Спутник-2 1957 йилнинг 3 ноябрь санасида Бойқўнғир космодромидан стартга чиққан эди. «Дарё» сана муносабати билан шу ҳақида ҳикоя қилади.
1957 йилнинг 4 октябрида улкан тарихий воқеа – Ернинг биринчи сунъий йўлдоши Спутник-1 учирилиши содир бўлган эди. Муваффақиятли чиққан ушбу парвоз конструкторларнинг ўзидан ҳам кўра, Собиқ Иттифоқнинг ғоявий раҳнамоларига кўпроқ илҳом бахш этган бўлса керак. Балки шу сабабли 12 октябрь санасидаёқ партия олий раҳбарлари вакиллари иштирокидаги мажлисда ноябрда нишонланадиган октябрь инқилоби байрамига бағишлаб яна бир сунъий йўлдош учириш вазифаси қўйилган эди.
Ҳа, одатда қўйилаётган вазифанинг уддаланишига оид техник имкониятлар мавжудлиги ёки йўқлиги борасидаги фикрлар билан партия раҳнамоларининг унчалик иши бўлмасди: ижрочилар олдига муайян вазифа белгиланар эди ва натижа талаб қилинарди. Спутник-1 парвозидан кейин иккинчи аппаратни инқилоб байрамигача улгуриб, ясаб учириш учун эса бир ойдан кам вақт қолганди.
Шу сабабли конструкторлар катта таваккалчиликларга бориб ўтирмай, мавжуд Спутник-1 лойиҳаси асосида янги аппарат ясашга киришди. Фақат бу сафар шунчаки радиоузаткичли қурилма вазифасини бажарган ўша Спутник-1 дан фарқли равишда, энди янги аппарат ичига тирик мавжудот – лайча кучук ҳам жойлаштириб учирилиши белгиланган эди.
Шу мақсадда аппаратнинг радиация ўлчаш ускуналари, дастурий модули ва бошқа телеметрия жиҳозлари билан биргаликда, кучук учун алоҳида жой –юмалоқ металл кабина ҳам ҳозирланди. Унга озуқа ва сув келиб туриши учун ҳам яна бир кичик «омбор» тайёрланди. Шунингдек, аппаратда кучукнинг кабинасидаги ҳарорат барқарор 15 даража таъминланиши учун махсус терморегуляторлар ўрнатилди. Телеметрия системаси радиосигналлар орқали кучукнинг юрак уриши ва қон босимини ҳамда кардиограммасини узатиб туриши режа қилинган эди.
Шу тариқа қисқа муддатда ясаб, парвозга шайланган иккинчи сунъий йўлдош Спутник-2 1957 йилнинг 3 ноябрь санасида Бойқўнғир космодромидан стартга чиқди. Массаси 508 кг бўлган ушбу аппарат жами 162 кун мобайнида орбитада бўлди ва 1958 йилнинг апрелида ишдан чиқди. Кучукнинг ҳолати ҳақидаги маълумотларни эса йўлдош атиги дастлабки беш соат мобайнида бериб борди. Катта эҳтимол билан парвознинг ушбу биринчи беш соати ичида кучук кабинанинг қаттиқ қизиб кетиши туфайли жон таслим қилган, деб қаралади. Аслида ҳам кучукнинг ушбу тажрибадаги тақдири олдиндан маълум эди.
Чунки аппаратга юкланган озуқа ва сув кўпи билан олти кунга етарди, парвоз эса юқорида айтилгандек 162 кун давом этганди. Боз устига, лойиҳалаш ва ясаш муддатининг ўта қисқалигидан конструкторлар кучукни (ва умуман аппаратни) Ерга қайта қўндириш усулини ишлаб чиқмаган ҳам эди. Аппарат орбитадан чиқиши жараёнида барибир атмосферада ёниб кетарди.
Шунга қарамай, мазкур парвознинг натижаларига ҳам панжа ортидан қараш тўғри эмас. Унда ҳақиқатан ҳам тарихий далиллар ва тажрибалар қайд этилганди. Энг аввало, бу – тирик мавжудотнинг космосга парвоз қилиши мумкинлиги исботлангани бўлса, иккинчидан, кучукнинг, демак, бошқа тирик организмларнинг, шу жумладан, одамнинг ҳам вазнсизлик ҳолатида узоқ муддат яшаб, ҳаёт фаолиятини давом эттира олиши исботланди. Шунингдек, Спутник-2 парвози қутб кенгликларидаги фазода кучли радиация кўрсаткичларини қайд этди ва бу ҳодиса кейинчалик америкалик физик Ван Аллен томонидан ўрганилиб, физикада «Ван Аллен тасмаси» номи билан фанга киритилди.
Музаффар Қосимов тайёрлади.