Ko‘pchilik cho‘ponlikni erkaklar qiladi, ularga yarashadi, deb o‘ylaydi. Ammo ayollar orasida ham bu kasbni tanlaganlar bor. Aydarko‘l sohillariga tutash qishloqlarda cho‘ponlik qilayotgan ayollarning dong‘i butun Navoiyga yoyilgan. “Daryo” muxbiri umrini tuyoq boqib, dashtda o‘tkazayotgan, kasbi orqali qorako‘lchilik va chorvachilik sohalari rivojiga hissa qo‘shayotgan cho‘ponlar bilan suhbatlashdi.
“Sulolaning uchinchi avlodiman”
Shahlo Ziyatova Nurota tumani markazidan 85 kilometr uzoqda joylashgan Temirqovuq qishlog‘idagi dashtda yashaydi. Aydarko‘l sohillariga tutashgan hududda cho‘ponlik qilayotgan bu ayol yoshligida o‘qituvchi bo‘lishni orzu qilgan. Biroq taqdir uni o‘zi ham kutmagan yo‘llarga yetaklagan.
“Nurotaning Qizilcha qishlog‘ida tug‘ilganman. Bolaligimda o‘rtoqlarimga qo‘shilib, uyimizdagi qo‘y va mollarni tog‘larda boqardim. Lekin kelajakda cho‘pon bo‘lishni orzu qilmaganman, hatto xayolimga ham kelmagan. Asosiy maqsadim o‘qituvchi bo‘lib, maktabda ishlash edi. Ammo taqdirimga cho‘ponlik yozilgan ekan.
1995-yili Temirqovuq qishlog‘idagi cho‘pon oilasiga kelin bo‘lib tushdim. Bu yerlar cho‘l hududi ekaniga boshida cho‘lda yashash qanday bo‘larkan, deb o‘ylanganman. Chunki ilgari dashtlarni ko‘rmaganman-da. Lekin vaqt o‘tgan sari bariga ko‘nikdim.
Qaynota-qaynonam ham cho‘pon bo‘lishgan, davlatimizning turli unvon va medallariga loyiq ko‘rilgan. Ayniqsa, qaynonam katta cho‘pon edilar. Ularning yonida qo‘ylarga qarab, yordam berib yurgan paytlarimda ko‘p narsani o‘rganib, tajriba to‘plaganman, desam ham bo‘ladi. 1999-yili “Nurota” naslchilik shirkat xo‘jaligida cho‘pon yordamchisi sifatida ish boshladim. 2017-yildan beri “Nurota qorako‘l naslchilik” mas’uliyati cheklangan jamiyatining 3-son bo‘limida bosh cho‘ponman. Turmush o‘rtog‘im ushbu jamiyatda zootexnik.
Turmush o‘rtog‘im oilada katta farzand bo‘lgani uchun qaynona-qaynotamning kasbini uchinchi avlod sifatida biz davom ettiryapmiz”, — deydi Shahlo opa.
“Cho‘pon uchun to‘rtala fasl ham qiyin kechadi”
Suhbatdoshimizning aytishicha, uning ish vaqti qishin-yozin ertalab soat 05:30—06:00 dan boshlanadi. U hududdagi og‘ir tabiiy sharoitga qaramay, kasbini sevib, mehnat va harakat qilmoqda.
“Har yili davlat bilan shartnoma tuzamiz. Qo‘zilar, sifatli qorako‘l teri va jun yetishtirib topshiramiz. Shartlarni ortig‘i bilan bajarsak, maoshimizga mukofot pullari ham qo‘shib beriladi. Hozir 400 boshga yaqin qo‘yimiz bor. Hammasini bir vaqtda birga boqmaymiz. Tug‘adigan qo‘ylar alohida, katta qo‘zilar alohida yaylovga olib chiqiladi. Mayda qo‘zilar uyimiz atrofida boqiladi.
Cho‘pon uchun yilning to‘rtala fasli ham qiyin kechadi. Oktabr-noyabr oylarida sovliqlarni urug‘lantirish, mart oyidan qo‘zilatish jarayonlari boshlanadi. Avgust oxirlarida esa qo‘zilar onalaridan ayriladi. Qo‘chqorlar bilan qariroq qo‘ylarni shirkatga topshiramiz, sovliqlar va qo‘zilaganlari o‘zimizda yana ko‘paytirish uchun olib qolinadi.
Yozda yem-xashak yig‘ib, sovuq kunlarga tayyorgarlik ko‘ramiz. Qo‘ylarni qishdan omon olib chiqish juda og‘ir va yanada mas’uliyatli jarayon. Qor yoqqan paytlarda ozgina bo‘lsayam yaylovda boqamiz, aylantiramiz. Qish qattiq kelsa yoki bo‘ron bo‘lsa, qo‘ylarni yaylovlarda emas, qo‘rada boqishga majburmiz, shunday kunlarda ko‘p yem-xashak ketadi. Qo‘zilarni sovuq kunlarda muzlab qolish holatlari ham bo‘lib turadi. Ularni pechka yoqib, isitib, yoshiga yetkazamiz. Ikki yildan beri jazirama bo‘lyapti. Saratondan olib chiqish ham oson emas.
Bir tarafimiz Nurota tog‘ tizmasi, bir tomonimiz Aydarko‘l bo‘lgani uchun bo‘ri, shoqol ham uch-to‘rt yilda bir oralaydi. Qo‘ralarga kirgan paytlar ham bo‘lgan. Qo‘ylarni ehtiyot qilish uchun qo‘ralar atrofiga katta chiroqlar o‘rnatganmiz, uch-to‘rtta cho‘pon itlar boqamiz. Yon-atrofimizdagi biror cho‘pon qo‘rasiga yovvoyi jondor hujum qilsa, boshqa cho‘ponlarga bu haqda albatta, xabar beradi. Shundan keyin mashinalarning eski ballonlarini yoqib, ustiga shiferlarni tashlasak, charsillagan tovushlar chiqadi. Buni eshitgan yirtqich qo‘ralarimizga kelmaydi. Bu kabi qiyinchiliklarni faqat o‘zimiz ko‘rib, his qilganimiz uchun so‘z bilan tasvirlab berolmayman”, — deydi u.
“Kasbim orqali prezident bilan ko‘rishdim”
Shahlo Ziyatova cho‘pon bo‘lganidan sira afsuslanmasligini aytadi. Kasbi orqali prezident Shavkat Mirziyoyev nazariga tushdi, farzandlarini oliy ma’lumotli qilyapti.
“Cho‘ponlik serdaromad kasb, deya ko‘pchilik havas qiladi. Hamma soha egalari singari cho‘pon ham kasbini sevsa, halol mehnat qilsa, ko‘p narsaga erishadi. Buni o‘z hayotimda ko‘rdim va hozirgacha guvoh bo‘lyapman.
Yaqinda tuman hokimligidan telefon qilib, 8-mart bayrami munosabati bilan Toshkentda o‘tkaziladigan bayramda mehmon bo‘lib kelasiz, deyishdi. Taklifdan quvondim va bordim. Tadbir davomida “Shuhrat” medaliga loyiq ko‘rilganimni, prezidentimiz qo‘lidan mukofot olishimni umuman o‘ylamagandim. Bu men uchun kutilmagan va esdan chiqmaydigan voqea bo‘ldi. O‘tgan yili Nurota hokimi “Mustaqillikning 30 yilligi” ko‘krak-nishoni topshirgandi. O‘shanda ham juda xursand bo‘lgandim.
Xo‘jayinim bilan uch o‘g‘il va bir qizni tarbiyalab, voyaga yetkazdik. Ikki kelinim bor, katta o‘g‘lim oilasi bilan Toshkentda, yana biri Samarqandda yashaydi. Qizim poytaxtda oliy o‘quv yurtida tahsil oladi, kenja farzandim kasb-hunar kolleji talabasi. Sulolamizni kichik o‘g‘lim va uning bo‘lajak ayoli davom ettirar balki, deb o‘ylaymiz (kuladi). Cho‘ponlik orqasidan kam bo‘lmayapman, hammasi uchun shukr”, — deydi 46 yoshli Shahlo Ziyatova.
“Ajdodlarim orasida cho‘pon bo‘lmagan”
Nurotalik Oydinoy Sa’dullayeva ham cho‘pon xonadoniga kelin bo‘lgan. Uning faoliyati esa to‘rt yil avval boshlangan.
“Maktabni bitiradigan yilim onam qattiq kasal bo‘lib, ancha payt to‘shakda yotdi. O‘shanda shifokor bo‘lib, bemorlarga yordam berishni maqsad qilganman. Ammo onam vafot etganidan keyin otam: “Qizim, bo‘ying yetib qoldi. To‘yingni ko‘rsam, armonim qolmasdi”, deb turmushga uzatgan. 21 yoshimda qo‘shni qishloqqa kelin bo‘ldim.
Qaynotam cho‘pon bo‘lgani uchun menda ham shu kasbga qiziqish uyg‘ondi. Yangi kelinlik paytimdanoq uydagi otni minib, qo‘y va mollarni boqishda ko‘maklashardim. 2018-yili “Nurota qorako‘l naslchilik” mas’uliyati cheklangan jamiyati rahbari Rossiyadan zotdor echkilar olib keldi. Tavakkal sakkiz oylik 600 bosh uloqchani qabul qilib, MCHJning 2-son bo‘limida cho‘ponlikni boshlab yubordim. Ungacha uy bekasi edim. Ajdodlarimiz orasidan umuman cho‘pon chiqmagan.
Yashirmayman, boshida qiynalgan paytlarim ko‘p bo‘ldi. Chunki ham ish, ham oiladagi yumushlarni teng bajarishga doim ham vaqt topa olmasdim. Yaqinda xonadonimizga kelin tushirib, ancha yengilladim. Turmush o‘rtog‘im juda yaxshi inson. Har doim meni qo‘llab-quvvatlaydi, maslahat va yordam beradi”, — deydi u.
“Quyoshni yaylovda kutib olamiz”
Cho‘ponning aytishicha, ular uch yoshga to‘lgan echkilarni go‘sht uchun shirkatga topshiradi, ona echkilar esa ko‘paytirish uchun olib qolinadi.
“Ish kunim tong otmasidan boshlanadi, quyoshni yaylovda kutib olamiz. Soat 05:30 larda ot egariga o‘tirib, echkilarni yaylovda boqqani olib chiqib ketaman. Tushlikkacha aylantirib, uyga qaytaman. Kechga yaqin kengliklarga chiqamiz. Turmush o‘rtog‘imda 300 boshga yaqin qo‘y, menda esa 400 bosh echki bor. Bundan tashqari, uydagi sigir, qo‘y va otlarimizni ham dashtda boqib kelamiz.
O‘tgan yili 200 bosh ona echkimiz tug‘di. Uloqchalar o‘zimizga tashlab ketiladi. Ularni farzand katta qilgandek asrab-avaylaymiz, uch yoshigacha boqamiz. Shirkatdagi mutaxassislar tez-tez kelib, tekshiradi, dori-darmon qiladi. Har yili shartnomaga ko‘ra MCHJga go‘shtbop echkilar va sifatli jun topshiramiz. 2021-yilda 200 kilo jun, uch yoshga to‘lgan 400 bosh echkini esa go‘shtga topshirdik. Ularning har biridan 30-35 kilo go‘sht chiqadi.
Asosiy qiyinchilik yog‘ingarchilik paytlarda bo‘ladi. Yomg‘ir, qor yog‘ib, qo‘ralardan chakki o‘tganda echki va qo‘ylarning tagini quritamiz, qorlarni kuraymiz. Bu ishlarga vaqt ko‘p ketganiga yordamchilar yollaymiz. Yovvoyi hayvonlar hujumining oldini olish uchun kecha-yu kunduz nazorat qilib, yarim tunda ham yem-xashaklar beramiz. Hayvonlarni sug‘orish uchun bir nechta quduq qaziganmiz. Yetti tonnalik hovuzga quduqlardan suv yig‘ib, shu orqali tuyoqlarni sug‘oramiz.
Hamma soha vakili mehnatiga munosib pul topganidek, biz cho‘ponlar ham harakatimiz va rizqimizga yarasha daromad olamiz. Qishda yog‘ingarchilik yaxshi bo‘lsa, bahorda o‘t-o‘lanlar ko‘payadi, daromadimiz ham yaxshi bo‘ladi. Shirkatga topshiriladigan uloqlar soni, go‘sht va junlar kilosiga qarab maosh beriladi. Kuzda g‘amlangan yem-xashaklar xarajati ham qoplab beriladi. Asosan yog‘ingarchilik bo‘lgan paytlarda biroz qiynalamiz. Chunki qo‘y va echkilarni yaylovga olib chiqolmaymiz”, — deydi Oydinoy opa.
“Echki boqib, birovdan kam bo‘lmayapmiz”
Aprel oyida o‘zining 50 yoshini qarshi oladigan qahramonimiz turmush o‘rtog‘i bilan to‘rt farzandni voyaga yetkazdi.
“Cho‘pon bo‘lganimdan haligacha afsuslanmayman. Ot minganimda yoki ko‘cha-ko‘yda “cho‘pon ayol”, deb atashganida kasbimdan faxrlanib ketaman. Tabiatni, dalalarni juda yaxshi ko‘raman. Echki, qo‘y boqib, birovdan kam bo‘lganimiz yo‘q. Shu kasb ortidan qozon qaynatib, to‘y qilyapmiz, farzandlarimni o‘qityapmiz. Ikki o‘g‘lim oliy o‘quv yurtida bilim oladi. Eng kichigi kasb-hunar maktabi o‘quvchisi. Qizimni turmushga uzatib, bir kelinlik bo‘ldim.
Shu yili Toshkentga borib, ko‘rsatuvda mehmon bo‘lib qaytdim. Artel kompaniyasi vakillari ham sovg‘a bilan yo‘qlab kelishdi. Bu kabi e’tibor oila a’zolarimni ham quvontiradi”, — deydi Oydinoy Sa’dullayeva.
Mirolim Isajonov suhbatlashdi.
Izoh (0)