Eng yirik ko‘chmas mulk platformasi Realting.uz rahbari Andrey Sodiqov va Domio AH rahbari Shuhrat Hasanov O‘zbekistondagi ko‘chmas mulk bozorining bugungi holati haqida ma’lumot berdi.
Joriy yilning bahor va yoz oylari ichki ko‘chmas mulk bozorida faollikning pasayishi bilan ajralib turibdi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan e’lon qilingan ikkinchi chorak yakunlari o‘tgan yilning shu davriga nisbatan biroz pasayganini ko‘rsatdi. Shunga qaramay, joriy ko‘rsatkichlar avvalgi o‘rtacha yillik qiymatlarga mos keladi.
2023-yilning ikkinchi choragida ko‘chmas mulk oldi-sotdisi bo‘yicha tuzilgan bitimlar soni yuqori darajada o‘sgan bo‘lsa, 2024-yilning shu davrida o‘sish kuzatilmadi.
Ya’ni o‘tgan yilning aprel—iyun oylarida 90,8 ming bitim amalga oshirilgan bo‘lib, bu raqam 2023-yilning birinchi choragiga nisbatan 21 foizga yoki 2022-yilning ikkinchi choragiga nisbatan 10,8 foizga ko‘pdir. Joriy yil aprel—iyun oylarida esa 80,1 ming shartnoma imzolandi (birinchi chorakda 80,2 ming).
Viloyat uy-joy bozorlaridagi vaziyat
Xonadonlar savdosi dinamikasi O‘zbekistonning hududlariga qarab farqlanadi. 2-rasmda 2023-yildan bugunga qadar barcha viloyatlardagi bitimlar soni keltirilgan.
Quyidagi viloyatlarda ko‘chmas mulk savdosi shartnomalari sonida pasayish kuzatildi:
- Toshkent shahri (-8 foiz);
- Toshkent viloyati (-12 foiz);
- Sirdaryo (-6 foiz);
- Jizzax (-8 foiz);
- Namangan (-5 foiz);
- Buxoro (-10 foiz);
- Navoiy (-26 foiz);
- Xorazm (-7 foiz) viloyatlari;
- Qoraqalpog‘iston Respublikasi (-5 foiz).
Quyidagi hududlarda esa biroz o‘sish kuzatildi:
- Samarqand (2 foiz);
- Andijon (6 foiz);
- Qashqadaryo (3 foiz).
Ilgari uy-joyga talab katta bo‘lmagan Farg‘ona va Surxondaryo viloyatlarida ko‘rsatkichlar mos ravishda -1 va 0 foizni tashkil etadi, bu esa bozordagi dinamikaning yo‘qligidan dalolat beradi.
Ko‘chmas mulk bozoridagi holat haqida qisqacha
Andrey Sodiqovning ta’kidlashicha, ekonom va komfort toifalariga talab mavjud hamda umumiy jihatdan bu borada katta pasayish yo‘q. Fuqarolar bunday uy-joylarni avval ham, hozir ham sotib olishda davom etmoqda. Bundan tashqari, joriy mavsumiy omillarni e’tiborga olsak, yoz oxiri—kuzning boshlarida o‘sish kuzatilishi ehtimoldan holi emas.
Biznes va premium klasslar asosan kelajakka sarmoya bo‘lib xizmat qiladi. Bunday holda faqat ko‘chmas mulk bozori emas, balki investitsiya bozori ham o‘rin egallaydi.O‘zbekiston aholisi asosan ko‘chmas mulk va avtomobillarga sarmoya kiritgan. Endilikda avtomobillar transport vositasiga aylanib, investitsiya sifatida deyarli foydalanilmaydi. Ko‘chmas mulk esa ma’lum daromad keltiradi. Ammo bunga raqobatdosh yo‘nalish paydo bo‘ldi — bank depozitlari. Depozit foizlari ikki yil avvalgi holatga nisbatan oshdi, dedi Andrey Sodiqov.
Masalan, xorijiy valyutadagi depozitlar 5 foizdan 7,5 foizga oshgan. Ularni ko‘plab banklardan deyarli muammosiz olish mumkin, to‘lovlar esa har oy amalga oshiriladi. Ko‘chmas mulkka sarmoya kiritish yoki kafolatlangan depozit daromadlari o‘rtasida, investorlarning ko‘pi 7,5 foiz bilan banklarga ishonch bildirmoqda.
Xo‘sh, biznes va premium toifadagi kvartiralarni ijaraga berish bilan ham, taxminan, shuncha — 7,5 foiz yoki yiliga 11 foiz foyda olish mumkin. Biroq uy egasi istalgan vaqtda ko‘chib o‘tadigan ijarachini topishi yoki yangisini izlashi ortiqcha bosh og‘rig‘i, xolos. Ba’zi quruvchilarning qurilish vaqtini cho‘zishi, loyihani biroz o‘zgartirishi va hokazolar investorlarga katta zarar olib kelishi mumkin.
Omonatlardan 100 foiz shaffoflik, muntazam, kafolatlangan oylik to‘lovlar bilan oson foyda ko‘riladi. Investorlar, aqlli odamlar, bugun kunda bank omonatlarini tanlaydi, dedi Shuhrat Hasanov.
Toshkentda uy-joy ijarasi va savdosi
Poytaxtda ko‘chmas mulk bozori statistikasiga kelsak. Markaziy bank hisob-kitoblariga ko‘ra, Toshkent shahrida tuzilgan bitimlar soni 8 foizga kamaygan bo‘lsa, 2021-yildan boshlab amalga oshirilgan ko‘chmas mulk oldi-sotdi shartnomalari soni o‘zgarishini aks ettiruvchi O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi grafigi 2024 yilgacha savdoning biroz (deyarli 5 foizga) o‘sishini ko‘rsatdi.
Bunga sabab viloyatlardan davom etib kelayotgan ichki migratsiya Toshkentda ko‘chmas mulkka bo‘lgan talabni saqlab qolmoqda. Poytaxt ikkilamchi bozorlarida kvadrat metri uchun 1142 dollarga uy-joy sotib olish mumkin. Yerning narxi esa, iyun oyida sotixi uchun 342 mln so‘mni tashkil etgan.
Toshkentda uy-joy va ijara narxlari yaqin o‘tmishdagidan arzonroq bo‘lib, o‘rtacha ijara narxi bugungi kunda kvadrat metri uchun 8,3 dollarni tashkil qiladi.
Respublika miqyosida ijara to‘lovlari indeksining yillik o‘sishi iyun oyida so‘m ekvivalentida 12,3 foizni (dollar hisobida 2,1 foiz) tashkil etdi. Toshkent shahrida esa 1,2 foizga (dollarda -10,3 foiz) kamaydi. Poytaxtda boshqa hududlarga nisbatan pasayish kuchliroq va buni tumanlar kesimida ko‘radigan bo‘lsak:
- Mirobod, Shayxontohur, Yakkasaroy tumanlarida — 10,2 dollar;
- Olmazor, Sergeli, Bektemir tumanlarida — kvadrat metr uchun o‘rtacha 6,4 dollar.
- Yashnobod va Mirzo Ulug‘bek viloyatlarida ko‘chmas mulkni ijaraga berish narxi 12 foizga oshib, Yunusobod va Yakkasaroy tumanlarida 8,3 foizga kamaydi.
Umuman olganda, yil boshidan buyon ijara haqi 9,8 foizga, 2023 yil iyun oyiga nisbatan esa 5,5 foizga pasaygan.
Ko"chmas mulk bozori istiqbollari
Kelajakda quyidagilar taxmin qilinmoqda:
● Birinchidan, Markaziy bankning so‘nggi maʼlumotlariga ko‘ra, xorijdan keladigan pul o‘tkazmalari jami 25 foizga oshgan, yaʼni O‘zbekistonga 6,5 milliard dollarga yaqin mablag‘ kelib tushgan. Bu pul qayerga ketadi? Albatta, bank depozit bozoriga, qisman ko‘chmas mulk bozoriga sarflanadi. Biroq Markaziy bank depozit bozorini qisqartirish choralarini ko‘rmoqda. Yaqinda asosiy foiz stavkasi 14 foizdan 13,5 foizga tushirildi. Bank depozitlari stavkalarining asta-sekin pasayishi ko‘chmas mulk bozorining rivojiga olib keladi.
● Ikkinchidan, O‘zbekistonga ko‘plab yangi kompaniyalar kirib kelmoqda. Wildberries, Ozon, M-Cosmetics va boshqa turli savdo tarmoqlari ochilmoqda. O‘zbekistondan va O‘zbekistonga ham katta pul oqimlari almashinuvi ko‘chmas mulkka bo‘lgan talabni keltirib chiqaradi. Tijorat tobora qiziqib borayotgan bir vaqtda taxminan 3-5 yillik investitsion muvaffaqiyatlar haqida gap ketmoqda. Ushbu loyihalarning o'rtacha rentabelligi 12-15 foizga yaqin bo‘lib, ushbu raqam yillik depozit stavkasidan ancha yuqori.
● Uchinchidan, ofis va tijorat ko‘chmas mulkiga talab ortib bormoqda, bu esa yangi ishchilar kelishini anglatadi. Bir xodim — uy-joyga muhtoj bo‘lgan kamida uch kishidan iborat oila demakdir. Ular turar joy ko‘chmas mulk bozorida, ham ikkilamchi, ham yangi binolarga bo‘lgan qo‘shimcha talabni yaratadilar. “Ikkinchi darajali” uy-joylar ma’naviy va jismoniy jihatdan eskirgani tufayli barcha segmentlarida funksional yangi binolarni o‘z ichiga olgan birlamchi bozorga katta talab oqimi kutilmoqda.
● To‘rtinchidan, butun mamlakat yangi binolar savdosini rivojlantirishdan manfaatdor. Qurilishga yo‘naltirilgan har bir mablag‘ soliq va mamlakat iqtisodiyotiga sarmoya bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, kreditlash va ishlab chiquvchilarga kredit berish, majburiy ruxsatnomalarni joriy etish kabi qo‘shimcha yengilliklar mavjud.
● Beshinchidan, ayrim investorlar “Yangi Toshkent”dagi sarmoyalarini diversifikatsiya qilish maqsadida “eski Toshkent”ga investitsiya kiritishni to‘xtatib qo‘ygan. “Yangi Toshkent”dagi taklif va loyihalar soni ko‘plab yangi investorlarni jalb qilmoqda.
● Oltinchidan, yangi binolarga bo‘lgan talab poytaxtda majburiy ro‘yxatga olishning bekor qilinishiga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Mamlakatning istalgan viloyatida yashovchi fuqaro ko‘chmas mulk sotib olishi mumkin. Buning uchun, ayniqsa, ekonom va komfort sinfida yetarli imkoniyatlar mavjud.
Xulosa qilib aytganda, biz bozordagi mavjud vaziyatni 2021—2023-yillardagi kabi agressiv emas, balki tizimli ravishda o‘sishdan avvalgi barqarorlashuv sifatida tavsiflashimiz mumkin. Toshkent kengaymoqda, aholi soni ko‘paymoqda, demak, ko‘chmas mulkka bo‘lgan talab, albatta, ortadi.
Izoh (0)