani rivojlantirish insonlarni nafaqat energiya bilan taʼminlashda, balki ekologiyani asrashda ham muhim ahamiyatga ega boʻlib bormoqda. Shu bois Oʻzbekistonda mazkur sohani qoʻllab-quvvatlash doimgidan-da dolzarb. Umuman olganda, kelgusidagi rejalar bilan tanishganda ham bu yoʻnalish hukumat eʼtiboridagi masala ekani koʻzga tashlanadi.

Masalan, 2026-yilga borib respublikada quyosh va shamol elektr stansiyalari quvvati 8 ming MVtga yetkazilishi va buning natijasida yiliga qariyb 3 milliard kub metr tabiiy gazni tejash imkoni yaratilishi rejalashtirilgan.

Xususan, 2023-yilda Navoiy, Jizzax, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida jami quvvati 1 ming 100 MVt boʻlgan 4 ta, 2023—2024-yillarda Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Buxoro va Navoiy viloyatlarida umumiy quvvati 1 600 MVt boʻlgan 4 ta quyosh va shamol elektr stansiyalari ishga tushiriladi.

Mutaxassislar hisob-kitoblariga qaraganda, Oʻzbekistonda quyosh stansiyalarini qurish orqali jami 600 milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish imkoniyati mavjud. Bu respublikaning hozirda energiyaga boʻlgan jami ehtiyojidan 8 barobar koʻp degani.

2030-yilga borib mamlakatda quyosh elektr stansiyalari quvvatini kamida 5 ming, shamol elektr stansiyalarini 3 ming megavattga yetkazish reja qilingan. Shuningdek, elektr energiyasi ishlab chiqarish tarkibida qayta tiklanuvchi manbalar ulushi 30 foizdan ortishi koʻzda tutilmoqda.

Yuqoridagi rejalar va loyihalar amalga oshsa, soni tobora oʻsib borayotgan aholi va tadbirkorlik subyektlarini toʻlaqonli elektr energiyasi bilan taʼminlash imkoni paydo boʻladi. Tejalgan tabiiy gaz ham isteʼmolga yoki eksportga yoʻnaltiriladi.