Энг йирик кўчмас мулк платформаси Realting.uz раҳбари Андрей Содиқов ва Домио АҲ раҳбари Шуҳрат Ҳасанов Ўзбекистондаги кўчмас мулк бозорининг бугунги ҳолати ҳақида маълумот берди.
Жорий йилнинг баҳор ва ёз ойлари ички кўчмас мулк бозорида фаолликнинг пасайиши билан ажралиб турибди. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан эълон қилинган иккинчи чорак якунлари ўтган йилнинг шу даврига нисбатан бир оз пасайганини кўрсатди. Шунга қарамай, жорий кўрсаткичлар аввалги ўртача йиллик қийматларга мос келади.
2023 йилнинг иккинчи чорагида кўчмас мулк олди-сотдиси бўйича тузилган битимлар сони юқори даражада ўсган бўлса, 2024 йилнинг шу даврида ўсиш кузатилмади.
Яъни ўтган йилнинг апрель—июнь ойларида 90,8 минг битим амалга оширилган бўлиб, бу рақам 2023 йилнинг биринчи чорагига нисбатан 21 фоизга ёки 2022 йилнинг иккинчи чорагига нисбатан 10,8 фоизга кўпдир. Жорий йил апрель—июнь ойларида эса 80,1 минг шартнома имзоланди (биринчи чоракда 80,2 минг).
Вилоят уй-жой бозорларидаги вазият
Хонадонлар савдоси динамикаси Ўзбекистоннинг ҳудудларига қараб фарқланади. 2-расмда 2023 йилдан бугунга қадар барча вилоятлардаги битимлар сони келтирилган.
Қуйидаги вилоятларда кўчмас мулк савдоси шартномалари сонида пасайиш кузатилди:
- Тошкент шаҳри (-8 фоиз);
- Тошкент вилояти (-12 фоиз);
- Сирдарё (-6 фоиз);
- Жиззах (-8 фоиз);
- Наманган (-5 фоиз);
- Бухоро (-10 фоиз);
- Навоий (-26 фоиз);
- Хоразм (-7 фоиз) вилоятлари;
- Қорақалпоғистон Республикаси (-5 фоиз).
Қуйидаги ҳудудларда эса бир оз ўсиш кузатилди:
- Самарқанд (2 фоиз);
- Андижон (6 фоиз);
- Қашқадарё (3 фоиз).
Илгари уй-жойга талаб катта бўлмаган Фарғона ва Сурхондарё вилоятларида кўрсаткичлар мос равишда -1 ва 0 фоизни ташкил этади, бу эса бозордаги динамиканинг йўқлигидан далолат беради.
Кўчмас мулк бозоридаги ҳолат ҳақида қисқача
Андрей Содиқовнинг таъкидлашича, эконом ва комфорт тоифаларига талаб мавжуд ҳамда умумий жиҳатдан бу борада катта пасайиш йўқ. Фуқаролар бундай уй-жойларни аввал ҳам, ҳозир ҳам сотиб олишда давом этмоқда. Бундан ташқари, жорий мавсумий омилларни эътиборга олсак, ёз охири—кузнинг бошларида ўсиш кузатилиши эҳтимолдан ҳоли эмас.
Бизнес ва премиум класслар асосан келажакка сармоя бўлиб хизмат қилади. Бундай ҳолда фақат кўчмас мулк бозори эмас, балки инвестиция бозори ҳам ўрин эгаллайди.Ўзбекистон аҳолиси асосан кўчмас мулк ва автомобилларга сармоя киритган. Эндиликда автомобиллар транспорт воситасига айланиб, инвестиция сифатида деярли фойдаланилмайди. Кўчмас мулк эса маълум даромад келтиради. Аммо бунга рақобатдош йўналиш пайдо бўлди — банк депозитлари. Депозит фоизлари икки йил аввалги ҳолатга нисбатан ошди, деди Андрей Содиқов.
Масалан, хорижий валютадаги депозитлар 5 фоиздан 7,5 фоизга ошган. Уларни кўплаб банклардан деярли муаммосиз олиш мумкин, тўловлар эса ҳар ой амалга оширилади. Кўчмас мулкка сармоя киритиш ёки кафолатланган депозит даромадлари ўртасида, инвесторларнинг кўпи 7,5 фоиз билан банкларга ишонч билдирмоқда.
Хўш, бизнес ва премиум тоифадаги квартираларни ижарага бериш билан ҳам, тахминан, шунча — 7,5 фоиз ёки йилига 11 фоиз фойда олиш мумкин. Бироқ уй эгаси исталган вақтда кўчиб ўтадиган ижарачини топиши ёки янгисини излаши ортиқча бош оғриғи, холос. Баъзи қурувчиларнинг қурилиш вақтини чўзиши, лойиҳани бир оз ўзгартириши ва ҳоказолар инвесторларга катта зарар олиб келиши мумкин.
Омонатлардан 100 фоиз шаффофлик, мунтазам, кафолатланган ойлик тўловлар билан осон фойда кўрилади. Инвесторлар, ақлли одамлар, бугун кунда банк омонатларини танлайди, деди Шуҳрат Ҳасанов.
Тошкентда уй-жой ижараси ва савдоси
Пойтахтда кўчмас мулк бозори статистикасига келсак. Марказий банк ҳисоб-китобларига кўра, Тошкент шаҳрида тузилган битимлар сони 8 фоизга камайган бўлса, 2021 йилдан бошлаб амалга оширилган кўчмас мулк олди-сотди шартномалари сони ўзгаришини акс эттирувчи Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги графиги 2024 йилгача савдонинг бир оз (деярли 5 фоизга) ўсишини кўрсатди.
Бунга сабаб вилоятлардан давом этиб келаётган ички миграция Тошкентда кўчмас мулкка бўлган талабни сақлаб қолмоқда. Пойтахт иккиламчи бозорларида квадрат метри учун 1142 долларга уй-жой сотиб олиш мумкин. Ернинг нархи эса, июнь ойида сотихи учун 342 млн сўмни ташкил этган.
Тошкентда уй-жой ва ижара нархлари яқин ўтмишдагидан арзонроқ бўлиб, ўртача ижара нархи бугунги кунда квадрат метри учун 8,3 долларни ташкил қилади.
Республика миқёсида ижара тўловлари индексининг йиллик ўсиши июнь ойида сўм эквивалентида 12,3 фоизни (доллар ҳисобида 2,1 фоиз) ташкил этди. Тошкент шаҳрида эса 1,2 фоизга (долларда -10,3 фоиз) камайди. Пойтахтда бошқа ҳудудларга нисбатан пасайиш кучлироқ ва буни туманлар кесимида кўрадиган бўлсак:
- Миробод, Шайхонтоҳур, Яккасарой туманларида — 10,2 доллар;
- Олмазор, Сергели, Бектемир туманларида — квадрат метр учун ўртача 6,4 доллар.
- Яшнобод ва Мирзо Улуғбек вилоятларида кўчмас мулкни ижарага бериш нархи 12 фоизга ошиб, Юнусобод ва Яккасарой туманларида 8,3 фоизга камайди.
Умуман олганда, йил бошидан буён ижара ҳақи 9,8 фоизга, 2023 йил июнь ойига нисбатан эса 5,5 фоизга пасайган.
Ко"чмас мулк бозори истиқболлари
Келажакда қуйидагилар тахмин қилинмоқда:
● Биринчидан, Марказий банкнинг сўнгги маълумотларига кўра, хориждан келадиган пул ўтказмалари жами 25 фоизга ошган, яъни Ўзбекистонга 6,5 миллиард долларга яқин маблағ келиб тушган. Бу пул қаерга кетади? Албатта, банк депозит бозорига, қисман кўчмас мулк бозорига сарфланади. Бироқ Марказий банк депозит бозорини қисқартириш чораларини кўрмоқда. Яқинда асосий фоиз ставкаси 14 фоиздан 13,5 фоизга туширилди. Банк депозитлари ставкаларининг аста-секин пасайиши кўчмас мулк бозорининг ривожига олиб келади.
● Иккинчидан, Ўзбекистонга кўплаб янги компаниялар кириб келмоқда. Wildberries, Ozon, М-Cosmetics ва бошқа турли савдо тармоқлари очилмоқда. Ўзбекистондан ва Ўзбекистонга ҳам катта пул оқимлари алмашинуви кўчмас мулкка бўлган талабни келтириб чиқаради. Тижорат тобора қизиқиб бораётган бир вақтда тахминан 3-5 йиллик инвестицион муваффақиятлар ҳақида гап кетмоқда. Ушбу лойиҳаларнинг ўртача рентабеллиги 12-15 фоизга яқин бўлиб, ушбу рақам йиллик депозит ставкасидан анча юқори.
● Учинчидан, офис ва тижорат кўчмас мулкига талаб ортиб бормоқда, бу эса янги ишчилар келишини англатади. Бир ходим — уй-жойга муҳтож бўлган камида уч кишидан иборат оила демакдир. Улар турар жой кўчмас мулк бозорида, ҳам иккиламчи, ҳам янги биноларга бўлган қўшимча талабни яратадилар. “Иккинчи даражали” уй-жойлар маънавий ва жисмоний жиҳатдан эскиргани туфайли барча сегментларида функсионал янги биноларни ўз ичига олган бирламчи бозорга катта талаб оқими кутилмоқда.
● Тўртинчидан, бутун мамлакат янги бинолар савдосини ривожлантиришдан манфаатдор. Қурилишга йўналтирилган ҳар бир маблағ солиқ ва мамлакат иқтисодиётига сармоя бўлиб хизмат қилади. Бундан ташқари, кредитлаш ва ишлаб чиқувчиларга кредит бериш, мажбурий рухсатномаларни жорий этиш каби қўшимча енгилликлар мавжуд.
● Бешинчидан, айрим инвесторлар “Янги Тошкент”даги сармояларини диверсификация қилиш мақсадида “эски Тошкент”га инвестиция киритишни тўхтатиб қўйган. “Янги Тошкент”даги таклиф ва лойиҳалар сони кўплаб янги инвесторларни жалб қилмоқда.
● Олтинчидан, янги биноларга бўлган талаб пойтахтда мажбурий рўйхатга олишнинг бекор қилинишига ҳам таъсир кўрсатмоқда. Мамлакатнинг исталган вилоятида яшовчи фуқаро кўчмас мулк сотиб олиши мумкин. Бунинг учун, айниқса, эконом ва комфорт синфида етарли имкониятлар мавжуд.
Хулоса қилиб айтганда, биз бозордаги мавжуд вазиятни 2021—2023 йиллардаги каби агрессив эмас, балки тизимли равишда ўсишдан аввалги барқарорлашув сифатида тавсифлашимиз мумкин. Тошкент кенгаймоқда, аҳоли сони кўпаймоқда, демак, кўчмас мулкка бўлган талаб, албатта, ортади.
Изоҳ (0)