Jorj Bush: 40 yoshida o‘zini o‘nglagan prezident

Qudratli davlatning bosh qo‘mondoni bo‘lish uchun Jorj Uoker Bush mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tishi va eng asosiysi o‘zining ojizliklarini yengishi talab etilardi. “Daryo” nashri AQShning 43-prezidenti  Jorj Bushning prezident etib saylanishi va uning siyosati haqida  hikoya qiladi.

Silliq kechmagan hayot yoki 40 yoshda kirgan aql

Jorj Uoker Bush 1946-yilning 6-iyul sanasida Konnektikut shtatining Nyu-Xevn shahrida dunyoga keldi. Dadasi katta Jorj Bush Ikkinchi jahon urushida qatnashdi. 18 yoshli katta Jorj Bush AQSh harbiy dengiz kuchlarining eng yosh uchuvchisi sifatida urushda ko‘rsatgan jasorati sababli uch marta jasurligi uchun nishoni bilan taqdirlandi.

Urushdan so‘ng katta Jorj Bushda davlat xizmatida ishlash ishtiyoqi paydo bo‘ldi. Neft biznesida muvaffaqiyatli faoliyat olib borgan katta Bush 1966-yildan davlat xizmatida ishlay boshlaydi. Faoliyati davomida MRBning direktori va hattoki 1988-yildagi saylovlarda AQShning prezidentligiga ham saylanadi.

Kichik Bush otasi kabi dastlab Massachusetsdagi Filips akademiyasida tahsil oldi. Biroq otasidan farqli ravishda u basketbol ishqibozi va turli bazm-u jamshidlarning ishtiyoqmandi edi. Maktabni bitirgach, Yel universitetiga o‘qishga kirdi. AQSh Vyetnamda urush olib borardi. Kichik Bush yozgi ta’til paytida Texas shtatida joylashgan milliy gvardiyaning yozgi maktabiga hujjat topshirdi. Milliy gvardiya maktabini tamomlagach, neft kompaniyalaridan birida stajyorlik qila boshlaydi.

1973-yilda Garvardning biznes maktabiga o‘qishga kirdi. Maktabni tamomlagach, biznes sohasida ishlay boshlaydi, biroq spirtli ichimliklarga bo‘lgan moyillik  kichik Bushga biznesda omad keltirmaydi. Vaziyat shunday yakun topdiki, kichik Bush oila biznesi bo‘lgan neft kompaniyasini bankrot qildi.

40 yoshgacha bo‘lgan hayotini tasvirlar ekan, kichik Bush o‘z kundaliklarida “to‘satdan miyasiga kelgan o‘zini o‘zgartirishi zarurligi haqidagi qat’iy qaror”ni esga oldi. Bu qaror esa 1986-yilda do‘stlari bilan 40 yoshni nishonlayotgan paytda kelgandi. Bush ortga nazar solar ekan, nishonlashga arzigulik biror narsaga erishmaganini ko‘z oldidan o‘tkazgandi. Aynan shu kundan boshlab kichik Bush spirtli ichimliklardan uzoqroq yurishni boshlaydi.

Tez orada bo‘lg‘usi  prezident bir guruh sarmoyadorlar topdi va “Texas reynjers” beysbol jamoasini sotib oldi. Qarz havola qilgan 600 ming dollar mablag‘ini beysbol jamoasiga sarfladi va bir necha yildan so‘ng jamoa unga 15 millionlik daromad keltirdi.

1994- va 1998-yillarda kichik Jorj Bush qadrdon shtati Texasning gubernatorligiga saylandi. 1999-yilga kelib esa AQSh prezidentligiga o‘z nomzodini ko‘rsatdi. Saylovlardagi raqibi Albert Gor edi. Saylov natijalari qayta hisoblab, sud mojarolari bo‘lib o‘tgandan so‘ng saylovda kichik Jorj Bush g‘alaba qozongani e’tirof etildi.

Bush saylovlarda 49/50 nisbatda kam ovoz to‘plagan bo‘lsa-da, saylovchilar hay’ati natijalariga ko‘ra, Bush demokrat Albert Gorni 271/267 hisobda dog‘da qoldirgandi. 2004-yildagi saylovlarda esa Bush Jon Kerrini mag‘lub qilib, ikkinchi marta AQSh prezidentligiga saylandi. Kichik Jorj Uoker Bushning 1981 yilda tug‘ilgan Jenna va Barbara ismli ikki qizi bor.

Yomon boshlangan birinchi yil

Kichik Jorj Bushning sakkiz yil mobaynida AQShning prezidenti sifatida faoliyati tarixchilar, jamiyatshunoslar va oddiy amerikaliklar orasida ham ko‘plab tanqidlarga sabab bo‘ldi. 2009-yilning 15-yanvar sanasida Bush xayrlashuv nutqida “Men vijdonim bilan ish ko‘rdim va to‘g‘ri deb hisoblagan ishimni bajardim. Ehtimol, sizlar men qabul qilgan keskin qarorlarga qo‘shilmassiz, lekin umid qilamanki, sizlar men keskin qarorlar qabul qilishimni xohlaganimga qo‘shilasiz”, degandi.

2001-yil 11-sentabrdagi “Al-Qoida” terrorchi guruhining AQShga hujumi Jorj Bushning bosh qo‘mondon sifatida mas’uliyatli va shu bilan birga, qiyin davri sifatida tarixda qoldi. Kichik Bush aniq va qat’iy harakat qildi. “Al-Qoida” va Afg‘onistondagi tolibonga qarshi harbiy amaliyot boshladi. AQSh tarixida misli ko‘rilmagan 90 foizlik ma’qullov natijasida butun dunyoda terrorchilikka qarshi urush e’lon qildi.

“Yovuzlik o‘qi” sifatida belgilab olingan Eron, Iroq va Shimoliy Koreyaning ommaviy qirg‘in quroliga ega bo‘lish borasidagi har qanday intilishlariga qarshi turish uchun hech nimadan tap tortmasligini aytdi. U o‘z chiqishlarida terrorchilarning xoh tirigini, xoh o‘ligini qo‘lga tushirish haqida gapirar ekan, uning rafiqasi Laura Bush o‘z turmush o‘rtog‘idan ko‘p marta “Jorj, iboralarni sal yumshoqroq ohangda ishlating”, degan ma’nodagi tanbehlarni ham eshitishiga to‘g‘ri keldi.

Iroq va Afg‘onistonga urush AQSh budjetini qiyin ahvolga solib qo‘yishidan xavotir olgan kongress a’zolari prezidentning qaroriga qarshi turdi. Lekin Bush ham yon bermoqchi emasdi. Bush The Washington Post muxbiri Bob Vudvordga bergan intervyusida “AQSh ittifoqchilarsiz ham dushmanlariga qarshi harakat qilishi kerak”, degan javobni aytdi.

Uning nazarida, “Agar prezident siyosati qat’iy bo‘lmasa, bu uning jamoasini ham zaiflashtirishini, prezident ikkilanadigan bo‘lsa, bu boshqa mamlakatlarda ham AQShga nisbatan ikkilanishni paydo qilishi” haqida ham gapirdi. Shu sababdan Bush terrorchilik va dushmanlariga qarshi harakat qilishda keskin siyosatni tanladi. Uning bu qarori ortidan AQShdagi harbiy xarajatlar qiymati ortib ketdi, davlatning tashqi qarzi ko‘paydi. AQSh esa barcha musulmon mamlakatlarining nishoniga aylandi. Ustiga-ustak Bushning qarori amerikalik to‘rt ming askarning hayotini ham olib ketdi.

Respublikachi prezident Bush

Iroqqa qarshi harbiy amaliyot borasidagi Bushning qarori AQShda respublikachilarning nufuziga ham salbiy ta’sir qildi. Bush o‘zining ilk saylovini tinch tashqi siyosatni va’da qilib qo‘lga kiritgan bo‘lsa-da, ikkinchi bor saylanishdagi va’dasi – demokratlar bilan hamkorlikda ishlash va’dasini ham bajarmasligi siyosatchilar orasida “Bushning eng qabih sotqinligi” sifatida baholandi. Chunki Bush Iroq va Afg‘onistondagi urush bilan tinch tashqi siyosat va’dasini bajarmadi.

11-sentabr voqealari AQShdagi siyosiy manzarani keskin o‘zgartirib yuborgandi. Ultra o‘ng respublikachilar, neokonservatorlar va ularning eng atoqli namoyondasi Dik Cheyni AQSh ma’muriyatiga katta ta’sir o‘tkazdi. Sovet Ittifoqi parchalanganidan so‘ng AQShning oldiga tushadigan kuch qolmagan, deyarli yo‘q bo‘lib ketish arafasidagi neokonservatorlik qaytadan jonlandi. 11-sentabr voqealaridan so‘ng neokonservator mudofaa vaziri o‘rinbosari Pol Vulfovits, mudofaa vaziri maslahatchisi Richard Perl Iroqda Saddam Husayn rejimini ag‘darib tashlash uchun anchadan beri tayyorlab kelayotgan rejasini  Bushga taqdim qildi.

Biroq ularning rejasi mukammal emasligi oqibatida neokonservatorlar birin-ketin hokimiyatdan chetlashtirildi. Shunday bo‘lsa-da, prezident Bushning o‘zi ham neokonservatorlarning ta’siridan chiqishni istamasdi. Natijada, Bush tanlagan siyosat AQSh siyosiy hayotidagi parchalinishni boshlab berdi. The Pew Research tahlillari natijasiga ko‘ra, agar 2005-yil boshida Bushga bo‘lgan respublikachilarning ishonchi 88 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, 2008-yilga borib bu ishonch 58 foizgacha tushib ketdi. Oxir oqibatda Bushning murosaga bormaslik, o‘jar siyosati respublikachilar orasida ham Bushdan yuz o‘girish holatiga sabab bo‘ldi.

Bushning iqtisodiy siyosati

Garvard universitetining biznes boshqaruvi magistrlik darajasiga ega bo‘lishiga qaramasdan, Bushning iqtisodiy siyosati ham o‘zini oqlamadi. Prezident bo‘lgach, u AQShdagi soliqlarni 10 yil davomida 1,3 milliard dollarga qisqartirishni taklif qildi. Bush nazarida, bu Klinton davridayoq boshlangan iqtisodiyotning ortga qaytishining oldini olishi va iqtisodiyotni muvozanatda ushlab turishiga yordam berishi kerak edi.

2000-yildagi saylovlarda ham Bushning raqiblari bu haqda gapirgan bo‘lsa-da, ularning raqamlari miqdori anchayin kichik edi. Bushning ayrim maslahatchilari taklifni qayta ko‘rib chiqishni maslahat bergan bo‘lsa-da, Bushning qaysarligi ayon edi. Bushning taklifi kongress tomonidan ma’qullandi, biroq buning natijasida AQSh iqtisodiyoti katta zarar ko‘rdi. Sababi, hukumat soliqlarni kamaytirish fonida, xarajatlarni kamaytira olmadi. Iroq va Afg‘onistondagi urush esa budjetga katta xarajatlarni ro‘baro‘ qildi.

Aksar iqtisodchilar nazarida, Bush iqtisod borasida ko‘p tilga olinadigan Ronald Reyganning siyosatini takrorlamoqchi bo‘ldi, degan fikrda. Reygan o‘z davrida soliq yukini kamaytirish orqali talabni jilovlashga va bozor mexanizmlariga ijobiy ta’sir qilishga muvaffaq bo‘lgandi. Jorj Bush esa bozorni erkinroq qilish borasidagi siyosati bilan moliyaviy inqirozni yuzaga kelishiga imkoniyat yaratib berdi.

Xulosa

Jorj Bushning xalqaro terrorchilikka qarshi ochgan urushi ma’lum bir ma’noda Ronald Reyganning Sovet Ittifoqi bilan qarama-qarshiligini yodga soladi. Reygan Sovet Ittifoqi bilan kechgan qarama-qarshilikdan g‘olib sifatida chiqqan bo‘lsa, Bushning xalqaro terrorchilikka qarshi ochgan urushi hamon davom etmoqda.

Jahongir Ergashev tayyorladi.