Мавжуд маълумотлар таҳлилига кўра, Тожикистон Республикаси томонидан бир қанча чора-тадбирлар амалга оширилишига қарамасдан, тожик–афғон чегарасидаги вазият нобарқарор ҳолатда қолмоқда. Бунга бир нечта омиллар, жумладан, Афғонистон шимолидаги ҳарбий-сиёсий вазият, наркотик моддалар ишлаб чиқариш лабораторияларининг мавжудлиги ва наркотик савдо йўлининг шу ҳудуддан ўтиши, ноқонуний қуролланган гуруҳлар, контрабанда билан шуғулланувчилар ва турли радикал экстремистик гуруҳларнинг кўпайиши таъсир этмоқда.
Бугунги кунда тожик–афғон чегарасида Тожикистон чегара қўшинларига ноқонуний қуролланган гуруҳлар ва контрабанда билан шуғулланувчилар томонидан қуролли ҳужумларини ортиши кузатилмоқда.
Хусусан, 2015 йил сентябрь ойида 12 кунлик «қўлга олиш» режасига асосан Тожикистон Ички ишлар вазирлиги, Давлат миллий хавфсизлик қўмитаси ва Мудофаа вазирлигининг бўлинмалари иштирокида Хатлон вилоятидан ўтувчи ва Душанбе билан Тоғли Бадахшонни боғловчи автомагистраль йўлига 30 га яқин блокпостлар қўйилган. Мазкур режага асосан 25 жангари йўқ қилиниб, 125 нафари қўлга олинган, 600 та ўқотар қуроллар ва 11 мингдан ортиқ турли калибрдаги ўқ-дорилар қўлга киритилган. Ушбу вазифани бажаришда 14 та ҳарбий хизматчи ва «Альфа» гуруҳи командири полковник Р. Амакиев ҳалок бўлган.
Тожикистон Стратегик тадқиқотлар марказининг маълумотига кўра, ҳозирги кунда Афғонистоннинг Бадахшон вилоятида 1,5–2 минг, Қундуз вилоятида 4–5 мингга яқин жангарилар асосан «Толибон» ҳаракати, «Туркистон ислом ҳаракати» ва «Жамоати Ансоруллоҳ» жангари гуруҳлари вакилларидан иборат.
Шунингдек, Тожикистон чегара қўшинлари қўмондонининг маълумотига кўра, 2015 йилда тожик-афғон чегарасини турли жиноий гуруҳлар томонидан 106 маротаба бузишга ҳаракат қилинган, шундан 30 та қуролли тўқнашувда 135 шахс ушланиб, улардан 13 та ўқотар қуроллар ва 520 та бошқа турдаги қуроллар ҳамда 4676 килограмм наркотик моддалар ушлаб қолинган.
2016 йилда 151 та чегарани бузиш ҳолати қайд этилган, шундан 19 та қуролли тўқнашувда саккиз нафар тожик чегарачилари ҳалок бўлган, 121 нафар давлат чегарасини бузган шахслар ва чегара режимини бузган 189 киши ҳибсга олинган. Жиноятчилардан 19 та ўқотар қурол, 415 та турли калибрли ўқ-дорилар ва 275 килограмм портловчи моддалар ҳамда 700 килограммдан ортиқ наркотик моддалар, 15 килограмм героин, 95 килограмм опий, 593 килограмм наша мусодара қилиниб, 400 та каннабис бутаси йўқ қилинган.
Шунингдек, Тожикистон ва Афғонистон ҳуқуқ-тартибот органлари 2016 йилда ҳамкорликда 11 та махсус операция ўтказиб, улар давомида 11 нафар жиноий гуруҳ аъзоларидан 446 килограмм наркотик воситалар, 331 килограмм опий моддаси, 800 литр прекурсорлар қўлга олиниб, героин ишлаб чиқарадиган битта лаборатория йўқ қилинган.
Душанбе томонидан тожик–афғон чегара йўналишидан келиши мумкин бўлган хавфнинг олдини олиш мақсадида чегараларни мустаҳкамлаш чоралари кўрилмоқда.
Хусусан, 2015 йилда Тожикистон Республикаси Қуролли кучлари томонидан 32 та махсус операция ўтказилиб, тожик–афғон йўналишига чегара қўшинлари билан Мудофаа вазирлиги қўшинлари биргаликда жами 16 минг ҳарбий хизматчи ёрдамида чегарани қўриқлашни кучайтирган. 2015 йил РФ Кўлобдаги 149-мотоўқчи гвардия полкини Душанбедаги 201-ҳарбий базасига кўчирди. ТР Мудофаа вазирлиги ушбу ҳарбий қисм ўрнига ўзининг мотоўқчи бригадасини жойлаштиришга сабаб — Кўлоб туманидан тожик–афғон чегарасигача бўлган масофа 30 километрни ташкил этади. Ушбу мудофаа сектори мотоўқчи бригада зиммасига юклатилди.
2016 йилда чегара ҳудудини назорат қилиш мақсадида чегара қўшинлари таркибида махсус разведка бўлинмаси ташкил қилиниб, унга юқори тайёргарликка эга бўлган шартнома асосидаги 500 та ҳарбий хизматчилар жалб қилинган.
2016 йил давомида Тожикистон чегара қўшинлари ва бошқа ҳуқуқ-тартибот органлари томонидан ҳамкорликда 29 та махсус операция ўтказилган. Мазкур операцияларнинг 12 тасини чегара қўшинлари ва миллий хавфсизлик давлат қўмитаси биргаликда амалга оширган. 2016 йил сентябрь ойида Ички ишлар вазирлиги томонидан «Нелегал-2016» махсус операциясининг биринчи босқичи якунига кўра, Тожикистон фуқаролиги бўлмаган (республика ҳудудида яшаш қоидаларини бузган) 15074 нафар шахс аниқланган, шундан 285 нафари маъмурий жавобгарликка тортилиб,47 нафари суд қарори асосида мамлакатдан чиқариб юборилган.
Душанбе томонидан чегара хавфсизлигини таъминлаш мақсадида хорижий давлатлар билан ҳамкорликда тактик ўқув машғулотлари ўтказиш баробарида моддий ёрдам ҳам олмоқда.
Хусусан, тожик–афғон чегара йўналишидан юзага келиши мумкин бўлган хавфнинг олдини олиш мақсадида 2015 йилда РФ 201-ҳарбий базасини Ми-8, Ми-24 ҳужумкор вертолётлари билан, 2016 йилда эса 200 та ҳарбий техника билан кучайтирган. КХШТга аъзо давлатлар томонидан 2016 йил «Поиск–2016», шу йилнинг сентябрь ойида ТР Мудофаа вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги, чегара қўшинлари ва махсус қўшинлари билан 201-база ҳамкорликда «Ляур» полигонида тактик машғулотлар ўтказилган.
Шунингдек, Пекин ва Душанбе ҳамкорликда терроризмга қарши курашиш марказини ташкил қилиш мақсадида 2014 йил апрель ойидан 2020 йилга қадар жами 100 миллион доллар миқдорида маблағ ажратган.
ХХР томонидан ТР Қуролли кучларига 2012 йилда 14 миллион доллар, 2015 йилда 15 миллион доллар миқдорида грант сифатида ажратилган маблағлар эвазига 15 та зирҳли ҳарбий автомобиль, Тоғли Бадахшон мухтор вилояти, Мурғоб тумани ва Тўхтамиш аҳоли яшаш жойларида (тожик–афғон йўналишида) стационар бошқарув пунктлари чегара разведка қидирув гуруҳлари учун бинолар қуриб фойдаланишга топширилган. ХХР ва ТР ҳамкорликда Афғонистон шимолидаги нобарқарор вазиятдан келиб чиқиб, тожик–афғон чегара йўналишида 2015 йил июнь ойида икки давлат махсус бўлинмаси 250 га яқин ҳарбий хизматчи иштирокида, 2016 йил 20–24 октябрь кунлари Тоғли Бадахшон мухтор вилоятида 10 минг ҳарбий хизматчи билан биргаликда вертолёт авиацияси, зирҳли техника, артиллерия, ўқотар қуролларини қўллаган ҳолатда катта миқёсда тактик ўқув машғулоти ўтказилган.
Шу билан биргаликда, Евроиттифоқнинг 2016 йилда ТР чегара хавфсизлигини таъминлашга ажратган грант маблағи 8 миллион долларни ташкил этган.
АҚШ томонидан 2016 йил ҳисобига тожик–афғон чегарасида терроризмга қарши курашиш учун берилаётган молиявий ёрдам ҳажми 50 миллион доллар қийматига тенг бўлган. 2015 йилда Ички ишлар вазирлиги ва Чегара қўшинларига 5,7 миллион доллар қийматида 87 та Toyota Hilux русумли юк ва йўловчи ташийдиган машина ҳамда 2016 йилда 3 миллион доллар қийматида J8 Jeep Wranglers русумли 50 та ҳарбий машина берилган.
Юқорида қайд этилган маълумотлар асосида хулоса қилиш мумкинки, бугунги кунда тожик–афғон чегарасидаги вазият нобарқарорлигича қолмоқда. Бунинг асосий сабаблари АИР ҳокимиятидаги сиёсий нобарқарорлик, наркотик моддалар ишлаб чиқариш лабораторияларининг мавжудлиги ва асосий наркотик савдо йўлининг шу ҳудуддан ўтиши ҳамда табиий географик жиҳатдан (тоғли ҳудуд) мураккаблиги туфайли назорат қилиш, ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш бир қанча қийинчилик туғдирмоқда.
Умуман олганда, Тожикистон Республикаси тожик–афғон чегара ҳудудида вазиятнинг кескинлашишини олдини олиш мақсадида давлат чегараларини мустаҳкамлаш чораларини, шунингдек, мазкур чегара ҳудудларида ноқонуний қуролланган гуруҳлар ва контрабанда билан шуғулланувчиларга қарши кураш тадбирларини кучайтирмоқда.
Бундан ташқари, КХШТ доирасида тактик ўқув машғулотлар, РФ ва АҚШ давлатлари билан ҳам биргаликда турли хил тренинг машғулотларини ўтказиб, ушбу мамлакатлардан моддий техник ёрдам олишни давом эттирмоқда. Яқин истиқболда радикал экстремистик гуруҳларнинг фаоллашуви, наркотик моддалар савдосининг ўсиши ва бошқа омиллар таъсирида тожик–афғон чегарасидаги нобарқарорлик сақланиб қолади.
Бундай вазиятда ташқи акторлар, асосан РФнинг КХШТ доирасидаги фаолиятининг фаоллашуви кузатилиши мумкин. Москва вазиятдан унумли фойдаланиш мақсадида Тожикистондаги ҳарбий базасини янада кучайтириш эҳтимоли ортади.
Бундан ташқари, мазкур ҳудудлардаги вазиятнинг кескинлашиши ХХР манфаатларига ҳам тўғри келмайди. Шу сабабдан ХХР томонидан ТРга ҳарбий-техник ёрдам бериб, биргаликда тактик ўқув машғулотларини ўтказиб, «Бадахшон–Шинжон Уйғур мухтор тумани» йўналиши бўйича хавфсизлик чораларини кучайтириши мумкин.
Мустақил тадқиқотчи
I. О. Бабажанов
Изоҳ (0)