7-may kuniga o‘tar kechasi Hindiston Pokiston hududidagi obyektlarga bir nechta raketa zarbalari yo‘lladi. Rasmiy Dehli bu xatti-harakati bilan Pokistondagi “terrorchilik” infratuzilmalarini yo‘q qilganini eʼlon qildi. Biroq rasmiy Islomobod zarbalar terrorchilarga emas, balki tinch aholi yashaydigan hududlarga berilganini taʼkidlamoqda. Pokiston bosh vaziri Shahboz Sharif Hindistonning harakatlarini “urush akti” deb atagan va hujumga javob qaytarishga vaʼda bergan.
Xo‘sh, ayni damdagi keskinlik ikki davlat o‘rtasida urush olovini yoqib yuborishi mumkinmi? “Daryo” ushbu mavzu atrofida siyosatshunoslar Shoislom Akmalov va Ravshan G‘oziyev bilan suhbatlashdi.
— Pokiston Hindistonning havo zarbalariga qanday javob qaytarishi mumkin?
Siyosatshunos Ravshan G‘oziyev:
— Agar davlatlar o‘rtasidagi mojaro jiddiy tus olib ketsa, bunda Pokiston uchun juda qiyin bo‘ladi. Hindiston Pokistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tadigan Indus, Jhelum, va Chenab daryolari orqali katta suv resurslariga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Agar rasmiy Dehli bu daryolarni bo‘g‘ib qo‘ysa, Pokistondagi ichki vaziyat murakkab tus olishi mumkin.
Hozir Pokistonda hokimiyat uchun kurash mavjud, hatto sobiq bosh vazir Imronxonni qo‘llab-quvvatlovchilar faollashib qolgan. Shu sababdan Shag‘boz Sharif hukumati Hindiston bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri jiddiy konfliktga kira olmasa kerak.
Holatga real qarasak, Hindiston bu vaziyatni uzoq vaqtdan beri kutib kelganga o‘xshamoqda. Ayniqsa, Narendra Modi uchinchi muddatga bosh vazir etib saylandi. Bundan tashqari, mamlakat ichida hind millatchiligi kuchaymoqda. Bu narsa Hindistonning ichki va tashqi siyosatida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Hatto Hindistonning ayrim siyosatchilari endi agressiv siyosat olib borishni vaqti kelganini bir necha marotaba ochiq aytdi.
Biroq Hindistonning bitta zaif tomoni bor. Agar urush boshlanib ketsa, bu mojaro Nepal, Shiri Lanka va Bangladeshga ta’sir qiladi. Shuning uchun Hindiston Hind daryosini to‘sib qo‘yishi orqali Pokistonga bosim o‘tkazishi yoki samolyotlar orqali havodan Kashmirni nishonga olishi mumkin. Lekin bunga Pokistonning javoblari parallel ravishda kuchli bo‘lmaydi.
— Bu mojaro ortida uchinchi davlat bo‘lishi mumkinmi? Ayrim tahlilchilar beqarorlik ortida Amerika turganini aytmoqda.
Siyosiy fanlar nomzodi O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi dotsenti, Shoislom Akmalov:
Amerika uchun bu mintaqada beqarorlik keltirib chiqarish, katta mehnat talab qilmaydi. Tegishli “dastaklar” bor. Darhaqiqat, oxirgi vaqtlarda Qo‘shma Shtatlar va Xitoy o‘rtasidagi munosabatlar keskinlasha boshladi.
Ayniqsa, Donald Tramp hokimiyatga kelgach, bu keskinlik ochiq gapira boshlandi. Agar haqiqatda bu ishda Amerikaning qo‘li bo‘lsa, Xitoy va AQSH munosabatlari sovuqlashib ketadi.
Ravshan G‘oziyev:
— Tobora Xitoy va AQSH qarama-qarshilik ortib bormoqda. Ayniqsa, bu kurashni Osiyo tinch okeani mintaqasida ko‘rish mumkin. Agar xalqaro munosabatlar tarixiga nazar tashlasak, sovuq urush davri (1945—1990)da Hindiston Sovet ittifoqi tomonidan qo‘llab-quvvatlangan, Pokiston esa AQSH tomonidan.
Bu geosiyosiy vaziyat 2000-yillarda o‘zgardi. 2007-yildan boshlab Amerika Pokistonni emas, balki Hindistonni qo‘llay boshladi. Natijada Pokiston Xitoyga yaqinlashishni boshladi.
Bir mutaxassis “agar siz foydalanadigan sun’iy yo‘ldosh qaysi davlatniki bo‘lsa, o‘sha davlat tomonda turib urushga kirasiz”, degan edi. Bugun Pokistonning sun’iy yo‘ldoshlari Xitoyga tegishli. Shuning uchun Pokiston har qanday vaziyatda Xitoy tomonda turadi. Mana shu Amerika tomonidan qattiq tanqid qilib kelinayotgan edi.
Hozir Qo‘shma Shtatlar bu vaziyatda neytral pozitsiyada turibdi. Lekin Tramp administratsiyasida Hindistonni qo‘llaydigan odamlar juda ko‘p. Masalan, milliy xavfsizlik kengashida Janubiy va Markaziy Osiyo bo‘yicha katta direktor — Ricky Gill va Federal qidiruv byurosi (FBI) direktori — Kash Patelning millati hind hisoblanadi. Bu orqali Hindiston AQSHdan bir qancha masalalarda yordam ham olmoqda. Shuning uchun ham Narendra Modi o‘zining agressiv siyosatini ochiqchasiga ko‘rsatishga o‘tdi.
Pokistonda beqarorlik yuzaga kelishi — Xitoy manfaatlariga zarar yetkazadi. Shuning uchun rasmiy Pekin Islomobodga yordam berishi mumkin. Ammo bu istiqbolda Hindiston va Xitoy o‘rtasida mojaroga olib keladi. Bundan esa AQSH manfaatdor.
Chunki Hindiston Hind okeanining qo‘riqchisi hisoblanadi. Agarda Xitoy va Hindiston munosabatlari sovuqlashsa, rasmiy Dehli Malakka bo‘g‘ozidan Xitoy mahsulotlarini o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Bu yerdan Xitoyning 60 foiz mahsulotlari o‘tadi.
Xitoy va Hindiston o‘rtasida mojaro faqat Kashmir va Pokiston yuzasidan kelib chiqadi. Kashmirda Aksaychin degan hudud bor, bu yer Xitoyga qarashli. Hindiston esa bu hududni tan olmaydi. Hozirgi Kashmir mojarosiga Xitoy qo‘shilsa, bu global mojaroga aylanib ketadi.
Suhbatni to‘liq versiyasini “Daryo”ning YouTube’dagi sahifasida ko‘rishingiz mumkin.
Izoh (0)