Braziliya Janubiy Amerikadagi eng yirik davlat bo‘lib, maydoni va aholisi bo‘yicha dunyoda 5-o‘rinni egallaydi. Portugal mustamlakasi boshlanganidan beri o‘tgan 5 asr davomida bu mamlakat birinchi qirg‘oq bo‘yidagi aholi punktlaridan chegaralarini minglab kilometrga kengaytirdi. Braziliya qit’aga chuqur kirib, ulkan hududlarning rivojlanishi sifatida yangi joylarga ko‘chib ketgan bir nechta poytaxtlarni almashtirdi. 1500-yil 26-yanvar kuni Visente Yanis Pinson mazkur davlatni kashf etadi. “Daryo” Braziliyaning kashf etilishi tarixi haqida hikoya qiladi.
Visente Yanes Pinson hayoti
Visente Yanes Pinson (taxminan 1462-yilda Ispaniyaning Palos de la Frontera shahrida tug‘ilgan - taxminan 1514-yildan keyin vafot etgan) - ispaniyalik sayyoh, kashfiyotchi va konkistador, aka-uka Pinsonlarning eng kichigi. 1492-yilda u “Ninya” kemasining kapitani sifatida Xristofor Kolumbning Yangi Dunyosiga birinchi safarida qatnashdi. Bu Braziliya sohillarini o‘rganish va Amazonka daryosining hajmini tasvirlash bo‘yicha birinchi Yevropa ekspeditsiyasi edi.
Visente Yanes Uelva viloyatining Atlantika sohilidagi Palos de la Frontera shahrida tug‘ilgan. U dengizchi Martin Pinsonning uch o‘g‘lining kenjasi edi. Uning tug‘ilgan kunining aniq sanasi noma’lum, ammo eng keng tarqalgan sana taxminan 1462-yil. 1509-yilda Pinsonning ikkala qizi 20 yoshdan katta bo‘lgan rasmiy hujjatlarga asoslanib, tarixchi Xuan Gil Visentening 1469-yildan kech tug‘ilishi mumkin emas degan xulosaga keldi.
Kichik Pinson ikki marta turmush qurdi: uning birinchi rafiqasi Tereza Rodriges edi, undan ikki qizi - Ana Rodriges Pinson va Xuana Gonsales Pinson, ikkinchisi - Ana de Truxillo (Ana de Trujillo).
Visente hech bo‘lmaganda Kolumbning birinchi safariga qadar (1492-yilda) Palosda yashagan deb taxmin qilinadi. 1495-yilda u Moger shahri yaqinida yashagan deb taxmin qilinadi. 1499-1500-yilgi ekspeditsiyasining iqtisodiy bankrotligidan so‘ng, u aftidan Seviliyaga ko‘chib o‘tdi. Pinson kreditorlardan yashirinish uchun u yerga ko‘chib ketgan bo‘lishi mumkin. Oilasining hayotini o‘rgangan Xuan Gil ushbu shaharda navigatorning borligi to‘g‘risida ishonchli dalillarni topdi. Sevilyadan daryoning narigi tomonida, hozirgi shahar Triana shahridagi katta qasr orqasida joylashgan birinchi xotinining mulki, Visentening o‘ziga tegishli bo‘lmagan va shu sababli uning qizlari uning qo‘liga o‘tgan.
Pinson haqidagi so‘nggi hujjatli yozuv 1514-yilda boshlangan bo‘lib, u Sevilya yoki Trianada yaratilgan. Xronikachi Gonsalo Fernandes de Oviedo Valdesning taxminiga ko‘ra Visente Yanes o‘sha yili, ehtimol sentabr oyining oxirida vafot etgan. Garchi, Oviedo konkistador Trian qabristoniga dafn etilganiga ishongan bo‘lsada, uning dafn etilgan joyi aniq emas.
Sayohat va kashfiyotlar
1499-yilda Visente Pinson Janubiy Amerika sohillariga suzib ketdi. Shiddatli bo‘ronda ushlanib, 1500-yil 26-yanvarda u zamonaviy Braziliyaning shimoliy qirg‘og‘iga yetib bordi. Oxir-oqibat Visente portugal tilida Praia do Paraiso deb nomlangan joyga tushdi. Bu joy Paradise Bich (hozirgi Pernambuko shtatidagi Kabo di Santo Agostingo porti) yoki undan shimoli-g‘arbda, Braziliyaning Seara shtatining poytaxti zamonaviy Fortaleza hududida joylashgan.Amazonka daryosidagi sayohatlar
Flotilla deb nomlangan kemada u bu yerdan shimoli-g‘arbiy tomon harakatlandi. Amazonka daryosining suvlari okeanning daryo yaqinidagi bir qismini “Toza dengiz”ga aylantirdi. Dengizchilar ibtidoiy qurilmadan foydalanib, deltaning orollariga qarshi sho‘r suvni taxminan 12 m chuqurlikda topdilar, Amazon og‘zidan qirg‘oq bo‘ylab shimoli-g‘arbiy tomon harakatlanib, Pinson o‘zi bilmagan Gayanaga yetib bordi. Ushbu hududda u yangi qit’aning shimoliy qirg‘og‘ining taxminan 3 ming km masofasini, shu qatorda 1200 km uzunlikdagi yerni topishni kuzatib bordi va bunday kengaytirilgan qirg‘oq faqat qit’aga tegishli bo‘lishi mumkin deb qaror qildi. Keyin Pinson yanada shimoli-g‘arbiy tomonga yurdi, aprel oyining boshida yana bir ulkan daryoning irmog‘i Orinokoni topdi. Flotilla Paria ko‘rfazidan o‘tib, Kichik Antil orollari zanjiri bo‘ylab Ispaniola tomon yo‘l oldi va yo‘lda, ehtimol taxminan Pinson Maya degan orolga duch keldi.Ispaniya va Portugaliya o‘rtasida tuzilgan 1494-yildagi Tordesilyas shartnomasining shartlariga ko‘ra, Ispaniya yangi kashf yetilgan yerga da’vo qila olmadi, ammo Pinson bu joyni Ispaniyaning Cabo de Santa Maria de la Consolacion ya’ni “Yupatuvchi Bibi Maryamning burni” deb atadi. Bundan tashqari, u Amazonka daryosini o‘rganib chiqdi va oqim bo‘ylab taxminan 50 km ko‘tarildi. U bu ulkan daryoga Rio Santa Maria de la Mar Dulce deb nom berdi. Buning ma’nosi “Toza dengizdagi Bibi Maryam daryosi” bo‘lib toza suv bilan to‘lgan ulkan daryo deltasini nazarda tutadi. Shunday qilib, Visente Yanes Pinson Amazon bo‘g‘zini kashf etgan birinchi yevropalik tadqiqotchi bo‘ldi. U, shuningdek, Oyapok daryosining kashfiyotchisi hisoblanadi.
1505-yilda dengizchi hozirgi Puerto-Rikoning San-Xuan shahrining bosh qo‘mondoni etib tayinlandi. Biroq, Pinson o‘z vazifasini bajarmadi. 1508-yilda u Xuan Diaz de Solis bilan Janubiy Amerikaga sayohat qilgan, ammo 1514-yildan keyin u haqida yozma ma’lumot yo‘q.
1999-yil 19-noyabrda Ispaniyaning Palos de la Frontera shahrida Braziliya kashf etilganining 500 yilligi sharafiga va Braziliyaning Kabo de Santo Agostinyo shahri bilan do‘stlik munosabatlarining belgisi sifatida Pinsonga yodgorlik ochildi.
Abdulaziz Akramov tayyorladi
Izoh (0)