Ўзбекистонда яшил энергетика даври бошланганига уч йил бўлди. Нималар ўзгарди?
Ўзбекистонда 2019—2022 йилларда иссиқлик, қуёш ва шамол электр станцияларини қуриш бўйича хорижий инвесторлар билан жами 6 миллиард 919 миллион долларга тенг 19 та битим имзоланган. Бу ҳақда Энергетика вазирлиги “Дарё”га маълум қилди.
Ўзбекистонда яшил энергетика даврининг бошланиши
Республикада қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш соҳасини ривожлантириш бор-йўғи уч йиллик тарихга эга. Аммо шу қисқа давр ичида салмоқли натижаларга эришилди, дейиш мумкин.
2019 йилда қабул қилинган “Қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш тўғрисида”ги қонун соҳани ривожлантириш сари босилган муҳим қадам бўлди. Ҳужжатда яшил энергетика тизимини йўлга қўйиш бўйича барча ташкилий ва ҳуқуқий масалалар ўрин олган. Яшил энергетика қурилмалари ва улардан энергия ишлаб чиқарувчиларга бир қатор имтиёзлар берилиши белгиланди. Шу билан бирга, Ўзбекистон президенти томонидан имзоланган соҳага доир бир қатор қарорлар натижасида мамлакатда яшил энергетика пойдевори қурилди.
Энергетика вазирлигининг “Дарё”га маълум қилишича, 2019—2022 йилларда республикада иссиқлик, қуёш ва шамол электр станцияларини қуриш бўйича хорижий инвесторлар билан жами 6 миллиард 919 миллион долларга тенг 19 та битим имзоланган. Натижада мамлакатда бир қатор йирик лойиҳалар амалга оширилди ва улар бугун ўз самарасини бера бошлаган. Мисол учун, Навоий ва Самарқанд вилоятларида қурилган иккита йирик қуёш станциялари республикада яшил энергия даврини янги поғонага кўтарди.
Биринчи йирик станциянинг ишга туширилиши
2021 йил августда Навоий вилоятининг Кармана туманида 100 мегаватт қувватли Ўзбекистонда биринчи қуёш фотоэлектр станцияси ишга туширилди.
Станцияни ишга тушириш маросимида президент Шавкат Мирзиёев ҳам иштирок этган.
Бу лойиҳа доирасида қисқа муддатда — бир ярим йил ичида катта ҳажмдаги ишлар бажарилганини таъкидлаш лозим. Хусусан, 110 миллион доллар инвестициялар ўзлаштирилиб, 300 мингта қуёш панеллари ўрнатилгани чиндан ҳам саноатимиз тарихида жуда катта воқеадир. Бу ерда йилига 252 миллион киловатт/соат электр энергияси ишлаб чиқарилади. Бунинг ҳисобидан 80 миллион куб метр табиий газ тежалиб, атмосферага 160 минг тонна буғланувчи газлар чиқишининг олди олинади, — дея нутқ сўзлаган давлат раҳбари.
Президент бу станция мамлакат тарихида илк бор хусусий инвестор томонидан қурилганига ҳам алоҳида урғу берган. Инвестиция лойиҳаси Бирлашган Араб Амирликларининг Masdar компанияси томонидан 100 фоиз тўғридан тўғри молиялаштирилган.
Энергетика вазирлиги мазкур станцияда 2021 йилда (4 ойда) 49,5 миллион кВт/соат, 2022 йилда 263,3 миллион кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқарганини маълум қилди.
Нурободда қурилган навбатдаги станция
2022 йил май ойида Самарқанд вилоятининг Нуробод туманида қуввати 100 мегаваттга тенг бўлган яна бир йирик қуёш фотоэлектр станцияси ишга туширилди. Станция йилига 260 миллион кВт/соат электр энергия ишлаб чиқариб, 80 мингдан ортиқ хонадонни электр энергияси билан таъминлаш қувватига эга.
Станция ишга туширилиши натижасида йилига 78 миллион куб метр табиий газ тежалишига эришилади ва бунча ҳажм билан республикадаги мавжуд барча аҳоли хонадонларини ўн кун давомида табиий газ билан таъминлаш мумкин. Қолаверса, атмосферага 100 минг тонна зарарли чиқиндилар чиқишининг олди олинади.
Аҳамиятлиси, қурилиш давомида 400 нафар ишчи-ходимлар фаолият юритган бўлса, лойиҳа ишга тушиши натижасида 25 та янги иш ўрни яратилган.
Энергетика вазирлиги ахборотига кўра, умумий қиймати 100 миллион долларига тенг бўлган мазкур лойиҳа Ўзбекистон президентининг 2020 йил 13 майдаги ПҚ-4712-сон қарорига мувофиқ, Франциянинг Total Eren компанияси томонидан тўғридан тўғри инвестициялар ҳисобига амалга оширилди.
Ҳисоб-китобларга қараганда, 2022 йилда Кармана ва Нурободда ишга туширилган қуёш электр станцияларида 434 миллион/кВт соат электр энергияси ишлаб чиқарилган. Натижада 127 миллион куб метр газ тежалишига эришилиб, 173 минг тонна атмосферага зарарли газлар чиқишининг олди олинган.
Энг муҳими, бунча ҳажмдаги электр энергияси қарийб 145 мингта хонадоннинг бир йиллик истеъмолини ташкил қилади. Мазкур иккала станцияда 2023 йилда 270 миллион кВт/соатдан (540 миллион кВт/соат) электр энергияси ишлаб чиқарилиши режалаштирилган.
Янги станциялар ишга туширилиши давом этади
Яшил энергетикани ривожлантириш инсонларни нафақат энергия билан таъминлашда, балки экологияни асрашда ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлиб бормоқда. Шу боис Ўзбекистонда мазкур соҳани қўллаб-қувватлаш доимгидан-да долзарб. Умуман олганда, келгусидаги режалар билан танишганда ҳам бу йўналиш ҳукумат эътиборидаги масала экани кўзга ташланади.
Масалан, 2026 йилга бориб республикада қуёш ва шамол электр станциялари қуввати 8 минг МВтга етказилиши ва бунинг натижасида йилига қарийб 3 миллиард куб метр табиий газни тежаш имкони яратилиши режалаштирилган.
Хусусан, 2023 йилда Навоий, Жиззах, Самарқанд ва Сурхондарё вилоятларида жами қуввати 1 минг 100 МВт бўлган 4 та, 2023—2024 йилларда Қорақалпоғистон Республикаси, Бухоро ва Навоий вилоятларида умумий қуввати 1 600 МВт бўлган 4 та қуёш ва шамол электр станциялари ишга туширилади.
Мутахассислар ҳисоб-китобларига қараганда, Ўзбекистонда қуёш станцияларини қуриш орқали жами 600 миллиард кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқариш имконияти мавжуд. Бу республиканинг ҳозирда энергияга бўлган жами эҳтиёжидан 8 баробар кўп дегани.
2030 йилга бориб мамлакатда қуёш электр станциялари қувватини камида 5 минг, шамол электр станцияларини 3 минг мегаваттга етказиш режа қилинган. Шунингдек, электр энергияси ишлаб чиқариш таркибида қайта тикланувчи манбалар улуши 30 фоиздан ортиши кўзда тутилмоқда.
Юқоридаги режалар ва лойиҳалар амалга ошса, сони тобора ўсиб бораётган аҳоли ва тадбиркорлик субъектларини тўлақонли электр энергияси билан таъминлаш имкони пайдо бўлади. Тежалган табиий газ ҳам истеъмолга ёки экспортга йўналтирилади.
