O‘zbekiston, AQSh va dunyo haqida yoshlar uchun qiziq mavzularni yorituvchi “Dengiz ortidan” kanalida Shveysariyaning Syurix shahridagi istiqbolli startap — QOA kompaniyasi texnologlaridan biri Jaloliddin Xushvaqtov bilan suhbat o‘tkazdik. Ikki soatli gurung davomida o‘zimiz uchun quyidagi hayotiy hikoyani kashf qildik.
Toshkentdagi maktablarning birida o‘qiydigan 14 yoshli Jaloliddin oilaviy tanishi orqali kosmetika zavodiga aylanishga boradi. U yerdagi g‘aroyib jarayon, buyoqlar va shampunlar ustida qilingan tajribani yaqindan kuzatish maktab o‘quvchisi uchun ajoyib imkoniyat bo‘ladi. Uni konveyerlar va laboratoriya anjomlari orasida kezdirgan zavod texnologi ko‘p tillarni bilar, dunyoning turli mamlakatlariga sayohat qilgan, o‘qimishli yigit edi. Ana shundan keyin qahramonimiz “texnolog bo‘laman” degan orzu va qiziqish bilan yashay boshlaydi. Aniq va tabiiy fanlarni yaxshi o‘qib, Toshkentdagi eng nufuzli, xalq tilida “Sirojiddinov” deb ataladigan litseyga kiradi.
Taqdir taqozosi bilan litsey yillarida O‘zbekiston kimyo bo‘yicha katta voqea — 47- Mendeleyev olimpiadasiga mezbonlik qiladi. O‘z litseydoshlarining ushbu musobaqadagi ajoyib ko‘rsatkichlarini yaqqol ko‘rib turgani Jaloliddinning kimyoga bo‘lgan qiziqishiga “katalizator” bo‘ladi. O‘qish bo‘yicha uning e’tibori “moddalarning xossalari va xatti-harakatlari”ni o‘rganish va keyingi Mendeleyev olimpiadasiga qaratiladi. Bir necha oy uning o‘qish stoli ustida muqovasiga kolba chizilgan kitoblar, turli formula va masalalar yozilgan daftar va qoralamalarni ko‘rish mumkin bo‘ladi.
Va nihoyat u o‘quvchilar orasidagi olimpiadaning tuman bosqichida birinchilikni olib, shahar bosqichiga boradigan bo‘ladi. Ammo, afsuski, bu safar barcha qatnashchilarning ko‘z oldida nohaqliklar kuzatiladi. Katta olimpiada sari yo‘li shu yerda to‘xtagan Jaloliddin tushkunlikka tushadi, “bir yil davomida, toki universitet imtihonlariga tayyorlangunimgacha kimyoni umuman o‘qimay qo‘ydim, chunki ko‘nglim sovib ketgandi”, deydi u.
Universitet tanloviga kelganda ro‘yxat boshiga Inha universiteti chiqadi, ammo oilaviy maslahatlashuv, ota ko‘rsatmasi bilan Jaloliddin o‘zining kimyo bo‘yicha bazasiga tayanib, O‘zMU “ximfak”iga hujjat topshirishga qaror oladi. Ikki oy repititorga qatnab mamlakatdagi eng yaxshi kimyo maktabiga davlat granti asosida o‘qishga kirgan qahramonimiz universitet yillarida ham bir nechta olimpiadalarda yutib, munosib “kambek”ni amalga oshiradi.
O‘sha yillari sobiq prezident Karimov vafotidan keyin ochilgan yangi fond ilm-fanni qo‘llab quvvatlashga qaratilgan grantlarni bera boshlaydi. Shunda yosh kimyogarimiz avval mahalliy talabalar stipendiyasini, keyin esa Yevropaga o‘qishga borish xarajatlarini qoplaydigan rag‘batlovni yutib oladi.
Zavodga buyurilgan ilk tashrif, orzu uchqunidan 10 yil (!) o‘tib 2019-yilda Jaloliddin Xushvaqtov Jeneva universiteti kimyo yo‘nalishi magistratura bosqichi talabasiga aylanadi. Texnologlik! Ana shu ishtiyoq uni Jenevadagina qolib o‘qiyvermay, Shveysariyaning EPFL universiteti, Daniyaning Kopengagen universiteti, keyinchalik esa Syurix amaliy fanlar universitetiga borishga yetaklaydi.
Xususan, tolibi ilm Kopengagen universitetida o‘zbekistonlik professor Bekzod Hakimov bilan echki suti va paxta yog‘i bo‘yicha ilmiy tekshirish ishlarida ishtirok etadi. Shu yili Stenford universitetida doktorligini qilgan olim boshchiligidagi tadqiqotlar natijalari dunyodagi eng obro‘li Angewandte Chemie jurnalida e’lon qilinadi. Maqola mualliflari ro‘yxatida birinchi bo‘lib Jaloliddin Xushvaqtov degan ism, keyin “doktor” unvonlari bilan qo‘shilib kelgan inglizcha va fransuzcha familiyalar o‘rin oladi.
Biz Jaloliddin bilan suhbatlashgan paytimiz u o‘zi uchun eng qiziqarli ish bilan shug‘ullanayotganidan mamnun. Hozir u o‘z izlanishlarini dunyodagi eng qimmat va ilm-fan kuchaygan shaharlardan biri Syurixda davom ettirmoqda. O‘zi o‘qiyotgan Syurix amaliy fanlar universiteti laboratoriyasidan foydalanadigan startap QOA 2021-yili AQSh va Yevropadagi biznes “farishta”lardan bir necha million dollar sarmoya olgan. Ayni damda qahramonimiz shu istiqbolli jamoa bilan ishlayapti.
QOA’ning missiyasi — bir gramm ham kakao qo‘shmasdan shokolad ishlab chiqarish. Undan: “Boshqa qiladigan ishinglar yo‘qmi? Bu nimasi endi, kakaosiz ham shokolad bo‘larkanmi”, deb so‘raganimizda, respondentimizdan qiziqarli qilmas javobni oldik:
“Bugun dunyoda odamlar qayerdan kelganini o‘ylamay ham yeydigani shokoladlar uchun kakaoning katta qismi Janubiy Afrikada yetishtiriladi. Kakaoning kelajagi bir nechta sababga ko‘ra mavhum, mos ravishda, shuning uchun ham sanoatning bu yo‘nalishi barqaror emas.Uning barqaror rivojlanish bilan bog‘liq kompaniyadagi faoliyati, 20—30 yildan keyingi oziq-ovqat sanoati haqidagi fikrlarini eshita turib, “Shveysariyada Alp tog‘lariga ham bordingizmi?”, degan o‘rinsiz savolni beramiz. Butun Shveysariya bo‘ylab sayohat qilish imkoniyati bo‘lganini aytaturib, “Alp tog‘lari derazamdan ko‘rinadi-ku”, deydi u.Avvalo, iqlim o‘zgarishi va o‘rmon yong‘inlari kakao plantatsiyalariga ta’sir o‘tkazayapti. Ikkinchidan, kakao yetishtirishda majburiy mehnat, ayniqsa bolalar mehnati holatlari uchraydi. Gana va Kot-d’Ivuarda og‘ir dala ishlari uchun odamlar o‘ta qashshoqlik uchun belgilangan kuniga 1,25 dollarlik chegaradan ham kam (mos ravishda 50 va 84 sent) haq oladi. Bundan tashqari, kakaosiz shokolad bugun xos odamlar va veganlar uchun qimmat lazzat bo‘lsa ham, kelajakda kakaosiz shokolad kakaoligidan arzon ham bo‘lishi kutilayapti.
Shularning barini hisobga olsak, kelajakda ikki xil shokoladlar bo‘ladi. Mazasi va teksturasi bilan bugungi shokoladlardan farqsiz, ammo kakaodan ayri xomashyolardan tayyorlangan ommaviy iste’moldagi mahsulotlar va kamyobroq hamda qimmatroq bo‘lgan an’anaviy shokoladlar”.
Yevropaning o‘zida kerakli mutaxassis bo‘lib borayotgan bo‘lsa-da, Jaloliddin o‘z sohasini yaxshi egallab, O‘zbekistonga naf keltirish niyatida.
Kimyogar qahramonimiz hikoyasidan katta bir xulosa shuki, u o‘smirligida qo‘yilgan va vaqtida, ehtimol, tengdoshlari uchun imkonsiz tuyulgan maqsadi sari to‘xtovsiz va murosasiz intilgan. Bu yo‘lda turli to‘siq va chalg‘ituvchi narsalarga e’tibor bermagan.
Izoh (0)