“Vafli” chizig‘i. U nima va qanday qo‘llaniladi?

Norma’da texnika fanlari nomzodi Bahodir Qayumovning Toshkent shahrida sinov tariqasida qo‘llanilayotgan “vafli” chiziqlari haqidagi maqolasi e’lon qilindi. Quyida ushbu maqola e’tiboringizga havola etiladi.

“Vafli” chizig‘i yoki “vaflisimon” chiziq — chorraha chegaralari ko‘rsatilgan diagonal chiziqli to‘rsimon ko‘rinishdagi sariq rangli yo‘l chizig‘i.

Bu turdagi yo‘l chizig‘i bizga Rossiya tajribasidan kirib keldi. Rossiya Yo‘l harakati qoidalaridagi “Vafli” chizig‘ini qo‘llash to‘g‘risidagi band 2018-yil 28-apreldan kuchga kirgan. Rossiyada bunday chiziqqa 1.26 raqami berilgan. 1.26 chizig‘i mustaqil ravishda yoki 1.35 “Chorraha uchastkasi” yo‘l belgisi bilan birga qo‘llaniladi. O‘z navbatida, ushbu yo‘l belgisi “vafli” chizig‘isiz qo‘llanmaydi.

Yangi chiziq svetoforlar bilan tartibga solinadigan, tez-tez tirbandliklar yuzaga keladigan chorrahalarda qo‘llaniladi.

“Vafli” chizig‘ining funksiyasi — ko‘ndalang yo‘nalishdagi harakatlanishga to‘sqinlik tug‘diradigan tirbandlik yuzaga kelganda kirish taqiqlanadigan chorraha uchastkasini ifodalash. Ushbu chiziq Yo‘l harakati qoidalarida (YHQ) belgilangan holatlarda o‘ng yoki chap tomonga burilishni taqiqlamaydi.

Tayyorgarlik ishlari yakuniga yetganda “vafli” chizig‘i Toshkent shahridagi 25 ta chorrahada chiziladi.

Qanday holat bu chiziq talabini buzish hisoblanadi va bu qoidabuzarlik qanday qayd etiladi?

Ushbu chiziq qoidalarining buzilishi quyidagicha ifodalanadi. Ketayotgan yo‘nalishingizda oldinda tirbandlik yuzaga kelgan, siz “vafli” chiziqli uchastkaga kirdingiz, transport vositalari harakatlanishini kutib to‘xtab turibsiz, biroq qizil chiroq yonguniga qadar sariq rangli chiziqlardan chiqishga ulgurmadingiz. Siz ko‘ndalang yo‘nalishdagi harakatlanishga to‘sqinlik tug‘diryapsiz, demakki, YHQ talablarini buzdingiz.

Boshqacha aytganda, transport vositasi chorrahaning shunday chiziq chizilgan qismiga kirib, svetoforning qizil chirog‘i yonguniga qadar uni tark etishga ulgurmasa, jarima qo‘llaniladi. Qoidabuzarliklar asosan avtomatik rejimda ishlaydigan fotovideo qayd etish majmui orqali qayd etiladi. Yo‘ldagi kamera, hatto siz svetoforning qizil chirog‘i yonganda “vafli” chizig‘ining oxirida bo‘lib, harakatlanishga to‘sqinlik tug‘dirmagan bo‘lsangiz ham, qoidabuzarlikni qayd etadi. O‘zbekiston YHQga muvofiq:

• Haydovchi tirbandlik tufayli majburiy to‘xtab, ko‘ndalang yo‘nalishdagi transport vositalarining harakatlanishiga to‘sqinlik tug‘diradigan bo‘lsa, chorraha yoki qatnov qismlari kesishmasiga kirishi taqiqlanadi.

YHQning amaldagi tahririda boshqa haydovchilarga to‘sqinlik tug‘diradigan bo‘lsa, chorrahaga kirish taqiqlanadi. Biroq ushbu qoida ko‘pincha e’tiborga olinmaydi va katta chorrahalarda tez-tez tirbandliklar yuzaga keladi, bunda transport vositalari hech qaysi tomonga harakatlana olmaydi.

Bunday vaziyatning sabablaridan biri – fotovideo qayd etish kameralari o‘rnatilmagan chorrahalarda YHQning 97-bandida keltirilgan qoidabuzarlikni aniq qayd etishning imkoni yo‘qligida.

Tirband chorrahalarga kirayotgan va boshqa transport vositalari uchun to‘sqinlik tug‘diradigan haydovchilarni tez-tez uchratish mumkin.

Bundan buyon, O‘zbekistonda ushbu yangilikni joriy etish tashabbusi bilan chiqqanlarning fikricha, “vafli” chizig‘i yo‘l kamerasi bilan birgalikda bunday haydovchilarni tartibga chaqiradi, axir tirband chorrahaga kirib jarimaga tushgandan ko‘ra, bir necha daqiqa kutib, keyin yo‘lda davom etgan afzalroq.

Shu bilan birga, O‘zbekistonda yo‘l harakatini tashkil etish amaliyotida “vafli” chizig‘i joriy etilguniga qadar, fikrimizcha, bir qator tashkiliy va texnik masalalar hal etilishi lozim.

1. YHQga o‘zgartirishlar kiritish va ularga “vafli” chizig‘ini qo‘shish.
2. Rossiyadagi 1.35 “Chorraha uchastkasi” yo‘l belgisiga o‘xshash, yangi yo‘l belgisi ishlab chiqish va uni YHQga kiritish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Sababi tungi vaqtda, ayniqsa kuzgi-qishki va bahorgi mavsumda, noxush ob-havo sharoitida (qor, yomg‘ir) “vafli” chizig‘ini ko‘rish va anglash qiyin bo‘ladi.
3. “Vafli” chizig‘i chizilishi rejalashtirilayotgan shahar ko‘chalaridagi har bir murakkab chorrahada sinchkovlik bilan harakat yo‘nalishlari (o‘ngga, to‘g‘riga, chapga) va transport oqimi tarkibi bo‘yicha transport oqimini hisobga olish va tarkibini tahlil qilish zarur. Chapga buriladigan oqim katta bo‘lganda, uning uchun svetoforning qo‘shimcha seksiyasini o‘rnatish zaruratini ko‘rib chiqish kerak.

Shuningdek haydovchilar oldindan mo‘ljallab harakat qilishlari uchun svetoforning ushbu seksiyasiga taymer o‘rnatish yoki yashil chiroq o‘chishidan oldin miltillovchi rejim nazarda tutilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Aks holda, aybdor bo‘lmagan holda (yo‘lovchilarni va to‘g‘riga yoki o‘ngga harakatlanayotgan ro‘paradan kelayotgan transport vositalarini o‘tkazib yuborish oqibatida) chorrahada turib qolish kabi qoidabuzarliklar ko‘payadi. Yoki “vafli” chizig‘ida turib qolishdan xavfsiraganlik tufayli, svetoforning har gal yashil ishorasi yonganda 3—5 ta transport vositasi o‘rniga chapga faqat 1—2 ta transport vositasi burilishga ulguradi, bu esa chorrahaga kirishda tirbandlikni yuzaga keltiradi.

4. Chapga buriladiganlar uchun vafel chizig‘ida turib qolish xatarini kamaytirishning yana bir yo‘li – aynan chorrahada burilishni taqiqlash, bunda to‘g‘riga yurishga, keyin orqaga qayrilib, o‘ngga burilishga imkon berish kerak bo‘ladi.
5. YHQning 102-bandiga zid holatni bartaraf etish lozim, ushbu bandga muvofiq svetoforning ruxsat etuvchi ishorasida chorrahaga kirgan haydovchi, undan chiqishdagi svetofor ishorasidan qat’i nazar, belgilangan yo‘nalishda harakatini davom ettirib chiqib ketishi kerak. Biroq chorrahada haydovchining harakatlanayotgan yo‘lida joylashgan svetoforlar oldida to‘xtash chiziqlari (yoki 5.33 yo‘l belgisi) bo‘lsa, u har bir svetofor ishorasiga amal qilishi shart.
6. “Vafli” chizig‘i chizilgan chorrahalarda svetoforning yashil chirog‘i albatta taymer bilan jihozlanishi lozim. Shunda haydovchilar “vafli” chizig‘i chizilgan joydan o‘tishga qancha vaqt qolganini, o‘tishga ulguradilarmi yoki turib qolish va jarimaga tushish xavfi bor-yo‘qligini baholay oladilar.
7. Maydoni va joylashishi imkon beradigan chorrahalarda o‘ngga buriladigan transport vositalari uchun alohida yo‘laklar jihozlash /qurish/ lozim, bu esa harakatlanish uchun sharoitlarni yaxshilaydi va chorrahadan o‘tishni osonlashtiradi (qisman chorrahani yuklanishini kamaytiradi).
8. “Vafli” chizig‘ini joriy etishdan oldin tuzilishi, murakkabligi va transport oqimlari yo‘nalishlar bo‘yicha taqsimlanishi turlicha bo‘lgan bir nechta chorrahalarda uni 6—12 oy davomida sinab ko‘rish lozim. “Vafli” chizig‘i joriy etilguniga qadar va undan keyingi natijalarni (o‘tkazish qobiliyati, avariya holatlari, bir transport vositasining chorraha hududida o‘rtacha to‘xtab qolishi yoki o‘tib ketish vaqti ko‘rsatkichlari) sinchkovlik bilan tahlil qilish kerak. Faqat ushbu tahlil natijalari asosida ko‘cha-yo‘l tarmoqlarida “vafli” chizig‘ini keng qo‘llash to‘g‘risida yakuniy qaror qabul qilish mumkin.

“Vafli” chizig‘i puxta tayyorgarliksiz joriy etiladigan bo‘lsa, unda bu:

• chorrahalardagi harakat xavfsizligi va o‘tkazish qobiliyatini oshirish, shuningdek ulardagi tirbandlikni kamaytirish kabi kutilayotgan natijalarga olib kelmasligi mumkin;
• dastlabki bosqichda qo‘llaniladigan jarimalar sonining keskin oshishiga, keyin esa (bundan xavfsiragan haydovchilarning ehtiyotkorligi tufayli) — “vafli” chiziqli chorrahalarga kiradigan ko‘chalarda tirbandliklarning ko‘payishiga va oqibatda haydovchilarning noroziligi keskin oshishiga olib kelishi mumkin.