Олимлар коинот тугашига қанча қолганини ҳисоблаб чиқди

Нидерландиянинг уч нафар олими коинот тугашига қанча вақт қолганини ҳисоблаб чиқди. Улар бу жараён илгари ўйланганидан анча тез кечаётганини айтди.

Янги маълумотларга кўра, коинотдаги сўнгги юлдуз қолдиқларининг бутунлай йўқ бўлиб кетиши учун 10⁷⁸ йил керак бўлади. Аввалги тадқиқотлар эса бунга 10¹¹⁰⁰ йил кетишини таъкидлаганди.

Қора туйнуклар бўйича мутахассис Хейно Фалке, квант физиги Михаэл Вондрак ва математик Валтер ван Суйлек шундай прогноз берган. Уларнинг тадқиқоти 2023 йилда чоп этилган мақоланинг давоми ҳисобланади.

Жамоа ўзининг биринчи мақоласида нафақат қора туйнуклар, балки нейтрон юлдузлар каби бошқа космик жисмлар ҳам Хокинг нурланиши натижасида “буғланиши” мумкинлигини айтганди. Шундан сўнг илмий жамоатчиликда кўплаб саволлар пайдо бўлган. Олимлар бу саволларга иккинчи мақоласида жавоб бермоқда.

Коинот тугаши

Агар Хокинг нурланиши ҳисоб-китобларга қўшилса, коинотнинг охири тахминан 10⁷⁸ йилдан кейин кузатилади. Оқ митти юлдузлар парчаланиши учун айнан шу вақтни талаб қилади. Олдинги тадқиқотларда бундай нурланиш ҳисобга олинмагани сабабли оқ митти юлдузлар умри тахминан 10¹¹⁰⁰ йил атрофида деб белгиланган эди.

Коинотнинг якуний интиҳоси кутилганидан анча олдин юз беради. Аммо бахтимизга, бу ҳали узоқ вақт давом этади, деди тадқиқотнинг етакчи муаллифи Хайно Фалке.

Тадқиқотга Хокинг нурланишини қайта кўриб чиқиш асос бўлди. 1975 йилдаёқ британиялик физик Стивен Хокинг нисбийлик назариясига қарамай, зарралар ва нурланиш қора туйнукдан чиқиши мумкинлигини таъкидлаган эди. Қора туйнукнинг чегарасида иккита вақтинчалик заррача пайдо бўлиши мумкин ва улар бирлашишдан олдин бир заррача қора туйнукка тортилади, иккинчиси эса ташқарига чиқади.

Оқибатда қора туйнук аста-секин заррачаларга ва нурланишга парчаланади. Бу ғоя Алберт Эйнштейннинг нисбийлик назариясига зид, чунки унга кўра қора туйнуклар фақат катталашиши мумкин, аммо кичрайиши мумкин эмас.

Нейтрон юлдузлар 

Тадқиқот муаллифлари фикрича, Хокинг нурланиш жараёнини назарий жиҳатдан кучли гравитацион майдонга эга бўлган бошқа объектларга ҳам қўллаш мумкин. Бундай объектларнинг буғланиш тезлиги унинг зичлигига боғлиқ.

Нейтрон юлдузлар ва қора туйнукларнинг парчаланиши учун бир хил вақт: 10⁶⁷ йил керак бўлади. Бундай натижалар кутилмаган ҳисобланади. Чунки қора туйнуклар катта тортишиш майдонига эга бўлиб, бу буғланиш жараёнини тезлаштириши керак эди.