Samolyotni parvozga tayyorlash qanday jarayon? Uni Formula 1 dagi pit-stopga qiyoslash mumkin. O‘nlab mutaxassislar, xizmatlar, agregat va mexanizmlar bir necha daqiqa ichida havo kemasini yoqilg‘i va suv bilan ta’minlash, salonni tozalash, bagaj va taomlarni ortish hamda texnik holatini tekshirishga ulguradi. Bularning barchasi xendling deb nomlanadi, deb yozadi TravelAsk.
Xendling (inglizchadan, ground handling) — aviareyslarga yerda xizmat ko‘rsatish.
Ishdagi bunday shoshilinchlik injiqlik emas, iqtisodiy mo‘ljallanganlikdir. Samolyot havodaligida pul ishlaydi, yerdaligida esa bu pullarni sarflaydi. Bort yerda qancha kam vaqt o‘tkazsa, shuncha ko‘p vaqt havoda bo‘ladi va shunga muvofiq ko‘proq daromad keltiradi. Qo‘nish va havoga ko‘tarilish o‘rtasida sarflangan vaqt burilish vaqti deb nomlanadi.
G‘arb operatorlari me’yorlariga ko‘ra, Airbus A320 turidagi havo kemasining parvoz va qo‘nish o‘rtasidagi burilish vaqti 30 daqiqadan oshmaydi. Ana shunaqa adolatsizlik. Dastlab, bir necha soat davomida 200 kishi zo‘r berib pechenyelarni ushatadi, fantiklarni tirqishlarga tiqadi, tirsakqo‘ygich ostiga saqich yopishtiradi va qahva to‘kadi, keyin esa bir necha nozik ayoldan iborat yerda xizmat ko‘rsatish jamoasi yana hasham, yarqirash va go‘zallikni qaytaradi.
Turli reyslar uchun yerdagi xizmatning turli ko‘rinishlari bajariladi. Masalan, endigina yetib kelgan va shu zahoti yana uchmaydigan samolyotga xizmat ko‘rsatish, bir muncha vaqt stoyankada turgan va reysga (parvoz) tayyorgarlik ko‘rayotgan samolyotga xizmat ko‘rsatish va burilish reysi, ya’ni samolyot qo‘nishi bilan yangi parvozga tayyorgarlik ko‘radi va bu u uchib kelgan joy bo‘lmasligi ham mumkin.
Perronda asosiy shaxs supervayzer hisoblanadi.
Supervayzer — yerdagi xizmat ko‘rsatish jarayonini nazorat qiluvchi mutaxassis bo‘lib, aviakompaniya va aeroportning tegishli xizmatlarini bog‘lab turuvchi bo‘g‘in hisoblanadi.
Supervayzer majburiyatlari ro‘yxatida 36 ta band mavjud. Bu reysga yerda xizmat ko‘rsatishning to‘liq sikli bo‘lib, yuk ortish nazoratini amalga oshirish va havo kemasi sentrovkasi, tashish hujjatlarini to‘ldirish va nazorat qilish, ishchi aviatsiyasi reyslariga xizmat ko‘rsatishni tashkil etish va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Bort to‘xtash joyiga to‘xtashi bilan u shu zahoti yerga ulab qo‘yiladi. Betondagi qizil mishenlar aynan shuning uchun kerak.
Dvigatellar o‘chirilib, texnik xizmat ko‘zdan kechirishga kirishadi.
Barcha yo‘lovchilar salonni tark etib, bort kuzatuvchilar unutib qoldirilgan narsalar bor-yo‘qligini tekshirgandan keyin ishga klining xizmati (bir paytning o‘zida farroshlar) kirishadi. Nilfisk GD 930 changyutkichini ko‘tarib olgan yigitning ortidan ergashaman.
Samolyotda elektr energiyasi tanqis resurs, bu esa imkon bo‘lganda, “katta yer”dagi energiyadan foydalanilishini anglatadi. Zamonaviy changyutkich teletrap tamburidagi rozetkaga ulanadi. Men esa salonning yanada ichkari qismiga kirishga urinaman. U yerda esa... aqlga sig‘maydigan jarayonlar kechayapti desam, hech narsa aytmagan bo‘laman.
“Yuvilgan joydan qayerga borayapsan!!”, — bu hayqiriq maktabning birinchi sinf o‘quvchisidan tortib Kremldagi prezidentgacha cho‘chib tushishga majbur qiladi.
Pechenye kemirish yoki pista chaqish xayolimda ham yo‘qligiga ishontiraman. Menga nisbatan munosabat yaxshilanib, ichkariroqqa o‘tishga ruxsat berildi.
To‘rt kvadrat metrga teng orqa “oshxona”ga xizmat ko‘rsatayotganlardan yetti kishini sanadim. Hamma nimalarnidir siljitmoqda, qayta joylashtirmoqda, asosiysi — hamma pozitiv kayfiyatda!
Bort oziq-ovqat va ichimliklarini qabul qilib olish avjida ekanligi aniq bo‘ldi. Ularning barchasi sanalib, tekshirilmoqda va jurnalga kiritilmoqda.
O‘rindiqlar tozalanib, gilamli qoplamalar changyutkich yordamida tozalanadi, xavfsizlik kartochkalarining mavjudligi tekshiriladi.
Bu paytda bort ortida ham ish qaynamoqda. Yoqilg‘i to‘ldirish, suv quyish, bagaj va kasaletkalarni ham yuklash kerak.
Mana bu shtutser orqali atigi bir daqiqa ichida bakka ming litrga yaqin kerosin tushadi.
Bagaj bo‘linmasi bir muddat avval g‘amxo‘rlik bilan skotch va oziq-ovqat plyonkasi bilan o‘ralgan buyumlarni qabul qilishga tayyor.
Qiziqish ustunlik qilib, ichkarisiga ko‘z tashladim. G‘ayrioddiy hech narsa yo‘q.
Qanotning narigi tomonida avtolift bort oziq-ovqatlari, ichimliklar, jurnallar, yopinchiqlar va yostiqlarni yuklamoqda.
Oq yo‘l tilovchi nigoh va eshiklar yopiladi.
Qora xaltalarda yo‘lovchilar o‘zlaridan keyin salonda qoldirgan narsalarning biroz qismi xolos.
Tayyorgarlik jarayoni yakuniga yetdi, yerdagi xizmat salonni tark etadi. Endi C-Check xizmati ishga kirishadi. Unda farroshlar va supervayzerlar o‘rniga texnik-muhandislar xizmat ko‘rsatadi. Ular o‘ychan va shoshilmasdan havo kemasining texnik holati va uning barcha tizimlari ishini tekshiradi.
Samolyotda eng ko‘p tashvishga nima sabab bo‘lishi haqidagi savolimga texniklar bir ovozdan o‘rindiqlar deb javob qaytardi. “Yo‘lovchilar ularda sakrashadimi, bilmadim. Biznes-klass uchun o‘rindiqlarning bir bloki million rubldan ortiq turadi”, — deydi ulardan biri.
Texniklar nafaqat o‘z tajribasi, ichki sezgisi va Aviatsiya texnikasini ta’mirlash va texnik ekspluatatsiyasi bo‘yicha yo‘riqnima, balki havo kemasi texnik holati jurnaliga ham tayanadi. Ekipaj har bir parvozdan so‘ng unga samolyot yuzasidan istaklari va tanqidiy mulohazalarini kiritadi. NIL harflari hech qanday mulohaza yo‘ligini anglatadi.
Mana bu displey orqali esa qaysi bak, qaysi nasos va qaysi ventillar orqali yordamchi kuch qurilmalariga yoqilg‘i borayotgani, shuningdek, oxirgi parvozda bort 3 510 kilogramm kerosin yeb qo‘ygani, baklarda esa yana 2 380 kilogramm qolgani, yoqilg‘i harorati +4, zichligi esa 0,7 ekanligini bilib olish mumkin.
Mana shu uchuvchilik xo‘jaligini muhandis tekshirib chiqishi lozim. Ish mas’uliyat talab qiladi, shuning uchun mehmondo‘stlikni ortiq suiiste’mol qilmaslikka qaror qildim va xayrlashdim.
Izoh (0)