Mavjud ma’lumotlar tahliliga ko‘ra, Tojikiston Respublikasi tomonidan bir qancha chora-tadbirlar amalga oshirilishiga qaramasdan, tojik–afg‘on chegarasidagi vaziyat nobarqaror holatda qolmoqda. Bunga bir nechta omillar, jumladan, Afg‘oniston shimolidagi harbiy-siyosiy vaziyat, narkotik moddalar ishlab chiqarish laboratoriyalarining mavjudligi va narkotik savdo yo‘lining shu hududdan o‘tishi, noqonuniy qurollangan guruhlar, kontrabanda bilan shug‘ullanuvchilar va turli radikal ekstremistik guruhlarning ko‘payishi ta’sir etmoqda.
Bugungi kunda tojik–afg‘on chegarasida Tojikiston chegara qo‘shinlariga noqonuniy qurollangan guruhlar va kontrabanda bilan shug‘ullanuvchilar tomonidan qurolli hujumlarini ortishi kuzatilmoqda.
Xususan, 2015-yil sentabr oyida 12 kunlik “qo‘lga olish” rejasiga asosan Tojikiston Ichki ishlar vazirligi, Davlat milliy xavfsizlik qo‘mitasi va Mudofaa vazirligining bo‘linmalari ishtirokida Xatlon viloyatidan o‘tuvchi va Dushanbe bilan Tog‘li Badaxshonni bog‘lovchi avtomagistral yo‘liga 30 ga yaqin blokpostlar qo‘yilgan. Mazkur rejaga asosan 25 jangari yo‘q qilinib, 125 nafari qo‘lga olingan, 600 ta o‘qotar qurollar va 11 mingdan ortiq turli kalibrdagi o‘q-dorilar qo‘lga kiritilgan. Ushbu vazifani bajarishda 14 ta harbiy xizmatchi va “Alfa” guruhi komandiri polkovnik R. Amakiyev halok bo‘lgan.
Tojikiston Strategik tadqiqotlar markazining ma’lumotiga ko‘ra, hozirgi kunda Afg‘onistonning Badaxshon viloyatida 1,5–2 ming, Qunduz viloyatida 4–5 mingga yaqin jangarilar asosan “Tolibon” harakati, “Turkiston islom harakati” va “Jamoati Ansorulloh” jangari guruhlari vakillaridan iborat.
Shuningdek, Tojikiston chegara qo‘shinlari qo‘mondonining ma’lumotiga ko‘ra, 2015-yilda tojik—afg‘on chegarasini turli jinoiy guruhlar tomonidan 106 marotaba buzishga harakat qilingan, shundan 30 ta qurolli to‘qnashuvda 135 shaxs ushlanib, ulardan 13 ta o‘qotar qurollar va 520 ta boshqa turdagi qurollar hamda 4676 kilogramm narkotik moddalar ushlab qolingan.
2016-yilda 151 ta chegarani buzish holati qayd etilgan, shundan 19 ta qurolli to‘qnashuvda sakkiz nafar tojik chegarachilari halok bo‘lgan, 121 nafar davlat chegarasini buzgan shaxslar va chegara rejimini buzgan 189 kishi hibsga olingan. Jinoyatchilardan 19 ta o‘qotar qurol, 415 ta turli kalibrli o‘q-dorilar va 275 kilogramm portlovchi moddalar hamda 700 kilogrammdan ortiq narkotik moddalar, 15 kilogramm geroin, 95 kilogramm opiy, 593 kilogramm nasha musodara qilinib, 400 ta kannabis butasi yo‘q qilingan.
Shuningdek, Tojikiston va Afg‘oniston huquq-tartibot organlari 2016-yilda hamkorlikda 11 ta maxsus operatsiya o‘tkazib, ular davomida 11 nafar jinoiy guruh a’zolaridan 446 kilogramm narkotik vositalar, 331 kilogramm opiy moddasi, 800 litr prekursorlar qo‘lga olinib, geroin ishlab chiqaradigan bitta laboratoriya yo‘q qilingan.
Dushanbe tomonidan tojik–afg‘on chegara yo‘nalishidan kelishi mumkin bo‘lgan xavfning oldini olish maqsadida chegaralarni mustahkamlash choralari ko‘rilmoqda.
Xususan, 2015-yilda Tojikiston Respublikasi Qurolli kuchlari tomonidan 32 ta maxsus operatsiya o‘tkazilib, tojik–afg‘on yo‘nalishiga chegara qo‘shinlari bilan Mudofaa vazirligi qo‘shinlari birgalikda jami 16 ming harbiy xizmatchi yordamida chegarani qo‘riqlashni kuchaytirgan. 2015-yil RF Ko‘lobdagi 149-motoo‘qchi gvardiya polkini Dushanbedagi 201-harbiy bazasiga ko‘chirdi. TR Mudofaa vazirligi ushbu harbiy qism o‘rniga o‘zining motoo‘qchi brigadasini joylashtirishga sabab, Ko‘lob tumanidan tojik–afg‘on chegarasigacha bo‘lgan masofa 30 kilometrni tashkil etadi. Ushbu mudofaa sektori motoo‘qchi brigada zimmasiga yuklatildi.
2016-yilda chegara hududini nazorat qilish maqsadida chegara qo‘shinlari tarkibida maxsus razvedka bo‘linmasi tashkil qilinib, unga yuqori tayyorgarlikka ega bo‘lgan shartnoma asosidagi 500 ta harbiy xizmatchilar jalb qilingan.
2016-yil davomida Tojikiston chegara qo‘shinlari va boshqa huquq tartibot organlari tomonidan hamkorlikda 29 ta maxsus operatsiya o‘tkazilgan. Mazkur operatsiyalarning 12 tasini chegara qo‘shinlari va milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi birgalikda amalga oshirgan. 2016-yil sentabr oyida Ichki ishlar vazirligi tomonidan “Nelegal-2016” maxsus operatsiyasining birinchi bosqichi yakuniga ko‘ra, Tojikiston fuqaroligi bo‘lmagan (respublika hududida yashash qoidalarini buzgan) 15074 nafar shaxs aniqlangan, shundan 285 nafari ma’muriy javobgarlikka tortilib, 47 nafari sud qarori asosida mamlakatdan chiqarib yuborilgan.
Dushanbe tomonidan chegara xavfsizligini ta’minlash maqsadida xorijiy davlatlar bilan hamkorlikda taktik o‘quv mashg‘ulotlari o‘tkazish barobarida moddiy yordam ham olmoqda.
Xususan, tojik–afg‘on chegara yo‘nalishidan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavfning oldini olish maqsadida 2015-yilda RF 201-harbiy bazasini Mi-8, Mi-24 hujumkor vertolyotlari bilan, 2016-yilda esa 200 ta harbiy texnikalar bilan kuchaytirgan. KXShTga a’zo davlatlar tomonidan 2016-yil “Poisk–2016”, shu yilning sentabr oyida TR Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, chegara qo‘shinlari va maxsus qo‘shinlari bilan 201-baza hamkorlikda “Lyaur” poligonida taktik mashg‘ulotlar o‘tkazilgan.
Shuningdek, Pekin va Dushanbe hamkorlikda terrorizmga qarshi kurashish markazini tashkil qilish maqsadida 2014-yil aprel oyidan 2020-yilga qadar jami 100 million dollar miqdorida mablag‘ ajratgan.
XXR tomonidan TR Qurolli kuchlariga 2012-yilda 14 million dollar, 2015-yilda 15 million dollar miqdorida grant sifatida ajratilgan mablag‘lar evaziga 15 ta zirhli harbiy avtomobil, Tog‘li Badaxshon muxtor viloyati, Murg‘ob tumani va To‘xtamish aholi yashash joylarida (tojik–afg‘on yo‘nalishida) statsionar boshqaruv punktlari chegara razvedka qidiruv guruhlari uchun binolar qurib foydalanishga topshirilgan. XXR va TR hamkorlikda Afg‘oniston shimolidagi nobarqaror vaziyatdan kelib chiqib, tojik–afg‘on chegara yo‘nalishida 2015-yil iyun oyida ikki davlat maxsus bo‘linmalari 250 ga yaqin harbiy xizmatchi ishtirokida, 2016-yil 20–24-oktabr kunlari Tog‘li Badaxshon muxtor viloyatida 10 ming harbiy xizmatchi bilan birgalikda vertolyot aviatsiyasi, zirhli texnika, artilleriya, o‘qotar qurollarini qo‘llagan holatda katta miqyosda taktik o‘quv mashg‘uloti o‘tkazilgan.
Shu bilan birgalikda, Yevroittifoqning 2016-yilda TR chegara xavfsizligini ta’minlashga ajratgan grant mablag‘i 8 million dollarni tashkil etgan.
AQSh tomonidan 2016-yil hisobiga tojik–afg‘on chegarasida terrorizmga qarshi kurashish uchun berilayotgan moliyaviy yordam hajmi 50 million dollar qiymatiga teng bo‘lgan. 2015-yilda Ichki ishlar vazirligi va Chegara qo‘shinlariga 5,7 million dollar qiymatida 87 ta Toyota Hilux rusumli yuk va yo‘lovchi tashiydigan mashina hamda 2016-yilda 3 million dollar qiymatida J8 Jeep Wranglers rusumli 50 ta harbiy mashina berilgan.
Yuqorida qayd etilgan ma’lumotlar asosida xulosa qilish mumkinki, bugungi kunda tojik–afg‘on chegarasidagi vaziyat nobarqarorligicha qolmoqda. Buning asosiy sabablari AIR hokimiyatidagi siyosiy nobarqarorlik, narkotik moddalar ishlab chiqarish laboratoriyalarining mavjudligi va asosiy narkotik savdo yo‘lining shu hududdan o‘tishi hamda tabiiy geografik jihatdan (tog‘li hudud) murakkabligi tufayli nazorat qilish, harbiy harakatlar olib borish bir qancha qiyinchilik tug‘dirmoqda.
Umuman olganda, Tojikiston Respublikasi tojik–afg‘on chegara hududida vaziyatning keskinlashishini oldini olish maqsadida davlat chegaralarini mustahkamlash choralarini, shuningdek, mazkur chegara hududlarida noqonuniy qurollangan guruhlar va kontrabanda bilan shug‘ullanuvchilarga qarshi kurash tadbirlarini kuchaytirmoqda.
Bundan tashqari, KXShT doirasida taktik o‘quv mashg‘ulotlar, RF va AQSh davlatlari bilan ham birgalikda turli xil trening mashg‘ulotlarini o‘tkazib, ushbu mamlakatlardan moddiy texnik yordam olishni davom ettirmoqda. Yaqin istiqbolda radikal ekstremistik guruhlarning faollashuvi, narkotik moddalar savdosining o‘sishi va boshqa omillar ta’sirida tojik–afg‘on chegarasidagi nobarqarorlik saqlanib qoladi.
Bunday vaziyatda tashqi aktorlar, asosan RFning KXShT doirasidagi faoliyatining faollashuvi kuzatilishi mumkin. Moskva vaziyatdan unumli foydalanish maqsadida Tojikistondagi harbiy bazasini yanada kuchaytirish ehtimoli ortadi.
Bundan tashqari, mazkur hududlardagi vaziyatning keskinlashishi XXR manfaatlariga ham to‘g‘ri kelmaydi. Shu sababdan XXR tomonidan TRga harbiy-texnik yordam berib, birgalikda taktik o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazib, “Badaxshon–Shinjon Uyg‘ur muxtor tumani” yo‘nalishi bo‘yicha xavfsizlik choralarini kuchaytirishi mumkin.
Mustaqil tadqiqotchi
I. O. Babajanov
Izoh (0)