• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12790.43
    • RUB162.6
    • EUR14486.44
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +26°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    4-noyabr – Tutanxamon maqbarasi ochilgan kun. U haqda nimalarni bilamiz?

    Qadimgi Misrda hukm surgan fir’avnlar sulolalari haqida barchamiz eshitganmiz, o‘qiganmiz. Kimdir ko‘proq ma’lumotga ega, kimdir kamroq. Kimlardir hech narsa bilmasligi ham mumkin.

    Eng mashhur fir’avnlardan biri Tutanxamondir. 1922-yilning shu kuni – 4-noyabrida uning maqbarasi ochilgan. Shundan so‘ng u filmlar qahramoniga aylandi, uning maqbarasi haqida afsona va rivoyatlar to‘qildi.

    Foto: Wikipedia

    Tutanxamon aslida kim, qachon hukmronlik qilgan, nimasi bilan mashhur? Quyida u haqdagi asosiy savollarga javob beramiz.

    Tutanxamon kim?

    Tutanxamon Qadimgi Misrda, Yangi podsholik davrida hukm surgan XVIII sulolaning 11-fir’avni hisoblanadi. Tutanxamon miloddan avvalgi 1345–1327-yillarda yashagan. Oxirgi genetik izlanishlar shuni ko‘rsatmoqdaki, Tutanxamon XVIII sulolaning o‘ninchi fir’avni Axenaton va uning singlisining o‘g‘lidir (Qadimgi Misr podsholik oilalarida bunday nikohlar odatiy bo‘lgan). Ammo onasining ismi haligacha ma’lum emas. Arxeolog Viktor Lore tomonidan topilgan mo‘miyolangan ayol jasadi Tutanxamonning onasi hisoblanadi. Arxeolog uni Younger lady, ya’ni “Yosh xonim” deya nomlagan. Antik Misr tarixchisi Manefon ayolning ismini Chebres deb bergan.

    Tutanxamon qancha hukmronlik qilgan? U nimasi bilan mashhur?

    Otasi vafot etgan paytda Tutanxamon ancha yosh bo‘lgan. Shu sababdan taxtga opasi Meritaton o‘tiradi. Ammo qisqa hukmronlikdan so‘ng noma’lum sabablarga ko‘ra g‘oyib bo‘ladi. Taxtga esa to‘qqiz yoshli Tutanxamon o‘tiradi. Legitimlikni saqlash maqsadida fir’avn Axenaton malika Nefertitining uchinchi qizi Anxenesenamonga uylanadi. Juda yosh bo‘lgani sababli haqiqiy hukmdorlik Ay va general Xoremxeblarning qo‘lida to‘plangan. 1327-yilda Tutanxamon vafot etadi. Taxtni esa Ay egallaydi.

    Tutanxamon yuzining rekonstruksiyasi.

    Tutanxamon yuzining rekonstruksiyasi.
    Foto: Wikipedia

    Tutanxamon Misr tarixida uncha katta iz qoldirmagan. Chunki u qisqa hukmronlik qilgan va yosh bo‘lgan. Uning mashhurligi XX asrga borib taqaladi. Aynan o‘sha paytda – 1922-yil 4-noyabr kuni britaniyalik arxeolog Xovard Karter Misrdagi Qirollar vodiysida olib borilayotgan arxeologik izlanishlar paytida fir’avn Tutanxamon maqbarasini va u yerda ko‘milgan xazinani topadi. Shu sababli Tutanxamon mashhurlikka erishdi.

    Tutanxamon maqbarasi qanday topilgan?

    1908-yil ingliz aristokrati lord Karnarvon Qirollar vodiysida arxeologik izlanishlar olib borish huquqini qo‘lga kiritadi. Izlanishlarga rahbarlik qilishni Misr qadimshunoslik xizmatiga yaqin bo‘lgan Xovard Karterdan iltimos qiladi. Karter ishga kirishganidan so‘ng bir nechta fir’avnlar qabrlarini topadi.

    Birinchi jahon urushi boshlangan paytda ishlar to‘xtatib qo‘yiladi. 1917-yildan esa qaytadan davom ettiriladi.

    Foto: Kanada tarix muzeyi

    1922-yil 1-noyabr kuni Karter Ramzes VI qabri yonini qazishni boshlaydi. To‘rt kundan so‘ng ishchilar tosh bilan to‘ldirilgan va zinapoyaga olib kiruvchi xandaqni topadi. Zina pastga qarab qazilgan va u yopiq eshikka olib boradi. Eshik esa qirollar nekropoli muhrlari bilan bezatilgan gips bilan qoplangan edi.

    Qazishma ishlari natijasida nafaqat Misrdagi, balki butun dunyodagi o‘ziga xos topilma aniqlanadi. Bu 3 ming yillik tarixga ega Tutanxamon maqbarasi edi.

    Tutanxamon maqbarasi nimalardan tashkil topgan?

    Maqbara rejasi XVIII sulola hukmdorlari qabrlari bilan bir xilda tuzilgan. Kirishda qisqa koridorga olib boruvchi zinalar qurilgan. Koridordan keyin birinchi xonaga kiriladi. Bu xona bizdagi ziyoratxonaga to‘g‘ri keladi. Ushbu xonada juda ko‘plab uy-ro‘zg‘or buyumlari topilgan. Ular Tutanxamonga narigi dunyoda kerak bo‘lishi vajidan birga dafn qilingan. Xona yonida kichkina qo‘shimcha xona bor. Ziyoratxona boshida esa go‘rxona joylashgan. Go‘rxonani ikkita ruh haykali – Ka qo‘riqlab turibdi. Go‘rxonada Tutanxamonning katta sag‘anasi (sarkofag) va tobuti joylashgan. Xona devorlari esa Tutanxamonning narigi dunyodagi hayoti tasvirlari bilan bezatilgan.

    Sarkofag.

    Sarkofag.
    Foto: Kanada tarix muzeyi

    Go‘rxona yonida xazina xonasi joylashgan. Aynan shu xonadan oltindan ishlangan ostadon topilgan. Bu xazinadagi eng noyob topilma hisoblanadi. Oltin sandiqda marhum fir’avnning ichki a’zolari saqlangan kanoplar bor. Sandiqchani to‘rtta ma’bud: Neis, Selkis, Isis va Neftis to‘rt tomondan qo‘riqlab turibdi. Ushbu xonada, shuningdek, 35 ta qayiq maketi va bo‘ri boshli ma’bud Anubis haykali ham topilgan. Bu buyumlar Qohira muzeyiga topshirilgan.

    Tutanxamon xazinasining ahamiyati nimadan iborat?

    Tutanxamon kolleksiyasi bir nechta sabablar tufayli muhim ahamiyat kasb etadi. Xazina Misr eng gullab-yashnagan XVIII sulola davriga oid. Harbiy yurishlar, savdo-sotiq natijasida Misr Yaqin Sharq bilan aloqalarini mustahkamlab, mintaqadagi rolini oshirib olgan.

    Tutanxamon kolleksiyasi shu paytgacha topilgan qirollik xazinalari ichida eng to‘liq saqlangani hisoblanadi. Bu kolleksiya 3580 buyumdan iborat. Shulardan eng mashhurlari oltindan ishlangan niqob va uchta mo‘miyo ko‘rinishidagi tobutdir. Ulardan biri sof oltindan ishlangan bo‘lsa, ikkitasi oltin suvi yuritilgan yog‘ochdan yasalgan.

    Foto: Kanada tarix muzeyi

    Ushbu kolleksiya qirollar qabrlari qanday shaklda bo‘lganini ko‘rsatish maqsadida Misrda qoldirilgan. Ushbu topilma kundalik uy ro‘zg‘or buyumlaridan tashkil topgan. O‘yinchoqlar, o‘yinlar, o‘rindiqlar, krovatlar, kursilar, sharob idishlari, qilichlar, kamonlar, bumeranglar shular jumlasidandir. Shuningdek, Tutanxamonni narigi dunyoda himoya qilish maqsadida qo‘riqchilar va ma’budlar haykalchalari ham birga ko‘milgan.

    Ushbu xazina bizga fir’avn qanday yashagani, uning qiziqishlari, hayoti haqida tasavvur beradi.

    Fir’avn qarg‘ishi haqiqatmi?

    Fir’avn qarg‘ishi yoki Tutanxamon qarg‘ishi deb nom olgan afsona XX asrda paydo bo‘ldi. Uning muallifi kim ekani noma’lum bo‘lsa-da, XX asr boshidagi matbuot buni afsonaga aylantirib yubordi. Bunday fikr paydo bo‘lishiga sabab esa hukmdor qabrini qazishga qatnashgan ekspeditsiya qatnashchilari ekspeditsiyadan keyin birin-ketin g‘ayritabiiy shaklda vafot etishidir (shu jumladan buyurtmachi lord Karnarvon ham).

    Hammasi ekspeditsiya rahbari Xovard Karterning qushi mahalliy aholi “Fir’avn kobrasi” deb ataydigan ilon tomonidan yutib yuborilganidan boshlandi. Karter tomonidan yollangan mahalliy ishchilar bu voqeada bir xosiyatsizlik bor deb hisoblay boshladi. Yillar davomida Tutanxamon maqbarasi bilan bog‘liq ishlarda qatnashganlar vafot eta boshladi. Voqealar xronologiyasi bilan tanishsak, bu haqda tasavvurimiz yanada kengayadi.

    Foto: Kanada tarix muzeyi

    1922-yil 4-noyabr: maqbaraning topilishi;

    1922-yil 26-noyabr: Xovard Karter qabr ichiga kirishga muvaffaq bo‘ldi;

    Shu yil 18-dekabr: ishlarning boshlanishi;

    1923-yil 17-fevral: 17 kishi guvohligida qabr ochildi;

    1923-yil 5-aprel: ekspeditsiya buyurtmachisi lord Karnarvon pashsha chaqishi oqibatida vafot etdi;

    Shu yilning may oyi: Karterning yaqin do‘sti, kanadalik arxeolog, professor La Fleur vafot etdi;

    1923-yil 16-may: moliyachi Georg Jay Gould qabrga tashrif chog‘ida yuqtirilgan pnevmoniyadan vafot etdi;

    Lord Karnarvon o‘limidan olti oy o‘tib ukasi ham vafot etdi;

    1924-yil: Karterning hamkasbi, go‘rxonaga birinchilardan bo‘lib kirgan professor Xyu Evlin Vayt kuchli depressiya tufayli vafot etdi;

    Shu yili Tutanxamon mo‘miyosini radiografiya qilishga jalb etilgan radiolog Archibald Duglas Reed vafot etdi;

    1926-yil : lord Karnarvonni davolagan hamshira vafot etdi;

    Shu yili Tutanxamon maqbarasiga tashrifdan so‘ng misrshunos George Aaron Benedit vafot etdi;

    1939-yild: Xovard Karter 64 yoshida vafot etdi;

    1967-yil: Parijdagi Petit Palaisda Tutanxamonga bag‘ishlangan ko‘rgazmani o‘tkazish bo‘yicha shartnomaga qo‘l qo‘yganidan so‘ng Qohira muzeyi xodimi Muhammad Mehri vafot etdi;

    Xuddi shunday holatda uning o‘rinbosari Jamol Mahrez Londonda o‘tishi kerak bo‘lgan ko‘rgazma shartnomasini imzolaganidan so‘ng vafot etdi.

    Bu voqealar atrofida Agata Kristi singari adiblar asarlar yozgan, kinoijodkorlar filmlar suratga olgan. Rivoyat haqiqat yoki uydirma ekanini, afsuski, bila olmaymiz. Ammo bir narsa aniq: Tutanxamon maqbarasidan topilgan buyumlar hali ko‘p yillar bizni hayratda qoldirishda va insonlarga ibrat bo‘lishda davom etaveradi.

    Jahongir Ostonov

    04.11.2019, 08:07   Izoh (0)   115128
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    LUKOIL: yosh iste’dodlar ovozi katta sahnada yangradi


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    Chirchiqdagi yangi bog‘ - zamonaviy ko‘ngilochar va dam olish maskani ochildi


    Xon Saroy tomonidan an’anaviy “Mening orzuyimdagi uy” rasmlar tanlovi boshlandi 


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    O‘zbekiston Milliy banki Xitoy yuani ayirboshlash xizmatini Toshkent shahri va poytaxt aeroportida yo‘lga qo‘ydi


    Mastercard Digital Uzbekistan 5- xalqaro PLAS-Forumida qatnashdi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    Yangiyo‘lda “Tomorqa maktabi” ochildi


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    Sistit — bu uyat emas!


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi

     

    Tavsiya etamiz

    Gitlerdan so‘ng eng mashhur natsist – dorga osilgan Ribbentropning ayanchli taqdiri

    31 may, 19:25

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Sibir o‘zbeklarning tarixiy vatani ekanini aytgan deputat partiya a’zoligidan chiqarilgan — manba

    Dunyo | 2 iyun, 21:55

    “Istanbulni tinchlik o‘rnatish markaziga aylantirish niyatidaman” — Erdo‘g‘on

    Dunyo | 2 iyun, 21:36

    Yaponiyada kompaniyalar xodimlarini issiqdan himoya qilmasa, jarimaga tortiladi

    Dunyo | 2 iyun, 21:05

    “Barselona” ro‘yxatidan “Manchester Yunayted”, “Liverpul”, “Bavariya” va “Arsenal” futbolchilari joy olgan

    Sport | 2 iyun, 21:01

    E’tiborli bo‘ling: ushbu tungi simptomlar yuqori qon bosimidan darak beradi

    Layfstayl | 2 iyun, 20:50

    Yer har 44 daqiqada kosmik obyektdan signallar qabul qilmoqda — tadqiqot

    Dunyo | 2 iyun, 20:35
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.