Sputnik-2 1957-yilning 3-noyabr sanasida Boyqo‘ng‘ir kosmodromidan startga chiqqan edi. “Daryo” sana munosabati bilan shu haqida hikoya qiladi.
1957-yilning 4-oktabrida ulkan tarixiy voqea – Yerning birinchi sun’iy yo‘ldoshi Sputnik-1 uchirilishi sodir bo‘lgan edi. Muvaffaqiyatli chiqqan ushbu parvoz konstruktorlarning o‘zidan ham ko‘ra, Sobiq Ittifoqning g‘oyaviy rahnamolariga ko‘proq ilhom baxsh etgan bo‘lsa kerak. Balki shu sababli 12-oktabr sanasidayoq partiya oliy rahbarlari vakillari ishtirokidagi majlisda noyabrda nishonlanadigan oktabr inqilobi bayramiga bag‘ishlab yana bir sun’iy yo‘ldosh uchirish vazifasi qo‘yilgan edi.
Ha, odatda qo‘yilayotgan vazifaning uddalanishiga oid texnik imkoniyatlar mavjudligi yoki yo‘qligi borasidagi fikrlar bilan partiya rahnamolarining unchalik ishi bo‘lmasdi: ijrochilar oldiga muayyan vazifa belgilanar edi va natija talab qilinardi. Sputnik-1 parvozidan keyin ikkinchi apparatni inqilob bayramigacha ulgurib, yasab uchirish uchun esa bir oydan kam vaqt qolgandi.
Shu sababli konstruktorlar katta tavakkalchiliklarga borib o‘tirmay, mavjud Sputnik-1 loyihasi asosida yangi apparat yasashga kirishdi. Faqat bu safar shunchaki radiouzatkichli qurilma vazifasini bajargan o‘sha Sputnik-1 dan farqli ravishda, endi yangi apparat ichiga tirik mavjudot – laycha kuchuk ham joylashtirib uchirilishi belgilangan edi.
Shu maqsadda apparatning radiatsiya o‘lchash uskunalari, dasturiy moduli va boshqa telemetriya jihozlari bilan birgalikda, kuchuk uchun alohida joy –yumaloq metall kabina ham hozirlandi. Unga ozuqa va suv kelib turishi uchun ham yana bir kichik “ombor” tayyorlandi. Shuningdek, apparatda kuchukning kabinasidagi harorat barqaror 15 daraja ta’minlanishi uchun maxsus termoregulyatorlar o‘rnatildi. Telemetriya sistemasi radiosignallar orqali kuchukning yurak urishi va qon bosimini hamda kardiogrammasini uzatib turishi reja qilingan edi.
Shu tariqa qisqa muddatda yasab, parvozga shaylangan ikkinchi sun’iy yo‘ldosh Sputnik-2 1957-yilning 3-noyabr sanasida Boyqo‘ng‘ir kosmodromidan startga chiqdi. Massasi 508 kg bo‘lgan ushbu apparat jami 162 kun mobaynida orbitada bo‘ldi va 1958-yilning aprelida ishdan chiqdi. Kuchukning holati haqidagi ma’lumotlarni esa yo‘ldosh atigi dastlabki besh soat mobaynida berib bordi. Katta ehtimol bilan parvozning ushbu birinchi besh soati ichida kuchuk kabinaning qattiq qizib ketishi tufayli jon taslim qilgan, deb qaraladi. Aslida ham kuchukning ushbu tajribadagi taqdiri oldindan ma’lum edi.
Chunki apparatga yuklangan ozuqa va suv ko‘pi bilan olti kunga yetardi, parvoz esa yuqorida aytilgandek 162 kun davom etgandi. Boz ustiga, loyihalash va yasash muddatining o‘ta qisqaligidan konstruktorlar kuchukni (va umuman apparatni) Yerga qayta qo‘ndirish usulini ishlab chiqmagan ham edi. Apparat orbitadan chiqishi jarayonida baribir atmosferada yonib ketardi.
Shunga qaramay, mazkur parvozning natijalariga ham panja ortidan qarash to‘g‘ri emas. Unda haqiqatan ham tarixiy dalillar va tajribalar qayd etilgandi. Eng avvalo, bu – tirik mavjudotning kosmosga parvoz qilishi mumkinligi isbotlangani bo‘lsa, ikkinchidan, kuchukning, demak, boshqa tirik organizmlarning, shu jumladan, odamning ham vaznsizlik holatida uzoq muddat yashab, hayot faoliyatini davom ettira olishi isbotlandi. Shuningdek, Sputnik-2 parvozi qutb kengliklaridagi fazoda kuchli radiatsiya ko‘rsatkichlarini qayd etdi va bu hodisa keyinchalik amerikalik fizik Van Allen tomonidan o‘rganilib, fizikada “Van Allen tasmasi” nomi bilan fanga kiritildi.
Muzaffar Qosimov tayyorladi.
Izoh (0)