2019-yil siyosiy hayoti mamlakatlar va millatlar taqdirida qanday iz qoldirdi? Siyosiy voqealarning qaysi biri dunyo va insoniyat taqdiriga hal qilivchi voqea bo‘lib tarixda qoldi? “Daryo” tugayotgan yilda jahonda ro‘y bergan eng muhim voqealarni eslaydi.
1. Jair Bolsonaro – Braziliya prezidenti
Qaynoq siyosiy hayot Braziliyadan boshlandi desak adashmagan bo‘lamiz. Janubiy Amerikaning eng yirik davlatida “Falastin – mamlakat emas” deya Falastin muxtor avtonomiyasining elchixonasini yopishni va’da qilgan ultrao‘ngchi Jair Bolsanaro Braziliya prezidentligiga saylandi.
Donald Tramp siyosati tarafdori saylovda g‘alaba qozongan bo‘lsa-da, o‘zining irqchilik, gomofobiya va gender tenglikka qarshi va’zlari bilan yaxshi tanilgan edi. Demokratik saylovchilar demagoglar nutqlaridan zerikkan shekili, Bolsonaro prezident bo‘lib qoldi. Jair Bolsonaro, shuningdek, ekofaollar orasida Amazoniya o‘rmonlaridagi yong‘inlar oldini olmagan siyosatchi sifatida ham nom qozondi.
2. “Xalq xizmatkori” – Ukraina prezidenti
Yil yakunlariga ko‘ra Ukrainada “Yil siyosatchisi” deb topilgan Vladimir Zelenskiy 3-mayda Ukraina markaziy saylov komissiyasi e’lon qilgan saylov natijalariga ko‘ra 73 foizdan ko‘proq ovoz to‘plab, prezident bo‘ldi.
Zelenskiy saylovoldi dasturida e’lon qiliganidek, Donbassdagi nizolarga barham berdi. Normand to‘rtligi – Fransiya, Germaniya, Rossiya va Ukraina uchrashuvi doirasida asirlar almashinuviga qo‘l urdi.
3. Venesuelada ikki hokimiyatchilik davri inqirozi
Yanvar oyida Venesuelada bo‘lib o‘tgan saylovlarda amaldagi prezident Nikolas Maduroning g‘alabasi muxolifatchi Xuan Guaydo tarafdorlai tomonidan noqonuniy deb topildi. Xuan Guaydo o‘zini mamlakatning muvaqqat prezidenti deb e’lon qildi. AQSh boshchiligidagi ko‘plab G‘arb davlatlari Guaydoni qo‘llab-quvvatlagan bo‘lsa, Rossiya, Xitoy va Venesuela harbiy kuchlari prezident Maduroni himoya qildi. Maduroning samarasiz siyosati natijasida bugungi kunda ham Venesuelada chuqur iqtisodiy inqiroz davom etmoqda.
4. Kraystchyorchdagi terakt
Mart oyida butun musulmon dunyosi Yangi Zelandiyaning Kraystchyorch shahrida yuz bergan shafqatsiz teraktdan larzaga keldi. 28 yoshli Brenton Xarrison Tarrant Linvuddagi Islom markazi va al-Nur masjididga hujum uyushtirdi. Mazkur hujum natijasida 51 musulmon dini vakillari halok bo‘ldi va 49 nafar inson turli darajadagi jarohatlardan kasalxonaga yotqizildi.
Terrorchi Tarrant juma namozi payti masjidga hujumlarini Facebook ijtimoiy tarmog‘ida jonli videodan namoyish qildi. Tarrant mudhish qotillikda o‘zini aybdor deb hisoblamayotgan bo‘lsa-da, unga qarshi yakuniy sud hukmi 2020-yilda bo‘lib o‘tishi kutilmoqda.
Hujum natijasida 10 dan ortiq mamlakatdan Yangi Zelandiyaga kelgan musulmon halok bo‘ldi. Mamlakatda motam kuni e’lon qilindi. Yangi Zelandiya bosh vaziri Jasinda Adern Kraystchyorchdagi motam kunida mamlakatning musulmon jamoasi bilan hamfikr ekanini namoyish etib, boshiga ro‘mol o‘radi.
5. Parijdagi yong‘in
Butunjahon YuNESKO merosi ro‘yxatiga kiritilgan Notr-Dam-de-Pari soboridagi yong‘in ham ko‘plab insonlar qalbida afsus va o‘kinch hissini uyg‘otdi.
Fransiya prezidenti Emmanuel Makron yong‘indan zarar ko‘rgan soborni qayta ta’mirlash uchun mablag‘ yig‘ish borasida milliy kampaniya tashkil qildi.
XII asrga oid me’morchilikning nodir namunasi bo‘lgan sobor ko‘plab asarlarda tilga olinadi. Yong‘in voqealaridan so‘ng Viktor Gyugo qalamiga mansub “Parijdagi Bibi Maryam ibodatxonasi” asari Amazon’ning onlayn kitob savdosi platformasida kutilmagan ajiotajni yuzaga keltirdi. Ko‘plab fransuz metsenatlari soborni rekonstruksiya qilish ishlariga homiylik qilishga tayyor ekanini bildirdi.
6. AQShning mulohazasiz qarori
AQSh Sovet Ittifoqi bilan 1987-yilda “Yaqin va o‘rta masofaga uchuvchi raketalarni taqiqlash” haqidagi bitimdan rasmiy ravishda bir tomonlama chiqib ketishini e’lon qilgani tinchlikparvar kuchlarning xavotiriga sabab bo‘ldi. Bitim imzolanishi o‘z vaqtida dunyo ahlini Sovuq urush tugagani bilan tinchlantirgan, dunyo ikki qutbli emas, ko‘p qutbli siyosatga tayyor ekanining isboti sifatida baholangan edi.
AQSh hukumati shartnomadan chiqishi Rossiya unga amal qilmayotgani bilan oqlangan bo‘lsa, rus hukumati AQShni Rossiya chegaralarida “Tomagavk” raketa komplekslarini o‘rnatishga urinishda aybladi. Ballistik raketalar uchirilishini taqiqlovchi shartnoma buzilishi yana tinchlik borasida jamoatchilik orasida unutilgan Sovuq urush atamasi qo‘llanilishiga sabab bo‘ldi.
7. IShID rahnamosi Abu Bakr al-Bag‘dodiyning o‘ldirilishi
Yaqin Sharq mintaqasidagi ko‘plab diniy jamoalar tinchligini buzgan IShID yetakchisi nihoyat oktabr oyida Suriyaning Idlib shahrida o‘tkazilgan harbiy amaliyot natijasida jismonan yo‘q qilindi.
Idlib viloyatining Baguza nohiyasi AQSh boshchiligidahi xalqaro koalitsiya kuchlari tomonidan bosib olinishi IShIDning oxirgi tayanch nuqtasiga zarba bo‘ldi. Asirga tushishni istamagan Bag‘dodiy o‘zi bilan birga ikki farzandini ham portlatib yuborishi oqibatida halok bo‘ldi. IShID tarafdorlari bu ma’lumot to‘g‘ri ekanini tasdiqladi.
Al-Bag‘dodiyning o‘limi yuz bergan bo‘lsa-da, Yaqin Sharqda hali tinchlik bo‘lmaydigan ko‘rinadi.
8. Namoyishlarga to‘lgan oktabr
2019-yilning oktabr oyi bir qator mamlakatda norozilik namoyishlari yuzaga kelgani bilan esda qolarli bo‘ldi. Xususan, Iroqda amaldagi hukumat iqtisodiy islohotlarni mvaffaqiyatli amalga oshira olmagani va korrupsiya botqog‘iga botib qolgani xalqni ko‘chaga chiqishga majbur qilgan bo‘lsa, Gvineyada prezidentni uchinchi muddatga qayta saylash uchun mavjud konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish istagi xalq noroziligiga sabab bo‘ldi. Ispaniya Kataloniyasida referendum natijasida aksar kataloniyaliklar mamlakat Ispaniyadan ozod bo‘lishini yoqlab ovoz berdi. Ammo Ispaniya hukumati referendum natijasini tan olmadi va kataloniyalik siyosiy faollarni qatag‘on qilishni boshladi. Natijada Kataloniya vitse-prezidenti Oruell Junkeras aholini isyonga tayyorlaganlikda va davlat mulkini sarf etishda kamomadga yo‘l qo‘yganlikda ayblanib 13 yillik qamoq jazosiga hukm qilingan bo‘lsa, boshqa siyosiy faollar turli muddatga qamoq jazosiga va jarimalarga tortildi.
2018-yildan beri Belgiyada istiqomat qilayotgan Kataloniya generalitetining sobiq rahbari Karles Puchdemon ispan hukumatining qatag‘on siyosatini vahshiylik deb atadi. Katalonlar esa hamon mustaqillik sari intilishda davom etmoqda.
9. Hurmatini tiklaydigan AQSh
Nyu-Yorkning sobiq hokimi milliarder Bloomberg axborot agentligi rahbari Maykl Blumberg Demokratik partiyadan nomzodini 2020-yilda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik sayloviga qo‘yganini e’lon qildi. Maykl Blumberg o‘z chiqishida aynan u prezident Donald Trampni 2020-yildagi saylovda mag‘lub eta olishini bildirdi. Blumberg “Trampni mag‘lub qilish va Amerikani qayta tiklash” saylov kampaniyasi shiori sifatida tanladi.
Maykl Blumberg ayni paytda 53 milliard dollarga yaqin mablag‘ egasi hisoblanib, bu Tramp milliardlaridan 17 barobar ko‘p deganidir. U 2020-yilda saylovda g‘alaba qozonsa, Tramp boy bergan AQSh imijini xalqaro miqyosda ishonchli hamkor sifatida qayta tiklamoqchi. Xalqaro tashkilotlar faoliyatida faol ishtirok etmoqchi va ayniqsa xalqaro iqlim o‘zgarishlarini nazorat qilish shartnomasida ishtirok etmoqchi. Ko‘ramiz, vaqt oliy hakam deyishadi.
10. Britaniyani parchalayotgan Brexit
Angliyada dekabr oyida o‘tkazilgan saylovda konservatorlar partiyasi leyboristlarni mag‘lubiyatga uchratdi. Boris Jonson yetakchiligidagi hukumat Brexit sari qat’iy tarzda harakat qilishini bildirdi. Britaniya parlamentida Brexit’chilarning g‘alaba qilishi natijasida Shotlandiya va Shimoliy Irlandiyada Yevropa Ittifoqi tarkibida qolish istagini bildirgan siyosiy kuchlarni ikkiga bo‘lib yubordi va hattoki mustaqillikka intilayotgan taraflarni ham harakatga keltirdi.
Iqtisodiyot borasida Brexit funt sterling qiymati valyuta bozorida qadrsizlanishi, Yevropa bozorlariga ingliz mahsulotlari boj orqali kiritilishi, ishchi kuchi erkin harakat qila olmasligi kabi muammolarni keltirib chiqarishi tayin. Bundan tashqari, sayyohlik markazlaridan biri bo‘lgan Britaniya sayyohlik biznesida yo‘qotishlarni boshidan kechirishi mumkin. Britaniyaga kelayotgan sayyohlarning 70 foizga yaqini Yevropa Ittifoqi mamlakatlari aholisi ekanligi inobatga olinsa, Brexit Jonsonga qanchaga tushishini taxmin qilish qiyin emas.
Jahongir Ergashev
Izoh (0)