7 май кунига ўтар кечаси Ҳиндистон Покистон ҳудудидаги объектларга бир нечта ракета зарбалари йўллади. Расмий Деҳли бу хатти-ҳаракати билан Покистондаги “террорчилик” инфратузилмаларини йўқ қилганини эълон қилди. Бироқ расмий Исломобод зарбалар террорчиларга эмас, балки тинч аҳоли яшайдиган ҳудудларга берилганини таъкидламоқда. Покистон бош вазири Шаҳбоз Шариф Ҳиндистоннинг ҳаракатларини “уруш акти” деб атаган ва ҳужумга жавоб қайтаришга ваъда берган.
Хўш, айни дамдаги кескинлик икки давлат ўртасида уруш оловини ёқиб юбориши мумкинми? “Дарё” ушбу мавзу атрофида сиёсатшунослар Шоислом Акмалов ва Равшан Ғозиев билан суҳбатлашди.
— Покистон Ҳиндистоннинг ҳаво зарбаларига қандай жавоб қайтариши мумкин?
Сиёсатшунос Равшан Ғозиев:
— Агар давлатлар ўртасидаги можаро жиддий тус олиб кетса, бунда Покистон учун жуда қийин бўлади. Ҳиндистон Покистонга тўғридан-тўғри ўтадиган Индус, Жҳелум, ва Ченаб дарёлари орқали катта сув ресурсларига таъсир кўрсатиши мумкин. Агар расмий Деҳли бу дарёларни бўғиб қўйса, Покистондаги ички вазият мураккаб тус олиши мумкин.
Ҳозир Покистонда ҳокимият учун кураш мавжуд, ҳатто собиқ бош вазир Имронхонни қўллаб-қувватловчилар фаоллашиб қолган. Шу сабабдан Шағбоз Шариф ҳукумати Ҳиндистон билан тўғридан-тўғри жиддий конфликтга кира олмаса керак.
Ҳолатга реал қарасак, Ҳиндистон бу вазиятни узоқ вақтдан бери кутиб келганга ўхшамоқда. Айниқса, Нарендра Моди учинчи муддатга бош вазир этиб сайланди. Бундан ташқари, мамлакат ичида ҳинд миллатчилиги кучаймоқда. Бу нарса Ҳиндистоннинг ички ва ташқи сиёсатида яққол намоён бўлмоқда. Ҳатто Ҳиндистоннинг айрим сиёсатчилари энди агрессив сиёсат олиб боришни вақти келганини бир неча маротаба очиқ айтди.
Бироқ Ҳиндистоннинг битта заиф томони бор. Агар уруш бошланиб кетса, бу можаро Непал, Шири Ланка ва Бангладешга таъсир қилади. Шунинг учун Ҳиндистон Ҳинд дарёсини тўсиб қўйиши орқали Покистонга босим ўтказиши ёки самолётлар орқали ҳаводан Кашмирни нишонга олиши мумкин. Лекин бунга Покистоннинг жавоблари параллел равишда кучли бўлмайди.
— Бу можаро ортида учинчи давлат бўлиши мумкинми? Айрим таҳлилчилар беқарорлик ортида Америка турганини айтмоқда.
Сиёсий фанлар номзоди Ўзбекистон халқаро ислом академияси доценти, Шоислом Акмалов:
Америка учун бу минтақада беқарорлик келтириб чиқариш, катта меҳнат талаб қилмайди. Тегишли “дастаклар” бор. Дарҳақиқат, охирги вақтларда Қўшма Штатлар ва Хитой ўртасидаги муносабатлар кескинлаша бошлади.
Айниқса, Дональд Трамп ҳокимиятга келгач, бу кескинлик очиқ гапира бошланди. Агар ҳақиқатда бу ишда Американинг қўли бўлса, Хитой ва АҚШ муносабатлари совуқлашиб кетади.
Равшан Ғозиев:
— Тобора Хитой ва АҚШ қарама-қаршилик ортиб бормоқда. Айниқса, бу курашни Осиё тинч океани минтақасида кўриш мумкин. Агар халқаро муносабатлар тарихига назар ташласак, совуқ уруш даври (1945—1990)да Ҳиндистон Совет иттифоқи томонидан қўллаб-қувватланган, Покистон эса АҚШ томонидан.
Бу геосиёсий вазият 2000 йилларда ўзгарди. 2007 йилдан бошлаб Америка Покистонни эмас, балки Ҳиндистонни қўллай бошлади. Натижада Покистон Хитойга яқинлашишни бошлади.
Бир мутахассис “агар сиз фойдаланадиган сунъий йўлдош қайси давлатники бўлса, ўша давлат томонда туриб урушга кирасиз”, деган эди. Бугун Покистоннинг сунъий йўлдошлари Хитойга тегишли. Шунинг учун Покистон ҳар қандай вазиятда Хитой томонда туради. Мана шу Америка томонидан қаттиқ танқид қилиб келинаётган эди.
Ҳозир Қўшма Штатлар бу вазиятда нейтрал позицияда турибди. Лекин Трамп администрациясида Ҳиндистонни қўллайдиган одамлар жуда кўп. Масалан, миллий хавфсизлик кенгашида Жанубий ва Марказий Осиё бўйича катта директор — Риcкй Гилл ва Федерал қидирув бюроси (ФБИ) директори — Каш Пателнинг миллати ҳинд ҳисобланади. Бу орқали Ҳиндистон АҚШдан бир қанча масалаларда ёрдам ҳам олмоқда. Шунинг учун ҳам Нарендра Моди ўзининг агрессив сиёсатини очиқчасига кўрсатишга ўтди.
Покистонда беқарорлик юзага келиши — Хитой манфаатларига зарар етказади. Шунинг учун расмий Пекин Исломободга ёрдам бериши мумкин. Аммо бу истиқболда Ҳиндистон ва Хитой ўртасида можарога олиб келади. Бундан эса АҚШ манфаатдор.
Чунки Ҳиндистон Ҳинд океанининг қўриқчиси ҳисобланади. Агарда Хитой ва Ҳиндистон муносабатлари совуқлашса, расмий Деҳли Малакка бўғозидан Хитой маҳсулотларини ўтишига тўсқинлик қилади. Бу ердан Хитойнинг 60 фоиз маҳсулотлари ўтади.
Хитой ва Ҳиндистон ўртасида можаро фақат Кашмир ва Покистон юзасидан келиб чиқади. Кашмирда Аксайчин деган ҳудуд бор, бу ер Хитойга қарашли. Ҳиндистон эса бу ҳудудни тан олмайди. Ҳозирги Кашмир можаросига Хитой қўшилса, бу глобал можарога айланиб кетади.
Суҳбатни тўлиқ версиясини “Дарё”нинг YouTube’даги саҳифасида кўришингиз мумкин.
Изоҳ (0)