Ўзбекистон, АҚШ ва дунё ҳақида ёшлар учун қизиқ мавзуларни ёритувчи «Денгиз ортидан» каналида Швейцариянинг Цюрих шаҳридаги истиқболли стартап — QOA компанияси технологларидан бири Жалолиддин Хушвақтов билан суҳбат ўтказдик. Икки соатли гурунг давомида ўзимиз учун қуйидаги ҳаётий ҳикояни кашф қилдик.
Тошкентдаги мактабларнинг бирида ўқийдиган 14 ёшли Жалолиддин оилавий таниши орқали косметика заводига айланишга боради. У ердаги ғаройиб жараён, буёқлар ва шампунлар устида қилинган тажрибани яқиндан кузатиш мактаб ўқувчиси учун ажойиб имконият бўлади. Уни конвеерлар ва лаборатория анжомлари орасида кездирган завод технологи кўп тилларни билар, дунёнинг турли мамлакатларига саёҳат қилган, ўқимишли йигит эди. Ана шундан кейин қаҳрамонимиз «технолог бўламан» деган орзу ва қизиқиш билан яшай бошлайди. Аниқ ва табиий фанларни яхши ўқиб, Тошкентдаги энг нуфузли, халқ тилида «Сирожиддинов» деб аталадиган лицейга киради.
Тақдир тақозоси билан лицей йилларида Ўзбекистон кимё бўйича катта воқеа — 47- Менделеев олимпиадасига мезбонлик қилади. Ўз лицейдошларининг ушбу мусобақадаги ажойиб кўрсаткичларини яққол кўриб тургани Жалолиддиннинг кимёга бўлган қизиқишига «катализатор» бўлади. Ўқиш бўйича унинг эътибори «моддаларнинг хоссалари ва хатти-ҳаракатлари»ни ўрганиш ва кейинги Менделеев олимпиадасига қаратилади. Бир неча ой унинг ўқиш столи устида муқовасига колба чизилган китоблар, турли формула ва масалалар ёзилган дафтар ва қораламаларни кўриш мумкин бўлади.
Ва ниҳоят у ўқувчилар орасидаги олимпиаданинг туман босқичида биринчиликни олиб, шаҳар босқичига борадиган бўлади. Аммо, афсуски, бу сафар барча қатнашчиларнинг кўз олдида ноҳақликлар кузатилади. Катта олимпиада сари йўли шу ерда тўхтаган Жалолиддин тушкунликка тушади, «бир йил давомида, токи университет имтиҳонларига тайёрлангунимгача кимёни умуман ўқимай қўйдим, чунки кўнглим совиб кетганди», дейди у.
Университет танловига келганда рўйхат бошига Инҳа университети чиқади, аммо оилавий маслаҳатлашув, ота кўрсатмаси билан Жалолиддин ўзининг кимё бўйича базасига таяниб, ЎзМУ «химфак»ига ҳужжат топширишга қарор олади. Икки ой репититорга қатнаб мамлакатдаги энг яхши кимё мактабига давлат гранти асосида ўқишга кирган қаҳрамонимиз университет йилларида ҳам бир нечта олимпиадаларда ютиб, муносиб «камбэк»ни амалга оширади.
Ўша йиллари собиқ президент Каримов вафотидан кейин очилган янги фонд илм-фанни қўллаб қувватлашга қаратилган грантларни бера бошлайди. Шунда ёш кимёгаримиз аввал маҳаллий талабалар стипендиясини, кейин эса Европага ўқишга бориш харажатларини қоплайдиган рағбатловни ютиб олади.
Заводга буюрилган илк ташриф, орзу учқунидан 10 йил (!) ўтиб 2019 йилда Жалолиддин Хушвақтов Женева университети кимё йўналиши магистратура босқичи талабасига айланади. Технологлик! Ана шу иштиёқ уни Женевадагина қолиб ўқийвермай, Швейцариянинг EPFL университети, Даниянинг Копенгаген университети, кейинчалик эса Цюрих амалий фанлар университетига боришга етаклайди.
Хусусан, толиби илм Копенгаген университетида ўзбекистонлик профессор Бекзод Ҳакимов билан эчки сути ва пахта ёғи бўйича илмий текшириш ишларида иштирок этади. Шу йили Стенфорд университетида докторлигини қилган олим бошчилигидаги тадқиқотлар натижалари дунёдаги энг обрўли Angewandte Chemie журналида эълон қилинади. Мақола муаллифлари рўйхатида биринчи бўлиб Жалолиддин Хушвақтов деган исм, кейин «доктор» унвонлари билан қўшилиб келган инглизча ва французча фамилиялар ўрин олади.
Биз Жалолиддин билан суҳбатлашган пайтимиз у ўзи учун энг қизиқарли иш билан шуғулланаётганидан мамнун. Ҳозир у ўз изланишларини дунёдаги энг қиммат ва илм-фан кучайган шаҳарлардан бири Цюрихда давом эттирмоқда. Ўзи ўқиётган Цюрих амалий фанлар университети лабораториясидан фойдаланадиган стартап QOA 2021 йили АҚШ ва Европадаги бизнес «фаришта»лардан бир неча миллион доллар сармоя олган. Айни дамда қаҳрамонимиз шу истиқболли жамоа билан ишлаяпти.
QOA’нинг миссияси — бир грамм ҳам какао қўшмасдан шоколад ишлаб чиқариш. Ундан: «Бошқа қиладиган ишинглар йўқми? Бу нимаси энди, какаосиз ҳам шоколад бўларканми», деб сўраганимизда, респондентимиздан қизиқарли қилмас жавобни олдик:
«Бугун дунёда одамлар қаердан келганини ўйламай ҳам ейдигани шоколадлар учун какаонинг катта қисми Жанубий Африкада етиштирилади. Какаонинг келажаги бир нечта сабабга кўра мавҳум, мос равишда, шунинг учун ҳам саноатнинг бу йўналиши барқарор эмас.Унинг барқарор ривожланиш билан боғлиқ компаниядаги фаолияти, 20—30 йилдан кейинги озиқ-овқат саноати ҳақидаги фикрларини эшита туриб, «Швейцарияда Алп тоғларига ҳам бордингизми?», деган ўринсиз саволни берамиз. Бутун Швейцария бўйлаб саёҳат қилиш имконияти бўлганини айтатуриб, «Алп тоғлари деразамдан кўринади-ку», дейди у.Аввало, иқлим ўзгариши ва ўрмон ёнғинлари какао плантацияларига таъсир ўтказаяпти. Иккинчидан, какао етиштиришда мажбурий меҳнат, айниқса болалар меҳнати ҳолатлари учрайди. Гана ва Кот-д’Ивуарда оғир дала ишлари учун одамлар ўта қашшоқлик учун белгиланган кунига 1,25 долларлик чегарадан ҳам кам (мос равишда 50 ва 84 сент) ҳақ олади. Бундан ташқари, какаосиз шоколад бугун хос одамлар ва веганлар учун қиммат лаззат бўлса ҳам, келажакда какаосиз шоколад какаолигидан арзон ҳам бўлиши кутилаяпти.
Шуларнинг барини ҳисобга олсак, келажакда икки хил шоколадлар бўлади. Мазаси ва текстураси билан бугунги шоколадлардан фарқсиз, аммо какаодан айри хом ашёлардан тайёрланган оммавий истеъмолдаги маҳсулотлар ва камёброқ ҳамда қимматроқ бўлган анъанавий шоколадлар».
Европанинг ўзида керакли мутахассис бўлиб бораётган бўлса-да, Жалолиддин ўз соҳасини яхши эгаллаб, Ўзбекистонга наф келтириш ниятида.
Кимёгар қаҳрамонимиз ҳикоясидан катта бир хулоса шуки, у ўсмирлигида қўйилган ва вақтида, эҳтимол, тенгдошлари учун имконсиз туюлган мақсади сари тўхтовсиз ва муросасиз интилган. Бу йўлда турли тўсиқ ва чалғитувчи нарсаларга эътибор бермаган.
Изоҳ (0)