AQSh safari xotiralari bilan o‘rtoqlashgan “Daryo” jurnalisti Azizbek Abduvaliyev oddiy bir zararkunda hasharot kishilar farovonligiga sababchi bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydi.
2003-yilda “Ochiq dunyo” dasturi doirasida AQShda bo‘lish nasib etgan edi. Uch-to‘rt kun poytaxt Vashingtonda turib, so‘ng Amerika hayoti bilan yaqinroq tanishish maqsadida turli shtatlarga tarqalib ketdik. Menga Alabama shtati “nasib” etdi. Bu shtatning ikkinchi nomi “cotton state”, ya’ni “paxta shtati” ekan.
Dastlab qanchalik hafsalam pir bo‘lganini tasavvur etishingiz mumkin: delegatsiyamiz a’zolaridan kimdir Los-Anjelesga, yana kimdir Sietlga yo‘l olgandi. Keyinchalik bunga ko‘nikib, istiqomat qilish chekimga tushgan shtatdagi boshqa joylarda uchramaydigan jihatlarni qidirdim.
Men yashagan Xantsvill shahrida NASA koinot parvozlarini boshqarish markazlaridan biri joylashgan bo‘lib, AQSh astronavtlarini 1969-yilda Oyga eltgan raketa shu yerda tayyorlangan ekan. Mamlakatdagi ko‘hna o‘quv yurtlaridan biri — 1831-yilda faoliyatini boshlagan Alabama universitetida AQSh konstitutsiyasi haqida ma’ruzalar tingladim.
Shtatning Enterprayz shahrida esa dunyoda qishloq xo‘jaligi zararkunandasiga atalgan yagona yodgorlik — uzuntumshuq qo‘ng‘izga haykal o‘rnatilgan ekan.
Uzoq vaqt davomida shtatda asosiy ekin turi bo‘lgan paxta dalalariga 1915-yili shu zararkunanda tushib, uni yetishtirayotgan fermerlarni xonavayron qiladi. Holat qayta-qayta takrorlanavergach, ular paxta yetishtirishni tashlab, chorvachilikka zo‘r beradi. Yem-xashak, kartoshka, makkajo‘xori, yeryong‘oq yetishtirish bilan shug‘ullana boshlaydi. Bu paxta ekishga nisbatan ancha foydali bo‘lib chiqadi va shu paytgacha boshqa ekin haqida o‘ylamagan fermerlar boyib ketadi.
Ular 1919-yilda qo‘ng‘iz sharafiga mashhur Ozodlik haykalinining kichraytirilgan nusxasiga o‘xshash yodgorlik o‘rnatadi. Farqi — haykalning boshida toji yo‘q, qo‘lida esa mash’ala o‘rniga qo‘ng‘izni tutib olgan. Haykalga “Farovonligimizga yo‘l ko‘rsatgan paxta zararkunadasiga minnatdorlik ramzi sifatida” degan so‘zlar bitilgan.
Shtatda paxta shu bilan unutilgani yo‘q — Alabama hozir ham paxta yetishtirish bo‘yicha dunyoda yetakchilardan bo‘lgan AQShning “ishongan tog‘i”. Faqat fermerlar va hukumat yuz bergan holatlardan kerakli xulosa chiqardi.
Alabamadagi ko‘plab yirik fermerlarning shaxsiy paxta zavodlari bor, bunga qurbi yetmaganlari ham o‘zaro uyushib, birgalikda shunday zavodlar quradi. Plantatsiyalarda paxtani asosan mashinalar teradi, “hashar”ga esa yollanma ishchilar jalb etiladi.
AQSh hukumati paxta yetishtiruvchilarga milliardlab dollar subsidiyalar beradi. Shu tariqa, bir o‘q bilan ikki quyon uriladi: fermerlar qo‘llab-quvvatlanishidan tashqari paxtaning jahon narxlariga ta’sir o‘tkazish imkoni tug‘iladi.
Izoh (0)