15-noyabr tongida Zimbabve armiyasi qo‘mondonligi mamlakat poytaxti Xararega harbiy texnika kiritdi va 93 yoshli prezident Robert Mugabeni uy qamog‘ida qoldirdi. Generallar mamlakat yetakchisining xavfsizligi ta’minlanishiga kafolat berib, ularning harakatini “harbiy to‘ntarish” sifatida baholamaslikni so‘radi. Mugabe 30 yil davomida Zimbabve diktatori bo‘ldi, mamlakatni yillik bir necha million foiz hisobida o‘lchanadigan giperinflyatsiya girdobida qoldirdi, biroq harbiylar prezidentga tegmasliklarini, faqat “uning atrofidagi jinoyatchilar”ga chora ko‘rish istagida ekanini bildirdi. Ayni vaqtda, ular prezident kursisida Mugabeni uning xotini — Greys almashtirishiga ham qarshi chiqmoqda, deb yozadi Meduza.
“Biz shuni anglatishni istardikki, bu harbiy to‘ntarish emas”, — dedi Zimbabve armiyasi generali Sibusiso Moyo 15-noyabr kuni milliy televideniye orqali chiqish qilarkan. Uning ta’kidlashicha, armiya Robert Mugabe atrofidagi “jinoyatchilar” bilan hisob-kitob qilmoqchi, biroq prezidentni ag‘darmoqchi emas. Generalning so‘zlariga ko‘ra, prezident “xavfdan to‘liq xoli”.
Robert Mugabe 31 yildan beri hukmronlik qilayotgan Zimbabvedagi siyosiy inqiroz o‘tgan hafta — mamlakat vitse-prezidenti Emmerson Mnangagvaning iste’foga chiqarilishi va uning mamlakatda hukmron “Zimbabve Afrika milliy ittifoqi — Vatanparvarlik fronti” partiyasidan chetlatilishi bilan o‘z cho‘qqisiga chiqdi.
Prezident Mugabe ishdan olingan Mnangagvani hokimiyatni, xususan, jodugarlik yo‘li bilan egallab olish maqsadida fitna uyushtirishda aybladi. Vitse-prezident Janubiy Afrika Respublikasi (JAR)ga qochib ketdi va o‘sha yerdan turib, uning hayotiga tahdid qilishgani haqida bayonot berdi.
Emmerson Mnangagva, xuddi Mugabe kabi, Zimbabvening 1970-yillardagi Buyuk Britaniyaga qarshi mustaqillik urushi faxriylaridan. Vitse-prezident etib tayinlanguniga qadar bir necha vazirliklarga rahbarlik qilgan va siyosiy shafqatsizligi sabab Timsoh laqabini olgan. Mnangagvani armiya qo‘llab-quvvatlar va u Mugabening ehtimoliy merosxo‘ri sifatida ko‘rilardi. Ikkinchi voris deb Mugabening xotini — Greys Mugabe atalardi, shu sababli ham Mnangagvaning haydalishi Greys uchun “yo‘lni tozalash” sifatida baholandi.
Biroq harbiylar voqealarning bunday rivojiga qarshi chiqdi. 13-noyabr, dushanba kuni Zimbabve qurolli kuchlari bosh qo‘mondoni general Konstantino Chivenga bayonot bilan chiqib, hukmron partiya tarkibida aksariyati “mustaqillik uchun kurash” ishtirokchilari bo‘lgan o‘z fikrdoshlariga qarshi tozalashlar o‘tkazilishiga yo‘l qo‘ymasligini ma’lum qildi. Chivenga ogohlantirdi: “Ish bizning inqilobimizga daxl qilsa, harbiylar ikkilanib o‘tirmaydi”.
Prezident generalning ogohlantirishiga javob bermadi, poytaxt Xarare ko‘chalarida va ijtimoiy tarmoqlarda harbiylar to‘ntarishga tayyorgarlik ko‘rayotgani haqida mish-mishlar tarqala boshladi. Xorijiy elchixonalar, jumladan, AQSH va Buyuk Britaniya diplomatik missiyalari Zimbabvedagi o‘z fuqarolaridan, mamlakatdagi noaniq siyosiy vaziyat tufayli, yuqori darajada ehtiyotkor bo‘lishni so‘radi.
15-noyabrga o‘tar oqshom Xarareda og‘ir harbiy texnika paydo bo‘ldi. Poytaxt markazida, AP News axborotiga ko‘ra, kamida uchta portlash ovozi jarangladi. Prezident va amaldorlar istiqomat qiladigan shimoliy tumanlardan otishma ovozlari eshitildi. Chorshanba tongida poytaxtdagi vaziyat nisbatan sokin edi, deydi The New York Times’ning Xararedagi muxbiri. Harbiylar hukumat binolariga olib boruvchi yo‘llarni yopib qo‘ygandi.
Ko‘rinishidan, Zimbabvedagi hokimiyat almashinuvi qon to‘kishlarsiz yuz berdi: halok bo‘lganlar va yaralanganlar haqida axborot yo‘q. Norasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Zimbabve moliya vaziri va Greys Mugabening yaqin safdoshi hisoblangan Ignatius Chombo qo‘lga olingan. Mamlakat rahbari esa uy qamog‘ida. JAR prezidenti Jeykob Zuma Mugabe bilan gaplashgani va unda “hammasi joyida” ekanini ma’lum qildi.
Jahon jamoatchiligi ushbu to‘ntarishga, boz ustiga, Robert Mugabening ahvolidan kelib chiqib, qanday baho berishi hozircha noma’lum. G‘arbda uni diktator deb hisoblashadi, biroq Afrikada uning yonini oladiganlar hali ko‘p. Zimbabvening bosh savdo hamkori Xitoy esa yuz bergan voqeani “mamlakatning ichki ishi” deb atadi.
Bu — 93 yoshli Robert Mugabe hukmronligi davrida prezident va armiya o‘rtasida yuzaga kelgan ilk ziddiyat. Armiya doimo Mugabe 1980-yili, Zimbabve Buyuk Britaniyadan mustaqil bo‘lishi bilan o‘rnatgan tuzumning tayanchi bo‘lib kelgan (Mugabe birinchi marta 1987-yili prezident etib saylangan, ungacha mamlakatni bosh vazir sifatida boshqargan).
Mugabe hokimiyat tepasiga kelgan vaqtda Zimbabve Afrika mamlakatlari orasida eng kuchli iqtisodiyotlardan biriga egalik qilar edi. Hozir esa mamlakat jahonning eng qashshoq 30 mamlakati qatorida. Nolinchi yillarda Zimbabveda kuchli iqtisodiy inqiroz boshlanib, 2008-yilda o‘z cho‘qqisiga chiqdi — mamlakat yalpi ichki mahsuloti (YAIM) hajmi 18 foizga qisqarib, inflyatsiya darajasi 231 million foizga yetdi. Endi iqtisodiyotchilar yangi inqiroz yuz berishidan xavotirda: 2017-yil sentabr oyi ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatdagi inflyatsiya ko‘rsatkichlari yillik 243 foizga yetgan.
Iqtisodiy muammolar Mugabening hokimiyat tepasida qolishiga xalal bermadi, u 2018-yilgi saylovda qayta saylanishni rejalashtirgan edi. Mugabe hozirning o‘zida ham jahondagi eng keksa prezident hisoblanadi; qayd etish joiz, 2017-yil boshida Greys Mugabe uning eri qayta saylanishiga “hatto o‘lim ham xalal bera olmasligi”ni ta’kidlagan edi. “Vaqt-soati kelib, Parvardigor Mugabening jonini olsa, biz uning murdasini nomzod sifatida qo‘yamiz. Ko‘rasiz, odamlar shunda ham unga ovoz beradi”, — degandi u.
Greys Mugabe eridan 41 yoshga kichik, u birinchi xonim sifatida uzoq vaqt xayriya ishlari bilan shug‘ullangan. Bundan tashqari, u isrofgarchiligi bilan ham tanilgan; shu bois, laqabi — “Gucci Greys”. U ikki yil avval — Mugabening salomatligi yomonlashib, prezidentning eski qadrdonlari uning iqtisodiy siyosatini tanqid qilishni boshlaganidan so‘ng — mustaqil siyosiy faoliyatga kirishgan edi.
Hokimiyatni harbiylar egallab olganidan so‘ng, Greys Mugabe mamlakatdan qochishga muvaffaq bo‘lgani aytilmoqda. Taxminlarga ko‘ra, u Namibiyaga yo‘l olgan.
Izoh (0)