“Xatirchi hayoti” gazetasining muharriri Anvar Hosilov majburiy obuna muammosi haqidagi maqolasini “Daryo”ga taqdim etdi. Quyida ushbu maqola e’tiboringizga havola etiladi.
Keyingi paytlarda majburiy obuna mavzusi kun muhokamasiga aylandi. Fikrlar turli tuman. Lekin ularda muammoning ildizi ochib berilmayapti.
Xo‘sh, muammoning ildizi qayerda? Uning ildizi bosma nashrlarning o‘zini o‘zi mablag‘ bilan ta’minlay olmayotganligida. Buning sabablari esa bisyor. Avvalo tahririyat asosan muassis bo‘lgan vazirlik yoki viloyat va tuman hokimliklarining faoliyatini yoritmoqda. Falon majlis, piston tadbir deganlaridek. So‘ngra esa yana bir qator sohalar borki tahririyat ularni yoritishga mas’ul. Bular odam savdosi, giyohvandlik, OITS, huquqbuzarlik, diniy ekstremizm va hokazo. Bular gazetada ma’lum muddatda necha marta yoritilgani muntazam ravishdi so‘rab turiladi. Yana shunday tarmoqlar borki ularning xodimlaridan har oyda 1-2 ta maqola hisobot uchun talab etiladi. Masalan, yo‘l harakati xavfsizligi, yong‘in xavfsizligi, prokuratura, DSENM, adliya, notariat va yana bir qator tashkilotlar ularning sirasiga kiradi.
Yuqoridagi mavzulardagi maqolalar doim ham mushtariylarni qiziqtirmaydi. Qiziqarli maqolalar yozishga esa vaqt topilmaydi. Vaqt topilib maqola yozilsa unga sahifada joy yetishmay qoladi. Shu bois ham gazetalar mushtariylarning talabini qondirmayapti. Shunday bo‘lgach ular ixtiyoriy ravishda obuna bo‘lishmaydi.
Yana bir sabab, viloyat va tuman gazetalarida reklama orqali mablag‘ topish qoniqarli darajada emas. Vaholanki, bu bexarajat daromad. Shunday qilib, tahririyatning obuna, reklama va e’lonlardan topgan mablag‘i uning yillik xarajatini qoplamayapti. Endi nima bo‘ladi? Agar gazeta xususiy bo‘lganida u yopilib ketar edi. Bizning misolimizda esa u ma’lum bir vazirlik yoki hokimlik muassisligidadir.
Endi amaldagi qonunchilikka asosan muassis mas’uliyati yuzaga chiqadi. Chunki “Ommavy axborot vositalari to‘g‘risida”gi qonunning 14-moddasida muassisga ommaviy axborot vositasi chiqarilishini ta’minlash majburiyati yuklatilgan. Bu tahririyatni mablag‘ bilan ta’minlash ham deganidir. Ammo muassisning bunga bunga imkoni yo‘q. Misol uchun, na viloyat, na tuman hokimliklarining yillik xarajatlar smetasida o‘zlari ta’sis etgan gazeta uchun mablag‘ ajratilgan. Shuningdek, mahalliy budjetda ham gazetalar uchun mablag‘ ajratish ko‘zda tutilmagan. Vazirliklarda ham shunday. Paradoks. Qonun yuridik shaxs sifatida hokimliklarga gazeta ta’sis etish huquqini bermoqda. Uning chiqarilishini ta’minlash majburiyatini yuklamoqda. Lekin buning uchun qonuniy moliyaviy manba berilmayapti. Bunday olganda hokimlik gazeta ta’sis etgan-u, uni mablag‘ bilan ta’minlash imkoniyatiga ega emas. Xolbuki, madaniyat, ma’rifat, maorif, sport, tibbiyot va yana boshqa sohalar, hatto radio va televideniye ham budjetdan mablag‘ oladi. Gazeta esa yo‘q.
Xuddi ana shu yerdan endi majburiy obuna boshlanadi. Vazirlik o‘z tizimiga, mahalliy hokimiyat o‘z tasarrufidagi hududdagi korxona, tashkilot va muassasalarga obunani taqsimlaydi. So‘ngra uning ijrosini, yumshoqroq qilib aytganda, tavsiya etadi. Axir boshqa nima ham qilishsin? Moliyaviy manbaga ega emaslar-da!
Bu yilgi obuna mavsumi nafaqat o‘nlab tuman gazetalarining, hatto ayrim viloyat gazetalarining ham bankrot bo‘lishidan darak bermoqda. Xo‘p, ular mayli yopilib ketaversinmi? Yo‘q-da! Bunga ham qonunchilik yo‘l qo‘ymaydi. Gap shundaki,viloyat va tuman hokimlarining ayrim qarorlari mahalliy nashrda chop etilishi shart.Bundan tashqari saylov kampaniyasi ham yoritilishi kerak. Savdolar, tenderlar, e’lonlar ham gazetada chop etilishi lozim. Aks holda tanlov haqiqiy hisoblanmaydi, fuqarolar yo‘qotilgan muhrlarini, diplomlarini, guvohnomalarini ololmaydi. Qolaversa, tumanlarda gazeta mahalliy yangiliklarni yoritadigan yagona axborot vositasi!
Umuman olganda, 70-80-yillar davomida, mashaqqatli zamonlarda chiqib turgan gazeta shunday kunlarda og‘ir ahvolga tushib qolgani kishiga alam qiladi.
Bu muammo respublika miqyosida bo‘lgani sababli uning yechimi ham o‘sha doirada muhokama etilishi zarur. Aminmanki, 2019-yilgi budjetda ham mahalliy gazetalar uchun mablag‘ ajratilmagan.
Xulosa shuki, davlat korxonasi hisoblangan gazetalarga budjetdan ma’lum miqdorda mablag‘ ajratilishi kerak.
Muammoning boshqa yechimi ham bor. Zarar ko‘rib ishlayotgan subyekt sifatida gazetalarni xususiylashtirib yuborish mumkin. Biroq unda xususiy nashr o‘zi istagan mavzuni yoritadi. Kerak bo‘lsa, hokimlarning qarorlarini ham shartnoma asosidagi to‘lov amalga oshirilgach yoritadi.Boshqa sohalarniku qo‘yavering. Lekin budjet tashkilotlarining xarajatlar smetasida ham matbuotda faoliyat yoritilishi uchun mablag‘ ko‘zda tutilmagan. Xususiy nashrni bu qiziqtirmaydi. Bu holatda ham budjet tashkilotlariga mablag‘ ajratish talab etiladi. Bu muammo ham respublika miqyosida hal etiladi.
Gazetalar yopilib ketgach mahalliy jurnalistlar ko‘chada qolib ketmas. Kunlarini bir amallab ko‘rishar. Lekin ular qorinlariga emas, qadrlariga yig‘lab qolishadi.
Izoh (0)